Vikipediya

Qamoqxona ta’limi

Qamoqxona taʼlimi — qamoqxonada yoʻlga qoʻyilgan har qanday taʼlim faoliyati. Kurslar bazaviy savodxonlik, oʻrta maktab ekvivalentlik dasturlarini, kasb-hunar taʼlimi va oliy taʼlimni oʻz ichiga olishi mumkin. Reabilitatsiya dasturlari, jismoniy tarbiya, sanʼat va hunarmandchilik dasturlari kabi boshqa tadbirlar ham qamoqxona taʼlimining bir shakli sifatida koʻrib chiqilishi mumkin. Dasturlar odatda qamoqxona tizimi tomonidan taqdim etiladi, boshqariladi va moliyalashtiriladi, shuningdek, masofaviy taʼlim dasturlari uchun mahbuslardan haq toʻlash talab qilinishi mumkin. Turli mamlakatlarda qamoqxona taʼlimining tarixi va joriy amaliyotlari farq qiladi.

Four female prisoners in beige uniforms seated at desks . A teacher is supervising one of them.
AQShda federal mahbuslar uchun taʼlim sinfi

Butun dunyo boʻylab qamoqxonaga tushganlarning taʼlim darajasi umumiy aholi koʻrsatkichlariga qaraganda oʻrtachadan pastroq. Qamoqxona taʼlimi koʻpincha mahbusni ozodlikka chiqqanidan keyin ish bilan taʼminlashga qaratilgan boʻladi. Qamoqxonalardagi taʼlim dasturlarini boshqarish va ularga qatnashish qiyin boʻlishi mumkin. Xodimlar va byudjet taqchilligi, taʼlim resurslari va kompyuterlarning yetishmasligi, mahkumlarni muassasalar oʻrtasida koʻchirish qayd etiladigan asosiy toʻsiqlardir. Mahkumlar darslarda ishtirok etishni istamasliklari mumkin va bu koʻp hollarda oʻtmishdagi taʼlim bilan bogʻliq muvaffaqiyatsizliklar yoki motivatsiyaning yetishmasligi tufayli sodir boʻladi.

Tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, qamoqxonada taʼlim olish retsidiv jinoyatlarini kamaytirishning samarali usuli boʻlib, kelajakdagi qamoq jazolari xarajatlarini tejaydi. Birlashgan Qirollikda qamoqxonada taʼlim olish uchun sarflangan har bir funt ikki funtdan koʻproq kelajak harajatlarini tejaydi, AQShda esa har bir sarflangan dollar uchun stavka 4-5 dollarni tejaydi. Bunday taʼlim dasturlarining afzalliklariga qaramay, koʻplab mamlakatlarda qamoqxona taʼlimi darajasi pastligicha qolmoqda va qamoqxonalardagi taʼlimni moliyalashtirishni oshirishga urinishlarga qarshi boʻlgan. Muxoliflar qamoqxonadagi taʼlim pulni behuda sarflashini va mahbuslar imtiyozga loyiq emasligini taʼkidlaydilar.

Tarixi

tahrir

Yevropa

tahrir

Yevropada qamoqxona taʼlimining tarixi va mavjudligi mamlakatlar kesimida katta farq qiladi. Skandinaviya mamlakatlari mahbuslarga taʼlim berish boʻyicha uzoq tarixga ega va ayniqsa Shvetsiya bu sohada kashshof hisoblanadi[1]. 1842-yilda 35 yoshgacha boʻlgan mahbuslar uchun qamoqxona taʼlimi majburiy etib belgilandi, kasbiy taʼlimga ham alohida eʼtibor berildi, xususan, buni 1874-yilda Uppsala okrugi qamoqxonasida mahbuslarga yogʻochga ishlov berishni oʻrgatish uchun duradgor yollaganidan ham bilish mumkin[2]. Daniyada voyaga etmagan jinoyatchilar 1850-yillardan boshlab taʼlim olish imkoniyatiga ega boʻlgan, 1930-yildan taʼlim dasturlari ular uchun majburiy boʻlgan. Kattalar uchun qamoqxonalar 1866-yildan beri taʼlim dasturlariga ega va 30 yoshgacha boʻlgan barcha mahbuslarning taʼlim kurslarida ishtirok etishini talab qiluvchi qonunchilik 1952-yilda kuchga kirdi[2]. Norvegiya 1851-yilda reabilitatsiya shakli sifatida taʼlimga eʼtibor qaratishga yoʻnaltirilgan oʻzining birinchi qamoqxonasini ochdi[2]. 1875-yilga kelib mamlakatdagi barcha sakkizta qamoqxona mahbuslarga taʼlim berardi[3]. Asr oxiriga kelib, qonunchilik amalda boshlangʻich va toʻliq oʻrta maktabni tugatmagan har qanday mahbusning qamoqxonada boʻlgan vaqtida taʼlim olishini taʼminladi[2]. 2007-yildan buyon Norvegiyadagi har bir qamoqxonada mahbuslar uchun maktab mavjud[3]. Finlandiyada 1866-yilda barcha mahbuslarning boshlangʻich taʼlim olishlarini taʼminlovchi qonun qabul qilindi. Garchi buyruqni amalga oshirishda amaliy qiyinchiliklarga duch kelingan boʻlsada, 1899-yilda yanada muvaffaqiyatli taʼlim islohoti amalga oshirildi, bu islohot 1975-yilgacha oʻzgarmadi[2]. 2011-yil holatiga koʻra atigi 137 nafar mahkum mavjud boʻlgan Islandiya[4] taʼlim dasturlarini faqat 1971-yilda amalga oshira boshlagan[2].

