Vikipediya

Islomiy ovqatlanish qonunlari

Islomiy ovqatlanish qonunlari musulmonlar amal qiladigan ovqatlanish qonunlaridir. Islom fiqhi qaysi taomlar halol (حَلَال, „halol“) va harom (حَرَامْ, „noqonuniy“) ekanligini aniqlab beradi. Taomlanish qoidalari Islomning muqaddas kitobi Qur’onda, shuningdek, Islom paygʻambari Muhammadga tegishli boʻlgan urf-odatlar toʻplamida mavjud.

O‘txo‘r qoramol, bug‘u, qo‘y, echki, antilopa kabi hayvonlarga jonli kabi munosabatda bo‘lib, bismilloh va takbir aytilib og‘riqsiz so‘yilgan taqdirdagina halol bo‘ladigan hayvonlarga misol bo‘la oladi. Agar hayvonga yomon munosabatda boʻlsa yoki soʻyilganda qiynoqqa solingan boʻlsa, goʻshti harom boʻladi. Taqiqlangan oziq-ovqat moddalariga spirtli ichimliklar, choʻchqa goʻshti, oʻlik goʻshti, yirtqich hayvonlarning goʻshti va kasallik, jarohat, zaharlanish natijasida oʻlgan yoki Xudoning nomi aytilmasdan soʻyilgan hayvonlarning goʻshti kiradi[1].

Oziq-ovqat qoidalari

tahrir

Halol (joiz, qonuniy)

tahrir

Halol taomlar haqida maʼlumot berilgan Qur’on oyatlariga quyidagilar kiradi: 2:173, 5:5 va 6:118-119, 121.

Ruxsat etilgan goʻsht va hayvonlar

tahrir

Chorva yoki qoramol, yaʼni oʻtlayotgan hayvonlar haloldir, biroq oʻtxoʻr boʻla turib harom qilinganlar hayvonlar bundan mustasno. „Haj“ paytida esa ov qilish taqiqlangan (Qur’on 5:1).

Bu shuni anglatadiki, qoramol, bugʻu, qoʻy, echki va antilopa kabi oʻtxoʻr hayvonlarning koʻpchiligini isteʼmol qilish halol hisoblanadi[1].

Qur’onning 5:4-oyatiga koʻra, oʻrgatilgan qushlar va hayvonlar tomonidan ovlangan hayvonlarga ham halol hisoblangan.

Ruxsat etilgan holda soʻyish usuli

tahrir
 
Shanxaydagi halol qassob doʻkoni, Xitoy

Islom huquqida (arabcha: ذَبِيحَة) halol hayvonlarni so‘yishning maxsus belgilangan shartlari mavjud. Bunda juda oʻtkir pichoq bilan tomoqqa tez urgan holda, kekirdak, boʻyin tomirlarini va uyqu arteriyalarini ikkala tomondan kesib, lekin orqa miyaga zarar yetazmagan holda amalga oshiriladi[2].

Tanadagi goʻshti qonsiz boʻlishi uchun yetarlicha uzoq vaqt davomida teskari osib qoʻyish kerak[3].

Soʻyilgan hayvonlarni jon deb eʼtirof etish va bismilloh va takbir aytilganda ogʻriqsiz soʻyish kerak[1]. Qassob har bir[2] soʻygan hayvoni uchun alohida Allohning ismini (Bismillah) zikr qilishi shart. Agar hayvonga yomon munosabatda boʻlsa yoki soʻyish paytida qiynoqqa solingan boʻlsa, goʻshti harom hisoblanadi[1].

Oziq-ovqat uchun soʻyilayotgan hayvonlarni qaynatish yoki elektr toki urishi bilan oʻldirish mumkin emas[3]. Qur’onning 5:3-oyatida boʻgʻib, kaltaklanib, yiqilib yoki yovvoyi hayvon tomonidan oʻlgan hayvonlar ham taqiqlanganligi keltirib oʻtilgan[4].

