Vikipediya

Sharqiy viloyati (Saudiya Arabistoni)

(Sharqiy viloyati, Saudi Arabistonidan yoʻnaltirildi)

Sharqiy viloyat (arabcha: المنطقة الشرقية al-Mintaqah ash-Sharqīyah), Sharqiy mintaqa sifatida ham tanilgan va rasmiy ravishda Sharqiy Viloyat amirligi[1] Saudiya Arabistonining 13 viloyatining eng sharqiy qismidir. Bu hududi boʻyicha eng katta viloyat va aholi soni boʻyicha Riyod viloyati va Makka viloyatidan keyin uchinchi oʻrinda turadi. 2017-yilda aholi soni 4 900 325 kishini tashkil etdi[2]. Ulardan 3 140 362 nafari Saudiya Arabistoni fuqarolari va 1 759 963 nafari xorij fuqarolari[3]. Viloyat Saudiya Arabistoni aholisining 15,05 foizini tashkil qiladi va qirollikning qolgan qismiga nisbatan oʻzining geografik joylashuvi tufaylshu i nniom olgan.

Sharqiy viloyati
المنطقة الشرقية



Mintaqa
Tarkibida  Saudiya Arabistoni
Maʼmuriy markazi Dammam
Amin Shahzoda Ahmad bin Fahd
Amin oʻrinbosari Shahzoda Saud bin Nayif
Rasmiy tili arab
Aholi 4 900 325 kishi
Dinlar tarkibi islom
Maydoni 672 522 km² (1-oʻrin)
Vaqt mintaqasi +3
Kod ISO 3166-2 SA-04
Xaritada
Sharqiy viloyati xaritada
Koordinatalari: 22°30′0″N 51°0′0″E / 22.50000°N 51.00000°E / 22.50000; 51.00000 G O

Aholining uchdan bir qismidan koʻprogʻi Dammam metropoliteni hududida joylashgan . 2019-yil holatiga koʻra, aholi soni 1,25 million kishini tashkil etadi[4]. Provinsiya poytaxti Dammam qirollikdagi aholi soni boʻyicha oltinchi shahardir. Viloyatning amaldagi gubernatori shahzoda Saud bin Nayif Al Saud hisoblanadi. Viloyatning boshqa aholi gavjum shaharlari qatoriga Xofuf, Mubarraz, Hafr al-Botin, Jubayl va Xobar kiradi[5]. Mintaqa Fors koʻrfazidagi plyajlari va sharqiy arab dunyosining Birlashgan Arab Amirliklari, Qatar va Bahrayn kabi boshqa mamlakatlariga yaqinligi bilan sayyohlar orasida juda mashhur boʻlib, ikkinchisi dengiz orqali bogʻlangan Qirol Fahd koʻchasidir .   Mintaqa Ummon bilan ham chegaradosh. Viloyat gʻarbdan shimoldan janubgacha Shimoliy chegaralar, Xail, Qosim, Riyoz va Najron viloyatlari bilan chegaradosh.

Sharqiy viloyati Saudiya Arabistonining butun sharqiy qirgʻoqlarini qamrab oladi va qirollikning koʻpgina neft qazib olish va eksporti uchun asosiy platforma vazifasini oʻtaydi. Neft birinchi marta mamlakatda Sharqiy viloyatida, „Prosperity“ qudugʻida (ilgari Dammam № 7 nomi bilan tanilgan) topilgan. Axsa gubernatorligida joylashgan Gavar neft koni 8400 kv.km. (3240 kv.mi) dunyodagi eng yirik neft konidir[6] va qirollik neft qazib olishning qariyb uchdan bir qismini tashkil qiladi. Viloyat qirgʻoqlarida joylashgan Safaniya neft koni dunyodagi eng yirik dengiz neft koni hisoblanadi. Jubayl sanoat shahri, Jubayl shahrining bir qismi boʻlib, viloyatdagi aholi soni boʻyicha beshinchi oʻrinda turadi, dunyodagi eng yirik sanoat shahrizir[7].