1939—1975-yillar oraligʻida Fransisko Franko hukmronligi davrida Ispaniyadagi qamoqxonalar oʻzlarining ogʻir sharoitlari va qatagʻon koʻlami bilan mashhur edi. 1978-yilgi Konstitutsiyaga koʻra qamoqxonalar majburiy mehnat emas, balki qayta tarbiyalashga yoʻnaltirilgan boʻlishi kerakligi eʼlon qilinishi bilan keyinchalik mahbuslarga boʻlgan munosabat birmuncha yumshadi[5]. Universitetga kirish imkoni mavjud boʻlsa-da, 1992-yilda Human Rights Watch hisobotida koʻrsatilgandek, koʻpchilik qamoqxonalar faqat asosiy va baʼzi kasbiy taʼlim koʻnikmalarini taklif qiladi, mahkum ayollarning taʼlim olish imkoniyati esa erkaklarnikiga qaraganda kamroq[5]. 2018-yil holatiga koʻra, Milliy masofaviy taʼlim universiteti mahbuslarga universitetda taʼlim berishga ruxsat etilgan yagona muassasadir[6]. 1976-yilda Italiya qonunchiligi mahbuslar universitetda taʼlim olish huquqiga ega ekanligiga aniqlik kiritdi. Biroq axloq tuzatish muassasalari na oʻqituvchilarga kirish va na talabalarga imtihonlarni topshirish imkoniyatini taʼminlamaganligi sababli mahkumlar kurslarni tugata olmadilar. 1986-yildan boshlab qonunlar yumshatilib, 2000-yilda qoʻshimcha huquqlar belgilangach, mahbuslarning universitetda oʻqishi sifati yaxshilandi. Bu esa taʼlim olish imkoniyatini sezilarli darajada yaxshiladi. 2000-yillarning boshidan 2010-yillarning oʻrtalariga qadar qamoqxonalar va universitetlar oʻrtasida koʻplab hamkorlik aloqalari oʻrnatilgan[6].

Angliyada qamoqxona taʼlimining rivojlanishidagi ilk muhim bosqich Robert Phillning 1823-yildagi parlament qonuni boʻlib, u barcha qamoqxonalarda oʻqish va yozish darslarini oʻtkazishga chaqirdi[7]. 1850-yillarda qamoqxona xodimlari asosiy savodxonlikning muhimligini tan olgan boʻlsalar-da, ular mahkumlarga har qanday shaklda oliy maʼlumot berilishiga qarshi edilar, chunki, ularning fikricha, taʼlimning oʻzi hech qanday „axloqiy yuksalish“ni taʼminlamasdi[8]. 1877-yildagi qamoqxona haqidagi qonun 1990-yillargacha amalda boʻlgan qamoqxona tizimining tamal toshi boʻlib xizmat qilgan deb hisoblanadi, u faqat „tor va tanlab olingan“ taʼlimni taklif qilgan[7]. 1928-yilda Buyuk Britaniyadagi qamoqxonalarning aksariyati hali ham faqat eng asosiy taʼlim kurslarini taklif qilardi[9]. 1958-yilga kelib qamoqxonalardagi taʼlim xodimlari soni koʻpaygan boʻlsa-da, boshqa sezilarli yutuqlar koʻzga tashlanmadi. Taʼlim dasturlari 1992-yilga qadar takomillashtirilmadi, bunda taʼlimni tanlov asosida autsorsing qilish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi. 150 dan ortiq tashkilot ariza berdi. 1994-yilga kelib 125 ta qamoqxonada 45 ta taʼlim muassasasi mavjud boʻlib, ular turli xil taʼlim shakllari, shu jumladan, oʻrta va oliy taʼlimni taʼminladilar[7].