Dengiz oʻyini

tahrir

Qurʼon 5:96 tafsiridan kelib chiqqan holda, suv oʻyinlari, yaʼni baliqlar va boshqa dengiz jonzotlari bilan oʻyin oʻynashga Islom maktablarining aksariyatida ruxsat berilgan. Biroq, Islom fiqhidagi Hanafiy mazhabi „baliq“ dan boshqa dengiz mahsulotlarini isteʼmol qilishni taqiqlaydi va qisqichbaqasimonlar kabi boshqa dengiz mahsulotlarini makruh deb biladi[5]. Ziyorat paytida baliq ovlashga ruxsat beriladi.

Olimlar mayda qisqichbaqalarni „baliq“ ekanligi aytishadi, ammo timsohlar, qisqichbaqalar, omarlar va mollyuskalar bundan mustasno ekanligini taʼkidlashadi. al-Fatova al-Hindiya, 5/289-291, Badoi as-Sanoiy, 5/35-39 va Radd al-Muhtor, 304-308.

Shia hadislarida ham ugorsimonlarni yeyish taqiqlangan[4].

Kitob ahlining taomlari

tahrir

Yahudiy va nasroniylarning taomlari (aniq taʼqiqlanganidan tashqari) musulmonlar uchun haloldir.

Bugungi kunda sizlarga pok narsalar halol qilindi. Kitob berilganlarning taomi siz uchun haloldir. Sizning taomingiz ular uchun haloldir. Afiyfa mo‘minalar va sizdan oldin kitob berilganlardan bo‘lgan afiyfalar ham, agar iffatli bo‘lgan holingizda, zinokor bo‘lmay va o‘ynash tutmay mahrlarini bersangiz, sizga haloldir. Kim iymonni inkor qilsa, uning amali bexuda ketadir va oxiratda u ziyon ko‘ruvchilardan bo‘ladir. (Moida surasi 5-oyat).

Harom (taqiqlangan)

tahrir

Turli moddalar ham odamlar isteʼmol qilishi harom va shuning uchun ham taqiqlangan hisoblanadi.

Baʼzi hayvonlar, jumladan, qonsiz quruqlik hayvonlari, jumladan, chigirtkadan tashqari barcha hasharotlar harom hisoblanadi. Koʻpgina sudralib yuruvchilar, shuningdek, sichqon va kalamushlar kabi koʻpchilik zararkunandalar ham harom hisoblanadi (hasharat al-Ardh). „Aʼrof“ surasi 157-oyat.

Otlar, xachirlar va eshaklarni isteʼmol qilish joizmi yoki yoʻqmi, degan fikrda turli xil fikrlar mavjud. Qur’oni Karimda „Sizlar minishingiz va tomosha qilishingiz uchun otlar, xachirlar va eshaklarni (yaratdi) va sizlar bilmagan narsalarni yaratdi“ degan oyatni uchratish mumkin. Nahl surasi 8-oyat. Baʼzi olimlar bu hayvonlarni minish va tomosha qilish uchun deyishgan va ularni isteʼmol qilishga ruxsat bermaslik ilgari surishgan. Musnad Ahmad, 4/89, Sunan Abu Dovud, no: 3790, Sunan Nasoiy va Sunan Ibn Moja; Sahih al-Buxoriy, no: 5202, 5205 va 5208. Arslon va yoʻlbars kabi yirtqich hayvonlarni, lochin va qirgʻiy kabi yirtqich qushlarni isteʼmol qilish taqiqlanadi. Sahihi Muslim, №:1934.

Agar inson oʻzi istamagan holda va vaziyatda harom boʻlgan narsani isteʼmol qilishga majbur boʻlsa, u odam gunohkor boʻlmaydi.