Mintaqa Sharqiy Arabistonda qadimgi semit tilida soʻzlashuvchi davlat boʻlgan Dilmun sivilizatsiyasining vatani boʻlgan. Miloddan avvalgi 4-ming yillikning oxirida tashkil etilgan va taxminan miloddan avvalgi 538-yilgacha davom etgan u dunyodagi eng qadimgi sivilizatsiyalardan biri hisoblanadi[8][9]. Dilmun ming yillar davomida muhim va gullab-yashnagan savdo markazi boʻlib, yaqin atrofdagi Mesopotamiya va Hind vodiysi sivilizatsiyasi bilan yaxshi rivojlangan va uzoq muddatli savdo, savdo va madaniy aloqalarga ega edi. Bir qator olimlarning fikricha, Dilmun dastlab Saudiya Arabistonining sharqiy viloyati, xususan, ichki qismdagi Umm an-Nussiy va Umm ar-Ramad kabi dilmunitlarning yirik aholi punktlari va qirgʻoqdagi Tarut oroli bilan bogʻliq boʻlgan[10].

Geografiya tahrir

 
Rub’al-Xali Sharqiy viloyatining uchdan biridan koʻprogʻini oʻz ichiga oladi.

Viloyatning taxminan uchdan ikki qismi choʻl boʻlib, janubdan shimolga Rub’al-Xali, Dahna va Nafud choʻllarini oʻz ichiga oladi, faqat Rub’al-Xali viloyat hududining yarmidan koʻpini tashkil qiladi. Hafr al-Batin va Axsa vohasi kabi hududlar Yashil inqilob davrida dehqonchilik va sugʻorish texnikasida erishilgan yutuqlar tufayli choʻl dehqonchiligi uchun muhim joylarga aylandi.

Qirollikning butun sharqiy qirgʻogʻi Sharqiy viloyatida joylashgan. Mintaqa shimoldan janubgacha Iroq, Quvayt, Bahrayn, Qatar, Birlashgan Arab Amirliklari va Ummon davlatlari bilan chegaradosh.

Tarix tahrir

 
Rashidun xalifaligi Muhammad (s.a.v.) vafotidan keyin 20 yil ichida musulmon dunyosini uchta qitʼaga kengaytirdi.

Sharqiy viloyat bir necha ming yillar davomida Dilmun sivilizatsiyasining vatani boʻlgan, u miloddan avvalgi IV ming yillikning oxiridan eramizdan avvalgi 80-yilgacha muhim savdo markazi boʻlgan. Dilmun qudrati choʻqqi paytisida Fors koʻrfazidagi savdo yoʻllarini nazorat qilgan.  Dilmun ikkinchi ming yillikning dastlabki 300 yilida juda gullab-yashnagan[11].

Dilmun sivilizatsiyasi anʼanaviy qishloq xoʻjaligini — oʻshandan beri qurigan artezian quduqlari va ancha nam iqlimi tufayli unumdor boʻlgan — Meluhha (gumon qilinmoqda) kabi turli mintaqalar oʻrtasidagi dengiz savdosi bilan bogʻlaydigan tijorat faoliyati markazi edi. Hind vodiysi sivilizatsiyasi), Magan (Ummon) va Mesopotamiya[12]. Dilmun sivilizatsiyasi haqida birinchi boʻlib Uruk shahridagi Inanna maʼbuda ibodatxonasida topilgan miloddan avvalgi III ming yillikning oxirlariga oid shumer mixxatli gil lavhalarda qayd etilgan. Dilmun tilga olingan eng qadimgi yozuvlardan biri Lagash shohi Ur-Nanshening (miloddan avvalgi 2300-yil) eshik rozetkasidan topilgan yozuvidir: „Dilmun kemalari unga begona yurtlardan oʻlpon sifatida yogʻoch olib kelishdi“.[13]

Mesopotamiya va Dilmun oʻrtasidagi yirik savdo va savdo aloqalari shumerlarning yaratilish afsonasining markaziy figurasi boʻlgan darajada kuchli va chuqur edi[14]. Dilmun Enki va Ninhursag dostonida yirtqichlar oʻldirmaydigan, ogʻriq va kasalliklar boʻlmagan, odamlar qarimaydigan jannatiy davlatda mavjud boʻlgan deb tasvirlangan[14]. Xuddi shunday shumerlarning Dilmun bogʻi jannati haqidagi hikoyasi Adan bogʻi haqidagi hikoya uchun ilhom manbai boʻlgan boʻlishi mumkin[15][16][17].