Rossiyada mahbuslarni reabilitatsiya qilishga urinishlar 1819-yilda, ehtimol, mamlakat tarixida birinchi marta amalga oshirilgan. Islohotlar ularni „taqvo va goʻzal axloq“ga oʻrgatishni ham oʻz ichiga olgan boʻlsa-da, yetarli boʻlmagan sharoit, oʻta qashshoqlik va boshqa xizmatlarning yoʻqligi tufayli buni taʼminlashning iloji boʻlmadi. Buning oʻrniga, dastlab shart-sharoitlarni umumiy yaxshilash ishlari amalga oshirildi, shundan soʻng „diniy va axloqiy tarbiya“ asta-sekin joriy etildi[10]. 1918-yilda Rossiya qamoqxonalaridagi bolalarga jazo bilan bir qatorda taʼlim olish tavsiya qilindi. Biroq turli yurisdiksiyalar va idoralarning bir-biriga zid boʻlgan kun tartibi tufayli bir nechta taʼlim dasturlari amalga oshirildi xolos[9]. 1920-yillarda Gulag qamoq lagerlarida savodsizlikni yoʻq qilishga harakat qilingan. Deyarli barcha oromgohlarda „siyosiy taʼlim“ fani, baʼzilarida esa tabiatshunoslik, madaniyat tarixi, chet tillari kabi darslar ham bor edi[11].

Shimoliy Amerika

tahrir
 
Yangi Orleandagi afroamerikaliklar uchun qamoqxona savodxonligi sinfi, 1937 yil

Qoʻshma Shtatlarda XIX asr boshlarida mahkumlarga ruhoniylar tomonidan diniy taʼlim berilgan va birinchi marta Injil va boshqa diniy matnlarni oʻqishga yordam berish uchun dunyoviy qamoqxona taʼlim dasturlari ishlab chiqilgan. Mahkumlarni reabilitatsiya qilishga qaratilgan birinchi yirik taʼlim dasturi 1876-yilda boshlangan[12]. New-Yorkdagi Elmira Reformatoriyasining boshligʻi Zebulon Brockway bunday dasturni amalga oshirgan birinchi shaxs edi. 1900-yilga kelib Massachusets, Ogayo, Pennsilvaniya, Indiana, Illinoys va Minnesota shtatlari taʼlimning „Elmira tizimi“ni qabul qildilar[13] va 1930-yillarga kelib bu kabi taʼlim dasturlarini koʻpchilik qamoqxonalarda uchratish mumkin edi[12]. Koʻp oʻtmay oliy taʼlim dasturlari ham paydo boʻldi. 1960-yillarda faqat toʻqqizta shtat mahbuslarga kollej darajasida taʼlim berishni taklif qilgan boʻlsa, 1983-yilga kelib bunday dasturlar aksariyat shtatlarda mavjud edi[12].

Qoʻshma Shtatlarda taʼlim dasturlarini qoʻllab-quvvatlash va va bunday dasturlarning mavjudligi koʻrsatkichlari oʻzgarib turdi, chunki mavjud siyosat reabilitatsiya va jinoyatchilikka qarshi kurashga qaratilgan edi[14]. 1972 va 1995-yillar oraligʻida AQShdagi mahbuslar AQSh federal hukumati tomonidan boshqariladigan va talabalar uchun mablagʻ ajratadigan Pell Grants subsidiya dasturiga ariza topshirishlari mumkin edi[15]. Biroq 1994-yilda Kongress „ Zoʻravon jinoyatchilikni nazorat qilish va huquqni muhofaza qilish toʻgʻrisida“ gi qonunni qabul qildi, u qamoqqa olingan kishilar uchun Pell Grants dasturini rad etdi[16]. Natijada, 1990-yillarning boshida 350 ta qamoqxona oʻrta taʼlimdan keyingi taʼlimni taklif qilgan boʻlsa, 2005-yilga kelib atigi oʻnga yaqin qamoqxonada bunday imkoniyat mavjud edi[15]; New-Yorkdagi bu raqam 70 tadan 4 taga kamaydi[17]. 2015-yilda Prezident Barak Obama cheklangan miqdordagi mahbuslarga Pell grantlarini olish imkonini beruvchi pilot dastur yaratdi. 47 shtatdagi 200 dan ortiq kollejlar mahbuslar uchun taʼlim dasturlarini amalga oshirishga qiziqish bildirishdi[17]. Pell taqiqi 2020-yil dekabr oyida bekor qilindi va AQShda qamoqqa olingan minglab odamlarning federal moliyaviy yordam olish huquqi tiklandi[18].