Islomda alkogolli ichimliklar umuman taqiqlangan. Qur’onda xamr (arabcha mast qiluvchi atama boʻlib, spirtli ichimliklar va psixoaktiv dorilarning koʻp turlarini oʻz ichiga oladi) isteʼmol qilishni man qiluvchi bir necha oyatlar bor:

Sendan xamr va qimor haqida so‘rarlar. Sen: «Ikkisida katta gunoh va kishilar uchun manfaat bor va gunohlari naflaridan kattadir», deb ayt. Va sendan nimani nafaqa qilishni so‘rarlar. Sen: «Ortiqchasini», deb ayt. Alloh shundoq qilib sizga O‘z oyatlarini bayon qiladi. Shoyadki tafakkur qilsangiz. (Baqara surasi 219-oyat)

Taqiqlangan spirtli ichimliklarni mast qilmaydigan miqdorda oziq-ovqatga qoʻshib isteʼmol qilish mumkin degan bahs-munozaralar mavjud. 

Mast qiluvchi moddalar isteʼmol qilinmaydigan moddalar kabi taqiqlangan emas. Masalan, spirtli ichimliklarni dezinfektsiyalash yoki tozalash uchun ishlatish mumkin[6][7].

Turkiyadagi alaviy musulmonlar boshqa dinlardan farqli ravishda spirtli ichimliklarga ruxsat berishadi[8]. Zaydiy va Mutaziliy mazhablari spirtli ichimliklarni isteʼmol qilish har doim taqiqlangan[9].

Hozirda mehmonxona barlari va klublarida spirtli ichimliklarni isteʼmol qilish uchun pasport va klubga borish uchun maxsus ruxsatnoma koʻrsatilishi mumkin. Spirtli ichimliklarni qoʻshimcha hududlarda va oʻyinlarning oʻzida isteʼmol qilishga ruxsat berilganmi degan savolga 2022-yilgi jahon chempionati ishtirokchisi Qatar bosh ijrochi direktori Hasan Abdulla al-Savid musulmon davlati jahon chempionati vaqtida spirtli ichimliklar isteʼmol qilishga ham ruxsat berishini aytdi. Qatarning taklifi stadionda pivoga ruxsat berilishini vaʼda qilgan edi, ammo bu vaʼda birinchi oʻyindan bir necha kun oldin bekor qilindi[10]. Tadbir davomida spirtli ichimliklarni sotish uchun bir nechta maxsus fan-zonalar tashkil etildi. Jahon chempionatida oʻzlari tanlagan jamoalarini qoʻllab-quvvatlashga kelgan barcha sayyohlar uchun barlar ham ishlab chiqilgan[11].

Murda

tahrir

Oʻzi (harom) oʻlgan, yaʼni oʻlik hayvonlar

Sizlarga o‘limtik, qon, cho‘chqa go‘shti, Allohdan boshqaning nomi ila so‘yilgan, bo‘g‘ilib o‘lgan, urib o‘ldirilgan, yiqilib o‘lgan, suzib o‘ldirilgan, yirtqich yegan hayvonlar harom qilindi. Magar, (o‘lmay turib) so‘yib olsangiz, halol. Va butlarga so‘yilgan hayvonlar ham, cho‘plar ila fol ochishingiz ham harom qilindi. Bunday qilmog‘ingiz fosiqlikdir. Bugungi kunda kufr keltirganlar diningizga zarar yetkazishdan umid uzdilar. Ulardan qo‘rqmanglar, Mendan qo‘rqinglar. Bugungi kunda Men sizning diningizni mukammal qilib berdim. Sizga ne’matimni batamom qildim. Va sizga Islomni din deb rozi bo‘ldim. Kimki gunohga moil bo‘lmagan holida ochlikdan muztar bo‘lsa, albatta, Alloh mag‘firatli va rahmli zotdir. (Moida surasi 3-oyat)

— Quran 5:3

Qon

tahrir

Islomda qon va uning mahsuloti harom qilingan, Qur’oni karim, Moida surasi, 3-oyatida: Shuningdek, Islomda qon va uning mahsulotlari ham haromdir.

