Vikipediya

Toxar viloyati

Toxar viloyati (dariycha : تخار) — Afgʻonistonning oʻttiz toʻrt viloyatlaridan biri boʻlib, mamlakat shimoli-sharqida Tojikiston bilan yonma-yon joylashgan. Sharqda Badaxshon, janubda Panjshir, gʻarbda esa Bagʻlon va Qunduz bilan chegaradosh. Taloqan shahri Taxorning poytaxti boʻlib xizmat qiladi.

Viloyatda 17 tuman, 1000 dan ortiq qishloq va taxminan 1,113,173 kishi boʻlib[1], hudud koʻp millatli va asosan qishloq jamiyatidan iborat.[2]

Shahar 2021-yilda Tolibon hujumi paytida (Amerika Qoʻshma Shtatlari qoʻshinlari olib chiqib ketilgan vaqtga toʻgʻri kelgan) hujumga uchragan.

2021-yil 2-mayda Taxordagi Tolibonga qarshi eng nufuzli shaxs PiramQul Ziyoyiy Rustaq tumanida oʻldirilgan.]

Taxorning bir qancha tumanlari Tolibon qoʻliga oʻtganidan soʻng [2] 2021-yil 20-iyun kuni Qarshilik harakati yetakchisi Mohibulla Nuri boshchiligidagi bir guruh Taxar oqsoqollari Kobuldagi matbuot anjumanida xalqni qoʻllab-quvvatlash uchun qarshilik koʻrsatishini eʼlon qildi. Taxordagi xavfsizlik kuchlari. Mohibulla Nuri boshchiligidagi guruh 2021-yil 26-iyun kuni Taloqan shahriga kirdi va Tolibonga qarshi qarshilik koʻrsatish uchun Taxor qoʻmondonlarini birlashtirdi[3].

Tolibon 2021-yilning iyul oyida shaharni egallashga uringan, biroq hujum qaytarildi. Keyinchalik esa Tolibonning ulkan hujumi paytida Hoji Ogʻa Gul Tolibon tomonidan (Wayback Machine saytida 2021-08-20 sanasida arxivlangan) oʻldirildi va Xayr Muhammad Teymur yaralandi, barcha kuchlar, jumladan, viloyat rasmiylari Versaj tumaniga chekinishdi. 2021-yilning 8-avgust kuni Tolibon 2021-yilgi hujum paytida viloyat ustidan nazoratni qoʻlga kiritdi. Shunga qaramasdan, Milliy qarshilik fronti jangchilari viloyatda hali ham borligini saqlab qolishgan[3][4][5].

Tarixi tahrir

16-20-asrlar tahrir

16-asr boshlari va 18-asr oʻrtalari oraligʻida hudud Buxoro xonligi tomonidan boshqarilgan.

Taxminan 1750-yillarda doʻstlik shartnomasi tuzilganidan soʻng, hudud Buxorolik Murod Bek tomonidan Ahmadshoh Durroniyga berilgan va Durroniylar imperiyasi tarkibiga kirdi. Avval durroniylar, keyin esa Barakzaylar sulolasi tomonidan boshqarilgan va 19-asr va 20-asr boshlarida olib borilgan uchta ingliz-afgʻon urushi paytida inglizlar tomonidan tegilmadi.

1964-2001 tahrir

Taxor viloyati 1964-yilda Qatagʻon viloyati uch viloyatga: Bagʻlon, Qunduz va Taxorga boʻlinib, tashkil etilgan. 1980-yillarda Sovet-Afgʻon urushi paytida bu hudud Rabboniy va Ahmad Shoh Masud taʼsiriga tushib qolgan edi.1990-yillarda esa Shimoliy Alyans tomonidan nazorat qilingan. Shimoliy alyans va Tolibon kuchlari oʻrtasida baʼzi janglar ham boʻlib oʻtdi. Taxar mujohidlar qoʻmondoni Ahmad Shoh Masud 2001-yilning 9-sentyabrida Al-Qoida agentlari tomonidan gumon qilinib oʻldirilgan joy sifatida shuhrat qozondi.