Kanadada qamoqxona taʼlimining rivojlanishi AQShniki bilan parallel. 1914 va 1936-yillarda qirollik komissiyalari ish dasturlarini hech boʻlmaganda maʼlum darajada reabilitatsiya, shu jumladan, taʼlim dasturlari bilan almashtirishni tavsiya qildilar[12]. Biroq taʼlim dasturlari 1940-yillarning oʻrtalariga qadar odatiy holga aylanmadi[12].

Karib dengizi

tahrir

Barbadosdagi qamoqxona tizimi 1945-yilda tashkil etilgan. Taʼlim dasturlari 1956-yilda rasman kiritilgan va asosiy savodxonlik va hisob-kitoblar ilmiga qaratilgan. Ammo 1961—1966-yillardagi qamoqxona islohoti toʻgʻrisidagi qonun qabul qilinmaguncha mahkum ayollarga darslarga qatnashishga ruxsat berilmagan. 25 yoshdan oshgan mahbuslarga 1990-yilgacha, Barbados „Hamma uchun taʼlim“ boʻyicha Butunjahon konferensiyasi mandatini qabul qilgunga qadar, dasturlarda ishtirok etishga ruxsat berilmagan. Mandat, shuningdek, qamoqxona tizimida kasbiy va oʻrta taʼlimni taklif qilishni koʻrib chiqdi[19]. Dominikan Respublikasida 2003-yildan boshlab qamoqxona islohoti oʻtkazildi, mamlakatdagi 35 qamoqxonaning deyarli yarmida asosiy savodxonlik kurslari majburiy boʻlib qoldi; mahbuslar darslarga ishtirok etishdan bosh tortsalar, ularga yaqinlar bilan uchrashuv kabi imtiyozlar berilmasdi. 2012-yil holatiga koʻra, Najayo ayollar qamoqxonasidagi 268 mahbusdan 36 nafari huquq yoki psixologiya boʻyicha universitet darajasini tamomlagan[20].

1950-yillardagi siyosiy inqilobdan soʻng Kubadagi qamoqxonalar sharoitlari haqida maʼlumot olish va ulardan tarqatish maqsadida foydalanish cheklangan. Hukumat 2013-yildan ayrim jurnalistlar uchun cheklangan vizitlarga ruxsat bergan, biroq bu muassasalar butun mamlakat qamoqxonalaridagi holatni qay darajada ifodalagani nomaʼlum. Yakka suhbatlarga ruxsat berilmagan, biroq rasmiylar tizimning ish va oʻquv dasturlari, jumladan, duradgorlik kabi malakali kasblarni oʻrgatish masalalariga alohida eʼtibor qaratishgan[21][22]. Siyosatshunoslik institutining 1988-yildagi hisobotiga koʻra, mahbuslar toʻqqizinchi sinfgacha taʼlim olgan, mahkumlar texnik koʻnikmalarga oʻrgatilgan va aholining 85 % ishlagan. Kuba penologiyasida siyosiy qayta tarbiya ham katta rol oʻynadi[23].

Janubiy Amerika

tahrir

Qamoqxonadagi taʼlim imkoniyatlari Janubiy Amerikada Yevropa va Shimoliy Amerikaga nisbatan odatda qoloqroq deb hisoblanadi[20]. Qamoqxonalar sonining oshib borishi va haddan tashqari koʻpligi qisman narkotiklar aylanmasiga qarshi urushning qoʻshimcha mahsuli boʻlgani sababli taʼlim resurslari nisbatan kam[24]. Qamoqxonalarda taʼlim dasturlari Argentinada 1950-yillarda boshlangan. Dasturlar va ularning samaradorligi haqida batafsil maʼlumotlar cheklangan boʻlsa-da, mavjud maʼlumotlarning yetishmasligi qamoqxona tizimidagi korrupsiya, yomon turmush sharoiti va yuqori darajadagi zoʻravonlik bilan bogʻliq[25]. 1996-yilda majburiy toʻqqiz yillik taʼlimni yakunlamagan barcha mahkumlarning taʼlim dasturlarida ishtirok etishini taʼminlaydigan qonun qabul qilingan. Maʼmuriy cheklovlar tufayli, 2010-yil holatiga koʻra, oʻrtacha mahkumlarning atigi 25 foizi ushbu dasturlarda qatnashgan[25].