Sizlarga o‘limtik, qon, cho‘chqa go‘shti, Allohdan boshqaning nomi ila so‘yilgan, bo‘g‘ilib o‘lgan, urib o‘ldirilgan, yiqilib o‘lgan, suzib o‘ldirilgan, yirtqich yegan hayvonlar harom qilindi. Magar, (o‘lmay turib) so‘yib olsangiz, halol. Va butlarga so‘yilgan hayvonlar ham, cho‘plar ila fol ochishingiz ham harom qilindi. Bunday qilmog‘ingiz fosiqlikdir. Bugungi kunda kufr keltirganlar diningizga zarar yetkazishdan umid uzdilar. Ulardan qo‘rqmanglar, Mendan qo‘rqinglar. Bugungi kunda Men sizning diningizni mukammal qilib berdim. Sizga ne’matimni batamom qildim. Va sizga Islomni din deb rozi bo‘ldim. Kimki gunohga moil bo‘lmagan holida ochlikdan muztar bo‘lsa, albatta, Alloh mag‘firatli va rahmli zotdir.(Moida surasi 5-oyat)

— Quran 5:3

Choʻchqa goʻshti

tahrir

Islomda choʻchqa goʻshti va choʻchqa goʻshtidan tayyorlangan mahsulotlarni isteʼmol qilish qatʼiyan man etilgan. Bu taqiqning kelib chiqishi Baqara surasida keltirilgan:

Ey iymon keltirganlar! Sizlarga rizq qilib berganimiz pok narsalardan yenglar va Allohga shukr qilinglar, agar Unga ibodat qiladigan bo‘lsalaringiz. (Baqara surasi 173-oyat)

— Quran 2:173[12]

Xudodan boshqasiga bagʻishlangan hayvonlar

tahrir

Inson yoki avliyo nomiga bagʻishlangan yoki soʻyilgan hayvon taqiqlanadi.

Ey iymon keltirganlar! Sizlarga rizq qilib berganimiz pok narsalardan yenglar va Allohga shukr qilinglar, agar Unga ibodat qiladigan bo‘lsalaringiz.

— Quran 2:173[12]

Baqara surasi 173-oyat[13].

Otlar, xachirlar va eshaklar

tahrir

Sunniy va shia hadislarida xachir goʻshti taqiqlangan, ammo sunniy manbalarda ot goʻshti ruxsat etilgan.

Jobir ibn Abdulloh rivoyat qiladilar: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Xaybar kuni eshak go‘shtini yeyishni man qildilar va ot go‘shtini yeyishni halol qildilar." (Imom Buxori hadisi)[14].

Ot goʻshti, ayniqsa, Oʻrta Osiyo musulmonlari orasida, qisman koʻchmanchi mulk mashhurdir[15].

Shia hadislariga koʻra, otlardan ovqat tayyorlash taqiqlangan[16].

Bir hadisda eshak go‘shti harom qilingan[17].

Tishlari boʻlgan hayvonlar

tahrir

Tishlari boʻlgan yirtqich hayvonlar (masalan, mushuklar, itlar, ayiqlar, sherlar, boʻrilar)ni isteʼmol qilish taqiqlanadi.

Abu Sa`laba rivoyat qiladilar: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tishlari bo‘lgan hayvonlarning go‘shtini yeyishdan qaytardilar[18][19].

Yirtqich qushlar

tahrir

Yirtqich qushlar (masalan, boyqush, burgut, kalxat)ni isteʼmol qilish taqiqlanadi.

Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: "Islom payg‘ambari barcha tishli yirtqich hayvonlarni va panjasi bo‘lgan barcha qushlarni yeyishni man qilgan edi"[20].

Boshqa taqiqlangan hayvonlar

tahrir

Kaltakesak taqiqlangan.

Abdurrahmon ibn Shibl raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: "Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kaltakesak go‘shtini yeyishdan qaytardilar"[21].