Miloddan avvalgi 1000-yildan 800-yilgacha Fors koʻrfazida qaroqchilik rivojlangani sababli Dilmunning savdo qudrati pasaya boshladi. Dilmun haqidagi eng soʻnggi eslatma Yangi Bobil imperiyasi davrida kelgan. Miloddan avvalgi 567-yilga oid yangi Bobil maʼmuriy yozuvlarida Dilmun Bobil shohi tomonidan nazorat qilinganligi qayd etilgan. Dilmun nomi miloddan avvalgi 538-yilda Bobil qulagandan soʻng foydalanishdan chiqib ketgan. 

Sharqiy viloyatning shimoliy qismida keyinroq miloddan avvalgi 300-yillarda arab lahmidlari yashagan, qirgʻoqboʻyi hududlari esa sosoniylar tomonidan daʼvo qilingan, ammo lahmidlar tomonidan boshqarilgan. Muhammad (s.a.v.) vafotidan keyin Rashidun xalifaligi va musulmonlarning Forsni bosib olishi davrida butun Arabiston yarim oroli musulmonlar qoʻliga oʻtdi[18]. Birinchi uchta Islom xalifaligi davrida mintaqa barqaror boʻlib qoldi.

 
Qirol Ibn Saud hozirgi Saudiya Arabistonining asoschisi sifatida qabul qilinadi.

Uyuniylar haqida koʻp narsa maʼlum emas, faqat ular Banu Abdul Qays qabilasining avlodlari boʻlgan. Ular bir qancha ichki nizolarga aralashib, amirlikning beqaror boʻlib qolishiga sabab boʻldi va oxir-oqibat badaviy Usfuridlarning kuchayishiga olib keldi. Usfuridlar qisqa muddatli barqarorlikni koʻrdilar. Ular oʻzlarining sobiq ittifoqdoshlari boʻlgan uyuniylarni agʻdarib tashlagach, eramizning 1320-yillari atrofida sobiq Uyuniylar shaharlari Qatif va Bahraynni oʻz nazoratiga olgan Hormuzdagi fors hukmdorlari bilan noqulay munosabatlarga ega edilar. Bu oxir-oqibat Usfuriylarning qulashiga olib keldi. Bu hudud 1500-yillargacha, yaʼni 1507-yilda Jabridlar egallab olgan paytgacha eʼtibordan chetda qolgan, biroq ular ham 1540-yillarda yoki atrofidagi ichki nizolar tufayli qulagan[19].

1990-yillar boshida, birinchi Fors koʻrfazi urushi paytida Iroq qoʻshinlari Quvayt-Saudiya chegarasidan oʻtib, Xafji shahrini egallab olishdi. AQSh va Saudiya Arabistoni armiyasi ularni quvib chiqarishga muvaffaq boʻldi. Bu Xafji jangi deb atalgan.

Aholi tahrir

Statistika bosh boshqarmasi tomonidan oʻtkazilgan aholini oʻrganish natijalariga koʻra, Sharqiy viloyatda 2017-yil dekabr holatiga koʻra 4.900.325 kishi istiqomat qilgan,[20] shundan 3.140.362 nafari Saudiya Arabistoni va 1.759.963 nafari xorijiy fuqarolardir. Sharqiy viloyat Saudiya Arabistonida Makka va Ar- Riyoddan keyin aholi soni boʻyicha uchinchi oʻrinda turadi. 2019-yil holatiga koʻra 1,225,000 aholi soniga ega[21]. Dammam viloyatdagi eng koʻp aholiga ega shahar va mamlakatdagi aholi soni boʻyicha oltinchi shahardir. Aholisi eng koʻp boʻlgan Ahsa gubernatorligidir . U yer maydoni boʻyicha ham eng katta guberniya hisoblanadi. Viloyat qirollikdagi eng past qaramlik koeffitsientiga ega edi — 2016-yil holatiga koʻra 36% atrofida[22]. Saudiyaliklar uchun jinsiy nisbat har 100 ayolga 109 erkak va saudiyalik boʻlmaganlar uchun 100 ayolga 150 erkak boʻlib, umumiy jinsiy nisbat har 100 ayolga 151 erkakni tashkil etdi. Viloyatdagi bolalarning 1% yetim bolalar edi.

Din tahrir

Sunniy sayyoh Ibn Battuta (milodiy 1304 — 1369) shunday deydi: „Keyin biz Al- Qatif shahriga sayohat qildik, uning nomi meva terishdan olingan boʻlib, u suv vohasi va shialar yashaydigan palma daraxtlari koʻp boʻlgan katta shahardr.“[23][24].