2001-2015 tahrir

Xalqaro xavfsizlik kuchlari (ISAF) 2000-yillarning boshlarida Germaniya boshchiligidagi hududning xavfsizligi uchun mas’uliyatni oʻz zimmasiga oldi. Viloyatda ham baʼzi oʻzgarishlar va Afgʻoniston Milliy Xavfsizlik Kuchlari (ANSF) tashkil etilishi boshlandi. 2008-yil iyul oyida kichik bir voqeada Afgʻoniston milliy politsiyasi Mulla Usmonni uning qoʻmondonligi ostidagi bir necha qurollangan Tolibon jangarilari Kalafgʻon tumanidagi politsiya nazorat-oʻtkazish punktiga bostirib kirishi chogʻida oʻldirdi. Bu 2001-yilda Tolibon rejimi qulaganidan beri birinchi marta bu viloyatda Tolibon isyonchilari politsiyani jalb qilishi edi. Afgʻoniston Ichki ishlar vazirligiga koʻra, Mulla Usmon Afgʻoniston shimoli-sharqidagi Tolibon harakatining eng yuqori martabali qoʻmondoni boʻlgan[6].

2009-yilning may oyida Afgʻoniston hukumatiga qarshi kurashayotgan Tolibon isyonchilari Taxor viloyatining Baharak tumaniga hujum qildi[7]. 2011-yilning 28-mayida sodir boʻlgan portlashda general Shohjahon Nuri, Muhammad Dovud Dovud halok boʻldi va gubernator Taqva yaralandi. Bir necha nemis askari va afgʻonlar ham halok boʻldi[8][9].

2012-yilning aprel oyida Rostaq tumanidagi qizlar maktabining suv taʼminoti nomaʼlum isyonchilar tomonidan zaharlanib, 14 yoshdan 30 yoshgacha boʻlgan kamida 140 nafar afgʻon maktab oʻquvchisi va oʻqituvchisi kasal boʻlib, ular kasalxonaga yotqizilgan, baʼzilari esa qisman hushini yoʻqotgan. Ammo hozirgacha oʻlim holati kuzatilmagan[10].

2015-yilgi zilzila tahrir

2015-yilning 26-oktyabr sanasida 7,5 Mvt lik Hindukush zilzilasi Afgʻoniston shimolida maksimal Merkalli intensivligi VIII (Ogʻir) bilan silkindi. Bu zilzila deyarli 30 000 uyni vayron qildi, yuzlab odamlar halok boʻldi va 1700 dan ortiq kishi jarohat oldi[11].

Demografiyasi tahrir

 
Afgʻonistondagi etnolingvistik guruhlar
 
Taxor tumanlari

2021-yil holatiga koʻra, asosan qabila va qishloq jamiyatini oʻz ichiga olgan viloyatning umumiy aholisi taxminan 1,113,173ni tashkil etadi[1]. Taxor viloyatining asosiy aholisini oʻzbeklar, tojiklar va oz sonli pushtunlardir tashkil etadi.

Tuman maʼlumotlari tahrir

Taxor viloyati tumanlari
Tuman Poytaxt Aholi[1] Hudud Qishloqlar va etnik guruhlar soni
Baharak 35 552 231 km 2 74 qishloq 80 % tojik 20 % oʻzbek .[12]
Bangi 40 419 566 km 2 59 qishloq 90 % tojik .[13]
Chah Ab 91 767 764 km 2 63 qishloq 85 % tojik .[14]
Chal 32 443 330.8 km 2 58 qishloq. Oʻzbek, tojik .[15]
Darqad 30 956 393 km 2 34 qishloq 85 % oʻzbeklar .[16]
Dashti Qal’a 36 769 280 km 2 49 qishloq 85 % oʻzbek[17]
Farxor 53 998 1214 km 2 75 qishloq 99 % tojik .[18]
Hazar Sumuch 15 816 309 km 2 28 qishloq oʻzbeklar .[19]
Ishkamish 67 860 806 km 2 103 qishloq koʻpchilikni oʻzbeklar[20]
Qalafgon 40 554 479 km 2 42 qishloq 95 % oʻzbeklar .[21]
Xoja Bahouddin 26 765 178.2 km 2 25 qishloq oʻzbek, tojik, pushtun .[22]
Xoja Gʻor 77 516 402 km 2 62 qishloq 80 % tojik .[23]
Namak Ab 14 058 584 km 2 28 qishloq 50 % tojik 50 % oʻzbek .[24]
Rustaq 189 495 1939 km 2 179 qishloq koʻpchilik oʻzbeklar.[25]
Taluqan Taluqan 263 800 Koʻpchilik oʻzbeklar.
Varsaj 43 663 2705.3 km 2 94 qishloq Koʻpchilik tojiklar .[26]
Yangi qal’a 51 742 247 km 2 64 qishloq 85 % oʻzbeklar .[27]