Xuddi shunday ilonlar, chayonlar va sichqonlar ham taqiqlangan.

Oisha raziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: "Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: “Ilonlar ham, chayonlar ham, sichqonlar va qarg‘alar ham hasharotlardir"[22].

Islomda maymun yeyish man etilgan[23]. Shia hadislariga koʻra, islomgacha boʻlgan xalqlar itoatsiz, hurmatsiz yoki takabbur hayvonlarni metamorfoza qilib jazolashgan deya hisoblashgan[24].

Ramazon oyida islomiy ovqatlanish qonunlari

tahrir

Musulmon taqvimidagi toʻqqizinchi oy boʻlgan Ramazon, muqaddas roʻza oyi hisoblanadi. Ramazon yangi oy paydo boʻlishi bilan boshlanadi va tugaydi. Ramazon oyida Alloh taolo Qur’onni Muhammad paygʻambarga odamlarga yoʻl-yoʻriq sifatida yetkazdi. Ramazon oyida musulmonlar oʻzlarini oʻrganish, ibodat qilish va Qur’on oʻqish uchun vaqt ajratadilar. Ramazonni roʻza, namoz va sodiq niyat bilan tutganlar uchun, Alloh ularning oʻtgan gunohlarini kechiradi. Bu davrda musulmonlar Islomning besh ustunidan biri boʻlgan oʻzini tuta bilishga yoki savmaga (arabcha: tiyilish) eʼtibor berishadi. Ramazon, namozxonlar tong va shom oʻrtasida ovqatlanish, ichish, jinsiy aloqa va axloqsiz xatti-harakatlardan saqlanishlari kerak boʻlgan savmga urgʻu beradi. Musulmonlar shom botgandan soʻng, oila va doʻstlar bilan iftor deb nomlangan taom paytida iftorlik qilishadi. Savmni iftor qilish bilan inkor qilish mumkin, biroq qoʻshimcha bir kunlik roʻza bilan ziyonni toʻldirish mumkin. Ramazon roʻzasining tugashi musulmonlar taqvimidagi ikkita asosiy diniy bayramlardan biri boʻlgan Roʻza hayiti bayramidir[25].

Oziq-ovqat sertifikati

tahrir
 
Qozogʻistonning Olmaota shahridagi halol restorani. Yurta (goʻshtli kartoshka) va qimiz halol hisoblangan masalliqlardan tayyorlanadi.
 
Sharq doʻkonida halol oziq-ovqat mahsulotlari

21-asr boshidan beri AQShda oziq-ovqat mahsulotlarini musulmon isteʼmolchilari uchun halol deb tasdiqlovchi tashkilotlar yaratishga harakat qilinmoqda[26]. 1991-yildan beri shoʻrvalar, donlar, kosmetika, farmatsevtika, tayyor ovqatlar va boshqa mahsulotlarni tayyorlovchi baʼzi asosiy ishlab chiqaruvchi tashkilotlar, shuningdek, mehmonxonalar, restoranlar, aviakompaniyalar, shifoxonalar va boshqa xizmat koʻrsatuvchi provayderlar halol bozorni taʼqib qilmoqdalar. Bu kompaniyalar halol sertifikatiga ega mahsulotlar xarid qiladi. Bu kompaniyalarga mahsulotlarni Yaqin Sharq mamlakatlari va Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlariga eksport qilish imkonini beradi. Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi eng qadimgi va eng mashhur halol sertifikatlovchisi korxona Amerika Islom xizmatlari deb ataladi[27].

Yevropada soʻnggi yigirma yil ichida halol mahsulotlarni sertifikatlash uchun bir qancha tashkilotlar tashkil etildi. Yaqinda Fransiya musulmon isteʼmolchilari uyushmasi (ASIDCOM[28]) tomonidan eʼlon qilingan soʻrov shuni koʻrsatadiki, halol mahsulotlar bozori Yevropada juda ham tez rivojlangan[29]. Yevropa sertifikatlashtirish tashkilotlarida „halol“ tushunchasining umumiy taʼrifi yoʻq, nazorat tartiblari va kuzatuvi boʻyicha kelishilgan. Alohida idoralar tomonidan amalga oshirilayotgan nazoratning barchasi bir-biridan juda farq qiladi: ular soʻyish sexining yillik auditidan tortib, har bir ishlab chiqarishni doimiy nazorat bilan tekshirish va doimiy mustaqil monitoringgacha borishi mumkin. 