Tillar tahrir

Saudiya Arabistonining rasmiy tili arab tilidir . Saudiyaliklar soʻzlashadigan uchta asosiy mintaqaviy lahjalar — Hijozi arab[25], Najdi arab[26] va Fors koʻrfazi arab[27].Taxminan 2 million kishi koʻrfaz arab tilida soʻzlashadi, bu dialekt faqat Sharqiy viloyatida soʻzlashiladi[28]. Viloyatdagi qolgan arab tilida soʻzlashuvchilar boshqa ikki lahjadan birida, koʻproq najdiy lahjasida gaplashadi[28][29]. Saudiya imo-ishora tili karlar jamiyatining asosiy tilidir. Katta chet ellik jamoalar ham oʻz tillarida gaplashadi, ularning eng koʻplari hind tillari, filippin / tagalog, bengal va urdu tillaridir[30][31].

Taʼlim tahrir

10 yoshdan katta boʻlgan 1 264 687 erkak rezidentning 88,78 foizi, yaʼni 1 122 738 kishi rasmiy maʼlumotga ega edi. Ayollarga kelsak, 10 yoshdan oshgan 1 161 677 nafar aholining 80,77 foizi yoki 938 233 nafari rasmiy maʼlumotga ega[32].

Uy-joy tahrir

Sharqiy viloyatdagi turar-joy binolarining 44,42 foizi kvartiralar va 96,29 foizi betondan qurilgan[33]. Uysizlar haqida xabar berilmagan.

Soliqni saqlash tahrir

2016-yilda 15 yoshdan oshgan Saudiya Arabistoni aholisining 3,51 foizi nogironlikning qaysidir shakli haqida xabar berishgan, koʻrish qobiliyati nogironlikning eng keng tarqalgan shakli boʻlgan va 42 052 kishi koʻrishning qandaydir shakllaridan aziyat chekgan[34]. 58 000 kishi ogʻir yoki oʻta nogironlik haqida xabar bergan. Saudiya Arabistoni aholisining 15 yoshdan oshgan 285 754 nafari muntazam ravishda chekishayotganini, 254 233 nafari har kuni chekishini va 31 521 nafari vaqti-vaqti bilan chekishni bildirgan.

Aminlar tahrir

Sharqiy viloyat aminlari
Ism Lavozim Tomonidan tayinlangan
Abdulloh ibn Jalaviy 1913-38 yillar Abdul Rahmon bin Faysal Al Saud
Saud ibn Abdulloh ibn Jalaviy 1935-67 yillar Qirol Abdulaziz Al Saud
Abdulmuhsin ibn Abdulloh Al Jalaviy 1967-85 yillar Qirol Faysal as-Saud
Muhammad bin Fahd 1985—2013-yillar Qirol Fahd as-Saud
Saud bin Nayif 2013 — hozirgi kungacha Qirol Abdulloh as-Saud

Iqtisodiyoti tahrir

 
Dammam № 7 qudugʻi Saudiya Arabistonida tijorat miqdorda neft qazib oladigan birinchi quduq

Saudiya Arabistoni Qirolligi iqtisodiyoti asosan neftga bogʻliq. Shunday qilib, Sharqiy viloyat Saudiya Arabistonining neft zaxiralarining katta qismiga ega boʻlgan viloyat sifatida yuqori iqtisodiy mavqega ega. Saudi Aramco, Saudiya Arabistonining davlat neft kompaniyasi va neft sanoatida katta ahamiyatga ega tashkilot, Katta Dammamdagi Dahron shahrida joylashgan. U 2019-yil 11-dekabrda bozor kapitallashuvi 1 trillion dollarga (1 000 000 000 000 AQSh dollari) yetgan dunyodagi beshinchi kompaniya boʻldi. 2019-yil dekabr oyidagi eng yirik ommaviy taklif deb hisoblanadigan oʻsha kuni birjaga chiqqan kun, ertasi kuni esa 2019-yil 12-dekabrda kompaniya bozor qiymati 2 trillion dollarga yetdi va dunyodagi birinchi va yagona kompaniya boʻldi[35].