Iqtisodiyoti tahrir

Qishloq xoʻjaligi va togʻ-kon sanoati viloyatning asosiy tarmoqlari hisoblanadi. Taxorda juda yaxshi sifatli koʻmir zaxiralari mavjud boʻlib, ular baʼzi qishloqlarda qoʻlda oʻzlashtirilib, viloyatda sotiladi. Mahalliy aholi oltinni viloyat uchun eng muhim manba deb biladi. Taxor daryosida oltin yuviladi va 2 kg yaqini Taloqon shahridagi haftalik bozorlarga olib ketiladi. Shuningdek, tuproq, qum va turli xil toshlar shahar qurilish materiallarining asosiy manbai hisoblanadi. Taxor viloyati oʻzining shoʻr togʻlari bilan ham mashhur va siz mintaqada yirik tuz konlarini topishingiz mumkin. Takcha Xonna tuz koni Taxor va Afgʻoniston shimolidagi aholi uchun tuz yetkazib beruvchi korxonalardan biri hisoblanadi. Konlar mintaqada iqtisodiy imkoniyatlarni taqdim etsa-da, yodlangan tuzning mavjudligi yod tanqisligi bilan bogʻliq sogʻliq muammolarini sezilarli darajada kamaytiradi.

Yana qarang tahrir

Izoh tahrir

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 „Estimated Population of Afghanistan 2021-22“. National Statistic and Information Authority (NSIA) (2021-yil aprel). 29-iyun 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-iyun 2021-yil.
  2. ↑ „Takhar provincial profile“. 2017-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-may 2012-yil.
  3. ↑ Kohzad, Nilly. „What Does the National Resistance Front of Afghanistan Have to Offer?“. The Diplomat (15-dekabr 2021-yil). Qaraldi: 19-dekabr 2021-yil.
  4. ↑ Filmer, Antonia. „Resistance Front in Panjshir geared up for defending Afghanistan against Taliban“. The Sunday Guardian (4-sentabr 2021-yil). Qaraldi: 8-dekabr 2021-yil.
  5. ↑ Yousafzai, Shahabullah. „Taliban's Takhar district governor killed in roadside explosion“. Express Tribune (24-noyabr 2021-yil). Qaraldi: 8-dekabr 2021-yil.
  6. ↑ „„Takhar police kill Taliban commander““. 5-yanvar 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-noyabr 2022-yil.
  7. ↑ „Taliban attack district in NE Afghanistan“. Military-world.net (24-may 2009-yil). Qaraldi: 22-may 2012-yil.
  8. ↑ „Three German soldiers die in Afghan attack“. Thepeninsulaqatar.com (29-may 2011-yil). 2011-yil 31-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-may 2012-yil.
  9. ↑ Gambrell, Jon. „Taliban suicide bomb hits Afghan governor's complex“. Boston.com (29-may 2011-yil). Qaraldi: 7-yanvar 2022-yil.
  10. ↑ Masoud Popalzai, CNN. „Extremists poison schoolgirls' water, Afghan officials say“. CNN (17-aprel 2012-yil). Qaraldi: 22-may 2012-yil.
  11. ↑ USGS. „M7.5 - 45 km E of Farkhar, Afghanistan“. United States Geological Survey.
  12. ↑ „Baharak District“.
  13. ↑ „Bangi District“.
  14. ↑ „Chah Ab District“.
  15. ↑ „Chal District“.
  16. ↑ „Darqad District“.
  17. ↑ „Dasht e Qala Agha“.
  18. ↑ „Farkhar District“.
  19. ↑ „Hazar Smoch District“.
  20. ↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „{{{title}}}“. ww1.mrrd-nabdp.org. Qaraldi: 14-avgust 2020-yil.
  21. ↑ „Baharak District“.
  22. ↑ „Khwaja Bahawodin District“.
  23. ↑ „Khwaja Ghar“.
  24. ↑ „Namak Ab District“.
  25. ↑ „Rostaq Agha“.
  26. ↑ „Warsaj District“.
  27. ↑ „Yangi Qala“.

Havolalar tahrir 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Toxar_viloyati&oldid=3784409" dan olindi