Janubiy Afrikada koʻpchilik tovuq mahsulotlari halol shtampiga ega. Janubiy Afrika milliy halol maʼmuriyati (SANHA) halol logotipiga ega mahsulotlarni suv, gazaklar va hatto goʻshtsiz mahsulotlarda (ular tarkibida halol boʻlmagan ingredientlarni oʻz ichiga olishi mumkin) ham chiqaradi. Janubiy Afrika milliy halol maʼmuriyati, shuningdek, alkogol yoki choʻchqa goʻshti mahsulotlari qoʻshilmaydigan taomlarga ham halol boʻlgan restoranlarda „Halol“ logotipidan foydalanishga litsenziya beradi[30].

Singapurda halollik sertifikatlarini Singapur Islom diniy kengashi sifatida ham tanilgan Majlis Ugama Islam Singapura (MUIS) boshqaradi. Ular Singapurdagi Halol sertifikatining yagona saqlovchisi hisoblanadi[31].

Malayziyada Malayziya Islom taraqqiyoti departamenti (JAKIM) halol sertifikatiga masʼul agentlik hisoblanadi[32].

Noislomiy hududlarda halol oziq-ovqat mavjudligi

tahrir

Goʻshtsiz koʻrinadigan koʻplab taomlar va hatto baʼzi shirinliklar tarkibida choʻchqa goʻshti, masalan, jelatinning koʻp turlari yoki boshqa mos kelmaydigan moddalar mavjud. Ishlab chiqarish jarayonida choʻchqa yogʻidan olingan fermentlarni ishlatishi mumkin boʻlgan mononatriy glutamat (MSG) kabi oziq-ovqat qoʻshimchalari haqida baʼzi bir kelishmovchiliklar mavjud. Ovqatlanish paytida bunday qoʻshimchalardan qochish qiyin, chunki ular odatda restoran menyusida koʻrsatilmaydi. Baʼzi musulmon tashkilotlari bunday qoʻshimchalarning jadvallarini tuzadilar[33]. ‹See TfM›

Hozirda halol bozorlar jahon oziq-ovqat savdosining 26 foizini tashkil qiladi va oʻsib bormoqda[34]. Oʻsib borayotgan Halol bozoriga kirishni xohlaydigan Yevropa va Shimoliy Amerika kompaniyalari isteʼmol qilinadigan mahsulotlari Halol sertifikatiga ega boʻlishlari kerak. Global Halol institutida oziq-ovqat mahsulotlarini import qilish cheklovlari mavjud boʻlgan aksariyat musulmon mamlakatlari tomonidan tasdiqlangan Halol sertifikatlari roʻyxati mavjud[35].

Amerika

tahrir

AQShda birinchi USDA tomonidan tasdiqlangan Halol oziq-ovqat kompaniyasi Midamar korporatsiyasi hisoblanadi. Kompaniya 1974-yilda ichki va xalqaro isteʼmol uchun halol mol, tovuq, qoʻzi va kurka goʻshti ishlab chiqarishni boshlagan. Amerikadagi eng qadimgi musulmon jamoalaridan biri va Amerikadagi eng qadimiy masjid boʻlgan Ayova shtati Sidar Rapids shahrida joylashgan. Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi eng yirik musulmon va arab aholilari boʻlgan Michigan shtatidagi Dirborn shahrida McDonald’s korporatsiyasi kabi baʼzi tez ovqatlanish restoranlar tarmogʻi halol tovuq goʻshti va tovuq sendvichlarini taqdim etdi.