Qirollikning asosiy neft va gaz konlari Sharqiy viloyatda joylashgan, masalan, Gavar koni, dunyodagi eng yirik quruqlikdagi neft koni va Safaniya neft koni esa dunyodagi eng katta dengiz neft koni. Neft qirollik boʻylab tarqalgan turli neftni qayta ishlash zavodlarida qayta ishlanadi va Raʼs Tanura kabi port shaharlaridan oʻnlab mamlakatlarga joʻnatiladi. Sharq-Gʻarbiy quvur neftni sharqiy neft konlari va neftni qayta ishlash zavodlaridan Rabig va Jidda kabi gʻarbiy neftni qayta ishlash zavodlari va portlariga samarali tashish imkonini beradi.

Transport tahrir

 
Qirol Fahd xalqaro aeroporti ichida
 
Saudi Aramco samolyoti Shaybadagi Shayba aeroportida

Dammamning Qirol Fahd xalqaro aeroporti 1999-yil oktabr oyidan beri faoliyat yuritadi[36], yer maydoni boʻyicha dunyodagi eng katta aeroport boʻlib, butun Sharqiy provinsiya uchun asosiy markaz boʻlib xizmat qiladi[36]. 30 km shimoli-gʻarbda joylashgan aeroport 37 aviakompaniya tomonidan taqdim etilgan Yaqin Sharq, Osiyo va Yevropaning 43 ta yoʻnalishi bilan havo orqali yaxshi bogʻlangan. Viloyatdagi boshqa aeroportlar orasida Ahsa xalqaro aeroporti va Qaysumah-Hafr Al-Batin aeroportlari mavjud. Saudi Aramco Qirol Fahd xalqaro aeroportida oʻz xodimlari va Shayba, Yanbu, Jidda va kompaniya faol boʻlgan boshqa joylarga rejali reyslarni amalga oshiradigan samolyotlar uchun alohida terminalga ega.

1940-yillarda qurilgan, Fors koʻrfazi sohilida joylashgan Qirol Abdulaziz dengiz porti Jiddadagi Jidda islom portidan keyin Saudiya Arabistonidagi ikkinchi eng katta va ikkinchi eng gavjum port hisoblanadi. Bu Fors koʻrfazidagi eng yirik port hamdir. Port 214 platformali 9 ta port bilan jihozlangan[37]. Port har yili 13 milliondan ortiq konteyner yoki 532 million tonna yuk tashuvchi 15 mingdan ortiq kemalarni qabul qiladi[37].

95-magistral (5M marshruti) shimolda Quvayt chegarasidagi Xafjini janubda Ummon chegarasidagi Ramla chegara stansiyasi bilan Jubayl, Raʼs Tanura, Dammam metropolitan hududi, Qatar chegarasidagi Salva chegara stansiyasi va Batha orqali bogʻlaydi. Birlashgan Arab Amirliklari bilan chegara stantsiya hisoblanadi. 40-magistral (80M marshruti) Bahrayn va Dammamni 25 km uzunlikdagi yoʻl orqali   Fors koʻrfazi ustidan Qirol Fahd koʻchasi va undan keyin Riyod, Toif va Makka orqali Qizil dengizdagi Jiddaga bogʻlaydi. Boshqa nomlar bilan mashhur boʻlgan 605, 610, 613, 614, 615, 617 va 619 avtomobil yoʻllari Katta Dammam hududini Raʼs Tanura, Jubayl, Qirol Fahd xalqaro aeroporti, Abqayq va Xofuf bilan bogʻlaydi.

 
25 km (15 milya) Qirol Fahd koʻchasi Bahraynni Saudiya Arabistoni bilan bogʻlaydi

Viloyatda shaharlararo avtobus xizmatlari Saudiya Arabistoni jamoat transporti kompaniyasi (SAPTCO) tomonidan amalga oshiriladi[38]. Umra va Haj safarlari ham qirollik aholisiga xususiy pudratchilar tomonidan taqdim etiladi. Shuttle xizmatlari, shuningdek, Dammam metropolitenini Bahrayndagi Manama shimoli-sharqidagi Bahrayn xalqaro aeroporti bilan bogʻlaydi.

Saudiya Arabistoni temir yoʻllari ikkita alohida tashkilot, Saudiya temir yoʻllari tashkiloti va Saudiya temir yoʻllari kompaniyasi tomonidan boshqariladi. Sharqiy viloyatdagi liniyalar, ikkita liniya, biri yoʻlovchi, Dammamdan Abqaiq an Hofuf orqali Ar-Riyodga, ikkinchisi esa toʻgʻridan-toʻgʻri Dammamdan Ar-Riyodga oʻtadi, Saudiya Temir yoʻllari tashkiloti (SRO) tomonidan boshqariladi[39].