2009-yil holatiga koʻra, Braziliya Janubiy Amerikadagi qamoqxona taʼlimi boʻyicha eng ilgʻor siyosatlardan biriga ega edi[26]. 1984-yilda Braziliya Milliy Kongressi qamoqxona islohoti toʻgʻrisidagi qonunni qabul qilib, mahkumlarning taʼlim olish va boshqa xizmatlarga boʻlgan huquqini tan oldi, ammo qonun samarali amalga oshirilmagan[26]. 1998-yil holatiga koʻra, baʼzi qamoqxonalarda umuman taʼlim berilmagan, boshqalarida esa mahbuslarning faqat „bir qismi“ oʻqiyotgan edi; San-Paulu shtati qamoqxonasidagi mahbuslarning taxminan 23 %i taʼlimning qaysidir shakliga jalb qiolingan[27]; taʼlim olish imkoniyati ayollar qamoqxonalarida „osonroq“ edi[27]. Federal Hisob sudi tomonidan taqdim etilgan 2002-yil hisobotida aytilishicha, qamoqxonalar uchun federal byudjetning 90 % dan ortigʻi yangi qamoqxonalar qurishga sarflangan[26]. 2004-yil holatiga koʻra, Braziliyadagi 400 000 mahbusning 20 % dan kamrogʻi taʼlim olish imkoniyatiga ega edi[26].

Okeaniya

tahrir
 
Yangi Janubiy Uelsdagi qamoqxona oʻquv sinfi, Avstraliya. 1900-yil.

Avstraliyaning Yangi Janubiy Uels shtatida amalga oshirilgan birinchi rasmiy taʼlim dasturi 1862-yilda Darlinghurst Gaolda amalga oshirilgan boʻlib, unda qatnashishni istagan har qanday mahbusga boshlangʻich va axloqiy taʼlim berish uchun maktab direktori yollangan. Bungacha mahbuslardan biri boshqa mahbuslarga tarbiyaviy saboq berib kelgan[28]. 1900-yillarning boshlariga kelib asosiy savodxonlik dasturlari Avstraliya qamoqxonalari boʻylab keng tarqalgan edi[29] va 1950-yillarga kelib mamlakatdagi barcha yirik qamoqxonalar, garchi ularning soni 15-20 % dan oshmasa ham, qandaydir taʼlim va oʻquv dasturlarini taklif qilardi. Har qanday qamoqxonadagi mahbuslar bir vaqtning oʻzida turli taʼlim dasturlarida ishtirok etishlari mumkin edi.[28]

Senatning Bandlik, taʼlim va kadrlar tayyorlash masalalari boʻyicha qoʻmitasi 1996-yilda axloq tuzatish muassasalarida taʼlim va tarbiya masalalari boʻyicha soʻrov yuzasidan Senat hisobotini tayyorladi[29]. Hisobotda aytilishicha, Avstraliyadagi qamoqxona taʼlimi tarixini „sharmandali“ deb taʼriflash mumkin, bu yerda mavjud oʻquv dasturlari va resurslari eskirgan yoki umuman mavjud emas[30]. Unda qamoqxona taʼlimini yaxshilash, jumladan, milliy strategiyani ishlab chiqish boʻyicha bir qancha tavsiyalar berildi. 2001-yilda milliy strategiya ishga tushirildi va 2006-yilga kelib barcha shtatlar va hududlar mahbuslarga oliy taʼlimning qandaydir shaklini taklif qila boshladilar[29]. Biroq har bir shtat va hudud oʻzining qamoqxona taʼlim tizimlari ustidan nazoratni ushlab turadi; taʼlimni taklif qilishda farqlarga olib keladigan milliy tizim[29][31] yoʻq. Misol uchun, Avstraliya poytaxti hududidagi mahbuslarga 2006-yildan beri oʻquv maqsadlari uchun kameralarida noutbuk kompyuterlari boʻlishiga ruxsat berilgan, ammo 2020-yildan boshlab bu imkoniyat Yangi Janubiy Uelsdagi mahbuslar uchun mavjud emas. Shunga koʻra, u yerda kompyuterni talab qiladigan baʼzi taʼlim va reabilitatsiya dasturlarini taklif qilish mumkin emas[32][33][34].