Yevropa va Osiyo

tahrir

Birlashgan Qirollik, Xitoy, Indoneziya, Malayziya yoki Singapurda minglab savdo nuqtalari boʻlgan halol qovurilgan tovuq restoranlari Kentucky Fried Chicken, Nandoʻs, Brownʼs Chicken va Crown Fried Chicken kabi kompaniyalar halol taomlar bilan xizmat qiladi. Arab, Shimoliy Afrika va Yaqin Sharq mamlakatlarida goʻsht va oziq-ovqat asosan halol hisoblanadi, hatto xorijiy fastfud tarmoqlaridan ham.

Foyda

tahrir

So‘yishning halol usuli yanada sog‘lom va gigiyenik deb hisoblangan. Tadqiqotlar shuni taʼkidlaydiki, nafas trubkasi, boʻyin venasi va uyqu arteriyasini tez harakat bilan hayvonni vahimaga qoʻymasdan tezda kesish usuli goʻsht sifatiga taʼsir qiladi. Hayvonlar travma yoki stressga duch kelganda, ularning tanasidagi glikogen sut kislotasiga aylanadi. Bu goʻshtning pH darajasiga taʼsir qiladi. pH pastroq boʻlsa, goʻsht ochroq rangga, pH yuqori boʻlsa goʻsht rangi toʻqroq boʻladi[36]. Bu goʻshtni qattiqroq va chaynashni qiyinlashtiradi. Soʻyishning halol usuli bu usulning hayvon uchun deyarli shikastlanmaganligini taʼminlaydi[36]. Insonparvarlik jamiyati fan va siyosat instituti maʼlumotlariga koʻra, 1980-yilda stressning chorva mollari va goʻsht sifatiga taʼsiri boʻyicha oʻtkazilgan tadqiqotda hayvonlarning hayratlanishi va qon ketishi oʻrtasidagi stress tufayli koʻproq tashvish tugʻdirishi aniqlandi. Halol soʻyish usuli bunga duch kelmaydi, chunki pichoqni surish qon taʼminotini yoʻqotish bilan bevosita bogʻliq[37].

Darul Uloom, Deoband, Hindistonning sobiq oʻqituvchisi muftiy Ubaydulloh Qasmi: „Nafas olish trubkasi va karotis arteriyani kesib, ogʻriq hissi keltirib chiqaradigan miyadagi asabga qon oqimi toʻxtatiladi“, — deydi. „Bu ogʻriqni kamaytirishga olib keladi“. Hayvon kurashayotgan va tepayotgandek koʻrinishi mumkin, ammo bu ogʻriqdan koʻra qonda yetishmayotgan mushaklarning qisqarishi va boʻshashishi bilan bogʻliq[38].

Bundan tashqari, soʻyishdan keyin barcha qonni toʻkib tashlash goʻshtni yumshoqroq qiladi. Qolgan qon ivishi va goʻshtning tezroq buzilishiga va mikroorganizmlarning koʻpayishiga olib kelishi mumkin[38].