Maʼmuriy boʻlinmalar tahrir

Sharqiy viloyat — Saudiya Arabistonining 13 viloyatidan biri[40] (arabcha: مناطق إدارية ; mantiq idāriyya,). Viloyat yana 11 gubernatorlikka boʻlingan (arabcha: محافظات ; saqla, talaffuz. mḭạfẗ; saqlah). Viloyatlar oʻz navbatida kichik gubernatorliklarga boʻlinadi (arabcha: مراكز. ; markaz).

Sharqiy viloyatning poytaxti Dammam shahri alohida maqomga ega. Boshqa 12 ta mintaqaviy poytaxtlar singari, Dammam ham biron bir gubernatorlik tarkibiga kirmaydi, balki shunchaki Dammam shahri deb nomlanadi, arabcha أمانة soʻzi. (amanah) ishlatiladi va shaharni mer (arabcha: أمين amin) boshqaradi. Anʼanaviy Ahsa vohasi va gubernatorlikning yarmidan koʻpini tashkil etuvchi Rub’al-Xali choʻlini oʻz ichiga olgan Ahsa gubernatorligi Saudiya Arabistonidagi hudud boʻyicha eng katta gubernatorlik hisoblanadi.

2010-yilgi aholini roʻyxatga olish boʻyicha Sharqiy viloyat gubernatorliklari
Ism Arab nomi Aholi (2010)
Ahsa gubernatorligi محافظة الأحساء 1 063 112
Dammam shahri أمانة الدمام 903 597
Xobar gubernatorligi محافظة الخبر 578 500
Qatif gubernatorligi محافظة القطيف 524,182
Hafr Al-Batin gubernatorligi محافظة حفر الباطن 389 993
Jubayl gubernatorligi محافظة الجبيل 378 949
Dahron gubernatorligi محافظة الظهران 120 521
Xafji gubernatorligi محافظة الخفجي 76 279
Raʼs Tanura gubernatorligi محافظة رأس تنورة 60 750
Abqayq gubernatorligi محافظة بقيق 53 444
Nairiya gubernatorligi محافظة النعيرية 52 340
Qaryat Al Ulya gubernatorligi محافظة قرية العليا 24 634

