Sulton Uvays bobo majmui
Sulton uvays bobo majmui — Qoraqalpogʻiston Beruniy tumanidagi meʼmoriy yodgorlik (17—19-asrlar).
| Sulton Uvays bobo majmui | |
|---|---|
 | |
| Joylashuvi | Beruniy tumani, Qoraqalpogʻiston, Oʻzbekiston |
| Koordinatalar | 42°00′40″N 60°38′43″E / 42.01104141590358°N 60.64530021741188°E |
| Konfessiya | islom |
| Turi | maqbara |
| Arxitektura uslubi | Markaziy Osiyo arxitekturasi |
| Asosiy sanalar | XVII-XIX asrlar |
| Qurilish boshlanishi | XII asr |
| Qurilish yakunlanishi | XIII asr |
| Binolar | Chinor bobo maqbarasi • Sulton Uvays maqbarasi |
| Qurilish materiali | pishgan gʻisht |
 Sulton Uvays bobo majmui xaritada | |
Tarixi
tahrirSulton Uvays (asl ismi Suhayl ibn Omir ibn Rumon ibn Nohiya ibn Murod) Yamanning Qaran qishlogʻi Murodiy qabilasida (mil. 625 yilda) tugʻilgan. Hazrati Ali va Muoviya askarlari oʻrtasidagi Siffin jangi (657 y.)da 32 yoshida shahid boʻlgan. Suriyaning Sofa qishlogʻida dafn etilgan[1]. Sulton Uvays hadislar yigʻish bilan shugʻullangan (7-asr 1-yarmi). Uning izdosh muxlislari 17-asrda ramziy qabr (Shohabbos hozirgi Beruniyda) va ziyoratgoh bunyod etishgan. Olloqulixon shayxga atab katta masjid va alohida 10 ta chillaxona qurdirgan (19-asr). Majmua toʻgʻri toʻrtburchak tarxli (21,5x53 m), shimoldan — janubga tomon yoʻnaltirilgan. Sulton bobo maqbarasi, keyinchalik bunyod etilgan (asosan, gumbazli) maqbaralar va boshqa atrofi gʻishtin devor bilan oʻralgan hovlining shimol qismida joylashgan. Janubda masjid, ayvon, xujra va mehmonxonalar bor. Majmuaga gʻarbdan kiriladi. SU. b.m. oʻrta asr Xorazm meʼmoriy anʼanalari asosida (pishiq gʻishtdan) qurilgan. Xorazm viloyati hokimligi tashabbusi bilan ziyoratxona, kirish qismi taʼmirlangan (2002)[2].
Majmua tavsifi
tahrirMajmua qismlari eski qabriston orasida va uning atrofida joylashgan. Kompleks tarkibiga quyidagilar kiradi:
1. Maqbara (qabriston)ning eng baland joyidagi Chinor bobo maqbarasi.
2. Tepalikning janubiy yon bagʻrida Sulton Uvays bobo maqbarasi.
3. Sulton Uvays bobo ziyoratgohi eshigi oldidagi rivoyatlarga koʻra, dafn etilgan avliyoning oyogʻi ostidan oqib chiquvchi tabarruk buloq (buloq) va shu buloqdan oziqlangan, muqaddas baliqlar yashaydigan muqaddas hovuz[3].
4. Bir paytlar buloqdan va koʻlmakdan oqib chiqqan ariqning quruq toʻshagi, u boʻylab ziyoratchilar bepushtlikdan xalos boʻlish umidida obo (toshdan yasalgan konus shaklidagi va piramida shaklidagi marosimlar) quradilar.
5. Maqbaradan ikki-uch km uzoqlikda joylashgan obosi boʻlgan togʻ, mahalliy rivoyatlarga koʻra, Sulton Uvays bobo 40 kun tiz choʻkib, barcha musulmonlar uchun magʻfirat soʻragan va oʻsha yerda barcha tishlarini sugʻurib tashlagan. Uhud jangida tishidan ayrilgan Muhammad (sav.) paygʻambar bilan birdamlik belgisi[4].
Sulton Uvays bobo maqbarasi va uning atrofidagi ulkan nekropol oʻzining koʻp asrlik faoliyati davomida koʻplab kengaytmalarga ega boʻldi. Bular: ziyoratchilar uchun masjid va mehmonxonalar, oshxona (oshxona), qurbonlik qilinadigan joylar. Sulton Uvays qabristoni Buyuk ipak yoʻlining Gurganj orqali oʻtadigan tarmoqlaridan birining boʻyida, tabiati goʻzal Qoratov yonbagʻirlarida, sharqdan gʻarbga qarab bir-ikki chaqirimga choʻzilgan hududda joylashgan. Qabristonning markazida joylashgan Sulton Uvays kompleksi rejaga asosan toʻgʻri toʻrtburchak boʻlib (56,76x21,29), u pishgan gʻishtdan qurilgan, xalq (0,8 m) ham baland (2-2,1 m) devorlar bilan oʻralgan. Devor ichida boboning maqbarasi (17,25x15,7 m) xonaqoh, yozgi va qishki masjid hamda yigirmaga yaqin katta-kichik hujralar joylashgan[5].