Yana qarang

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Şentürk. „Diyanet İşleri Başkanlığı İslam İlmihali: İslam'da hayvan hakları ve hayvanlara eziyetin cezası“ (tr). www.yeniakit.com.tr. Qaraldi: 2021-yil 29-oktyabr.
  2. ↑ 2,0 2,1 [Mufti Muhammad Taqi Usmani, „The Islamic Laws of Animal Slaughter“, White Thread Publishers, CA, USA]
  3. ↑ 3,0 3,1 „What exactly does the halal method of animal slaughter involve?“. The Guardian (2014-yil 8-may).
  4. ↑ 4,0 4,1 Al-Kafi 2:11116:1
  5. ↑ Muhammad ibn Adam. „Sea Food in the Four Madhahib“. Qaraldi: 2018-yil 27-aprel.
  6. ↑ „UK NHS National Patient Safety Agency: Alcohol handrub“. 2017-yil 6-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 22-may.
  7. ↑ „World Health Organization Guidelines on Hand Hygiene in Health Care“.
  8. ↑ Turkey’s Alevi Muslims look to EU for protection from intolerance.
  9. ↑ „Using wine to cook haraam meat - Islam Question & Answer“ (en). islamqa.info. Qaraldi: 2023-yil 3-aprel.
  10. ↑ Panja, Tariq. „Ban on Beer Is Latest Flash Point in World Cup Culture Clash“ (en-US). The New York Times (2022-yil 18-noyabr). Qaraldi: 2023-yil 20-yanvar.
  11. ↑ Tamara Walid. „Qatar would 'welcome' Israel in 2022“. Thenational.ae. Qaraldi: 2010-yil 2-dekabr.
  12. ↑ 12,0 12,1 Andoza:Cite quran
  13. ↑ „Baqara surasi 173-oyat“ (2023-yil 6-aprel). Qaraldi: 2023-yil 6-aprel.
  14. ↑ Sahih Bukhari 4219
  15. ↑ Horse meat dishes in Kazakhstan. Retrieved 13 January 2009. (archived from the original on 2008-06-10)
  16. ↑ Al-Kafi 2:11128:13
  17. ↑ Sahih Bukhari 7:67:431
  18. ↑ Sahih Bukhari 7:67:438
  19. ↑ Al-Kafi 2:11117:2
  20. ↑ Sahih Muslim 21:4752
  21. ↑ Sunah Abi Dawood 3796
  22. ↑ sunah ibn majah 4:28:3249
  23. ↑ „Muslims and food: What can be eaten safely and what should be avoided as per Islamic law-India News, Firstpost“ (en). Firstpost (2018-yil 5-fevral). Qaraldi: 2022-yil 21-iyun.
  24. ↑ Al-Kafi 3:11132:1
  25. ↑ „Ramadan | Fasting & Traditions“ (en). Encyclopedia Britannica. Qaraldi: 2019-yil 1-noyabr.
  26. ↑ „Welcome halaladvocates.org - blueHost.com“. halaladvocates.org. Qaraldi: 2012-yil 17-iyul.
  27. ↑ „?“. Islamic Services of America.
  28. ↑ „ASIDCOM“. ASIDCOM.
  29. ↑ „Survey on the Halal certification agencies (December 2009)“. ASIDCOM. 2010-yil 18-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 11-sentyabr.
  30. ↑ „HHO: Recognized Halal Certification Bodies“. Halal-hub.org. 2012-yil 20-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 17-iyul.
  31. ↑ „Muis: Halal“. www.muis.gov.sg. Qaraldi: 2021-yil 19-iyul.
  32. ↑ „Halal Malaysian Portal“. www.halal.gov.my. Qaraldi: 2021-yil 19-iyul.
  33. ↑ „Food additive numbers“. special.worldofislam.info. Qaraldi: 2012-yil 17-iyul.
  34. ↑ „Global Halal Trade Opportunities“. Halal Australia. 2017-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 23-sentyabr.
  35. ↑ „List of Halal Certification Bodies | Global Halal Institute“ (2013-yil 16-aprel). 2013-yil 16-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  36. ↑ 36,0 36,1 Grandin, Temple (1980-01-01). "The Effect of Stress on Livestock and Meat Quality Prior to and During Slaughter". Agribusiness Collection. https://www.wellbeingintlstudiesrepository.org/acwp_faafp/20. 
  37. ↑ „Halal Slaughtering: Is it more humane?“ (en). www.halalwatchworld.org (2020-yil 30-aprel). Qaraldi: 2022-yil 18-aprel.
  38. ↑ 38,0 38,1 Sinha. „Science of meat“ (en). The Times of India (2012-yil 27-mart). Qaraldi: 2022-yil 18-aprel.

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Islomiy_ovqatlanish_qonunlari&oldid=5339018" dan olindi