Manbalar tahrir

  1. ↑ „Emirate of Eastern Province“. Ministry of Interior.
  2. ↑ „Population Characteristics surveys“. General Authority for Statistics (2017).
  3. ↑ „Riyadh most populous Saudi city, Makkah most populous province“ (en). Arab News (2012-yil 25-fevral). Qaraldi: 2020-yil 2-aprel.
  4. ↑ „Ad-Dammam, Saudi Arabia Population 1950-2020“. www.macrotrends.net. Qaraldi: 2020-yil 2-aprel.
  5. ↑ „Population of Cities in Saudi Arabia (2021)“. worldpopulationreview.com. Qaraldi: 2020-yil 2-aprel.
  6. ↑ „Ghawar Oil Field“ (en-GB). Hydrocarbons Technology. Qaraldi: 2020-yil 4-aprel.
  7. ↑ „The World's Largest Industrial Areas“ (en). WorldAtlas (2019-yil 10-iyun). Qaraldi: 2020-yil 2-aprel.
  8. ↑ Smith, Sylvia. „Bahrain digs unveil one of oldest civilizations“. BBC News. BBC (2013-yil 21-may).
  9. ↑ „Qal'at al-Bahrain – Ancient Harbour and Capital of Dilmun“. UNESCO. Qaraldi: 2011-yil 17-avgust.
  10. ↑ Roads of Arabia p.180
  11. ↑ „Dilmun and Its Gulf Neighbours“. Harriet E. W. Crawford (1998).
  12. ↑ „Qal'at al-Bahrain – Ancient Harbour and Capital of Dilmun“. UNESCO. Qaraldi: 2011-yil 17-avgust. „Qal’at al-Bahrain — Ancient Harbour and Capital of Dilmun“. UNESCO. Retrieved 17 August 2011.
  13. ↑ Samuel Noah Kramer. The Sumerians: their history, culture, and character, 1963 — 308 bet. 
  14. ↑ 14,0 14,1 The Arab world: an illustrated history p.4
  15. ↑ Edward Conklin. Getting Back Into the Garden of Eden — 10 bet. 
  16. ↑ Kramer, Samuel Noah. Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.: Revised Edition. Philadelphia, Pennsylvania: University of Pennsylvania Press, 1961 — 54–59 bet. ISBN 978-0-8122-1047-7. 2017-yil 21-mayda qaraldi. 
  17. ↑ Kramer, Samuel Noah. The Sumerians: Their History, Culture, and Character. Chicago, Illinois: University of Chicago Press, 1963 — 145–150 bet. ISBN 978-0-226-45238-8. „In fact, there is some reason to believe that the very idea of a paradise, a garden of the gods, originated with the Sumerians.“ 
  18. ↑ Atlas of world history, Black, Jeremy, 1955-, DK Publishing, Inc., DK Pub, 2000, ISBN 0-7894-4609-X, OCLC 42953915{{citation}}: CS1 maint: others ()
  19. ↑ Atlas of world history, Black, Jeremy, 1955-, DK Publishing, Inc., DK Pub, 2000, ISBN 0-7894-4609-X, OCLC 42953915{{citation}}: CS1 maint: others ()Atlas of world history, Black, Jeremy, 1955-, DK Publishing, Inc., DK Pub, 2000, ISBN 0-7894-4609-X, OCLC 42953915{{citation}}: CS1 maint: others (link)
  20. ↑ „Population Characteristics surveys“. General Authority for Statistics (2017). „Population Characteristics surveys“ (PDF). General Authority for Statistics. 2017.
  21. ↑ „Ad-Dammam, Saudi Arabia Population 1950-2020“. www.macrotrends.net. Qaraldi: 2020-yil 2-aprel. „Ad-Dammam, Saudi Arabia Population 1950-2020“. www.macrotrends.net. Retrieved 2020-04-02.
  22. ↑ „Demographic Survey 2016“. General Authority for Statistics.
  23. ↑ Battuta, Ibn. Ibn Battuta Journey. Al-Maktaba Al-Asriyya for printing and publishing, 2017-08-08.  (Wayback Machine saytida 2017-08-08 sanasida arxivlangan)
  24. ↑ Al-Ramis, Salman. Qatif, a study in ancient history. Al-hazen library, 2004. 
  25. ↑ Arabic, Hijazi Spoken. Ethnologue
  26. ↑ Arabic, Najdi Spoken. Ethnologue
  27. ↑ Arabic, Gulf Spoken. Ethnologue
  28. ↑ 28,0 28,1 Frawley, William. International Encyclopedia of Linguistics, Volume 1, 2003 — 38 bet. ISBN 9780195139778. 
  29. ↑ Languages of Saudi Arabia Ethnologue
  30. ↑ „Migrant Communities in Saudi Arabia“, Bad Dreams: Exploitation and Abuse of Migrant Workers in Saudi Arabia, Human Rights Watch, 2004
  31. ↑ Saudi Arabia. Ethnologue
  32. ↑ „Demographic Survey 2016“. General Authority for Statistics. „Demographic Survey 2016“ (PDF). General Authority for Statistics.
  33. ↑ „Demographic Survey 2016“. General Authority for Statistics. „Demographic Survey 2016“ (PDF). General Authority for Statistics.
  34. ↑ „Demographic Survey 2016“. General Authority for Statistics. „Demographic Survey 2016“ (PDF). General Authority for Statistics.
  35. ↑ Charles Riley. „The world has its first $2 trillion company. But for how long?“. CNN (2019-yil 12-dekabr). Qaraldi: 2020-yil 3-aprel.
  36. ↑ 36,0 36,1 „About King Fahd International Airport | King Fahd International Airport“. kfia.gov.sa. 2020-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 7-avgust.
  37. ↑ 37,0 37,1 Mawani. „King Abdulaziz Port Dammam King Abdulaziz Port Dammam“ (en). mawani.gov.sa. Qaraldi: 2020-yil 4-aprel.
  38. ↑ „SAPTCO - InterCity Transport“. SAPTCO - InterCity Transport (2020-yil 1-aprel). Qaraldi: 2020-yil 1-aprel.
  39. ↑ „SRO“. www.saudirailways.org. 2016-yil 28-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 4-aprel.
  40. ↑ „Saudi Arabia: Administrative divisions“. arab.net. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sharqiy_viloyati_(Saudiya_Arabistoni)&oldid=4177891" dan olindi