Arxitektura nuqtai nazaridan, majmuaning barcha binolari kamtarin, oddiy boʻlib, hashamatli dekoratsiyasi va tashqi bezaklari bir-biridan farq qilmaydi. Sulton Uvays maqbarasi binosi va uning roʻparasida joylashgan masjid sariq pishiq gʻishtdan qurilgan boʻlib, gumbazlari loy koshinlar bilan qoplangan. Kichik hovli oq ohak bilan boʻyalgan.
Maqbaraga kiraverishda katta toʻrtburchak hovuz joylashgan boʻlib, uning suvi yer osti buloqlaridan oqib oʻtadi. Hovuzda hech kim yemaydigan baliqlar bor va oʻlik baliqlar maxsus marosimda koʻmilgan.
Bu hovuzning suvlaridan ichish ziyoratchining asosiy maqsadlaridan biridir. Xalq eʼtiqodiga koʻra, Sulton Uvays bu joylarda choʻponlik qilgan, oyogʻi bosgan joyda yer osti buloq oqib chiqa boshlagan[6].
Sulton Uvays majmuasiga tepalik tepasida qurilgan Chinor bobo mozori ham kiradi. Anʼanaga koʻra, ziyoratchilar avval ushbu mazorni ziyorat qiladilar, soʻngra Sulton Uvays qabriga boradilar. Bu qoida Chinor-bobo baʼzi manbalarda Sulton Uvaysning piri, baʼzilariga koʻra uning muazzini (azon aytuvchi) boʻlgan, degan eʼtiqoddan kelib chiqadi. Yana boshqa manbalarda — avliyoning sartaroshi boʻlgan deb ham keltiriladi. Shu bois, Chinor bobo mozori qiyalikdan balandroqda joylashgan boʻlib, ziyoratchilar unga birinchi boʻlib ziyorat qilishadi. Biroq, Chinor boboning shaxsiyati toʻgʻrisida biografik maʼlumotlar yoki manbalar mavjud emas va tadqiqotchilar (xususan, G. P. Snesarev) bu mahalliy eʼtiqodlar bilan bogʻliq afsonaviy personaj degan xulosaga kelishgan[7].
Maqbara majmuasi har tomondan qabriston bilan oʻralgan, qabr toshlari tepaliklar atrofida qator qilib tizilgan. Qoraqalpoqlar orasida oddiy qabristonlarni odatda auliye deb atash odat tusiga kirgan, ammo Sulton Uvays bobo ziyoratgohiga nisbatan Mozor nomi bosh harf bilan ishlatiladi.
Togʻ etaklarining yuqori qismida, Sulton Uvays maqbarasidan bir yarim-ikki kilometr uzoqlikda bir necha kichik dumaloq chuqurliklar mavjud boʻlib, ular mahalliy aholining fikriga koʻra, Sulton Boboning oyoq va tizzalari izlaridir. Mashinalarni toʻxtash uchun ochiq maydon mavjud, bundan tashqari, tumor va boshqa diniy buyumlarni sotadigan savdogarlar uchun qatorlar mavjud. Qoyalarga koʻtarilgan yoʻl yorqin rangli matolardan yasalgan chiziqlar bilan qoplangan daraxt shoxlaridan iborat kichik ziyoratgohlarga olib boradi. Shunga oʻxshash marosimlar va qurbonliklar ziyoratchilar tomonidan turli xil istaklarni bajarish umidida — bemor yoki ayolning bepushtlikdan shifo topishi uchun amalga oshiriladi[3].
Manbalar
tahrir- ↑ Idris Shax. Sufizm. Klassicheskie uchitelya — M., 1994. — S. 407.
- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ 3,0 3,1 Puteshestvie v Xorezm. Chast VI — Sultan Uvays-Bobo. // https://mytashkent.uz/2016/05/11/puteshestvie-v-horezm-6/
- ↑ Attar Farid ad-Din. Rasskazi o svyatix. — M.: Sampo, 2005. — 240 s.
- ↑ J. Hakimniyazov, I. Seytbaev, R. Ismetov. Qoraqalpogʻiston hududidagi ziyoratgohlar. «Bilim», 2023-yil.
- ↑ Chalisova N. Yu. "„Aromat“ Uvaysa al-Karani v persidskoy poezii i ego jitie v „Pominanii druzey“ Attara". Vestnik RGGU, № 3. Seriya „Istoriya. Filologiya. Kulturologiya. Vostokovedeni“. — M., 2015. — S. 74-94.
- ↑ Snesarev G. P. Relikti domusulmanskix verovaniy i obryadov u uzbekov Xorezma. — M., 1969. — 336 s.; On je. Pod nebom Xorezma (etnograficheskie ocherki). — M., 1973. — 160 s.; On je. Xorezmiyskie legendi kak istochnik po istorii religioznix kultov Sredney Azii. — M., 1983. — S. 80-100.