Yangi Zelandiyaning yillik taʼlim sharhiga koʻra, 1959—2005-yillar oraligʻida mamlakatda qamoqxona taʼlimining mavjudligi koʻrsatkichlari va sifati sezilarli darajada pasaygan, chunki hukumat siyosati reabilitatsiyaga qaratilgan qamoqxonalardan jazoga qaratilgan qamoqxonalarga oʻzgargan. Ombudsmanning 2005-yilgi hisobotiga koʻra, Yangi Zelandiyada mahbuslar uchun „reabilitatsiya va samarali faoliyatning darajasi past“[35].

Osiyo

tahrir
Ma’lumki, jinoyat sodir etishning sababi axloqiy va intellektual tarbiyaning yo‘qligidir. Zamonaviy qamoqxona tamoyili mahkumlarni tavba qildirish, johil, janjalkash va zaif kishidan solih vatandoshlarga aylantirish bo'lgani uchun axloqiy va aqliy tarbiya ajralmasdir. (Xitoydagi rasmiy qamoqxona broshurasi. 1930-yillar).

Yaponiyadagi qamoqxona taʼlimini 1871-yildan, Tokiodagi qamoqxonada amaliy axloqiy maʼruzalar joriy etilgandan boshlab kuzatish mumkin[36]. Oʻqish va yozish darslari 1881-yilga kelib qamoqxona tizimida kengroq miqyosda joriy etila boshlandi. 1880-yillarning oxiriga kelib axloq darslari mahkumlar uchun taʼlimning eng muhim shakli ekanligiga ishonch paydo boʻldi va 1890-yillarga kelib unga qamoqxona taʼlimi tizimining eng muhim masalalaridan biri sifatida qarala boshlandi[37]. 1910-yilda Yaponiyada kuchga kirgan qamoqxona qonuni barcha voyaga etmagan va muhtoj deb hisoblangan har qanday katta yoshli mahbuslarga taʼlim berish tartibini belgiladi. Belgilangan qoidalarga koʻra, kuniga ikki soatdan toʻrt soatgacha vaqt taʼlim uchun ajratiladi[38]. 1952-yilda barcha qamoqxonalarda sirtqi kurslar joriy etildi va 1955-yilda Matsumoto voyaga etmaganlar qamoqxonasida majburiy taʼlimni tugatmagan balogʻatga etmagan mahkumlar uchun oʻrta maktab tashkil etildi[39]. 2018-yil holatiga koʻra bu mamlakatdagi qamoqxonalar tizimida mavjud yagona oʻrta maktab boʻlib, mamlakat boʻylab erkak mahbuslar soʻrov boʻyicha u yerga koʻchirilishi mumkin[40][41].

1920-yillarda Xitoy Respublikasi tashkil etilgandan soʻng mamlakatda qamoqxonalar tizimiga oʻzgartirishlar kiritildi. Oʻsha paytda mahkumlar uchun taʼlim yoʻlga qoʻyilmaganligi tanqid qilinishi natijasida qamoqxona tizimida diniy va axloqiy taʼlimdan voz kechish, aqliy tarbiya va reabilitatsiyaning asosiy vositasi sifatida ogʻir mehnatga oʻtish amalga oshirildi[42]. Hokimiyat samarali va xilma-xil taʼlim oʻquv dasturini ishlab chiqish uchun katta kuch sarfladi. Savodxonlik va arifmetikani oʻrgatish bilan bir qatorda, darslarda musiqa va kompozitsiya, ommaviy axloq, konfutsiylik va vatanparvarlik, siyosiy taʼlimot kabilar oʻrgatildi; 30-yillarda partiya taʼlimotini oʻqitish darajasi sezilarli darajada oshdi[42]. 1981-yilda Xitoy Xalq Respublikasi qamoqxona taʼlimini oʻzining milliy taʼlim dasturiga kiritdi va mahbuslar uchun taʼlim imkoniyatlarini sezilarli darajada oshirdi[43].

Hindistonda qamoqxonalarda taʼlim olish zarurligi toʻgʻrisidagi hisobotlar XIX asrdayoq eʼlon qilingan, ammo mamlakat qamoqxonalari asosan jazo choralariga eʼtibor qaratgan. 1983-yilda umumtaʼlim va kasb-hunar taʼlimi dasturlari amalda boʻlgan bir paytda ular yetarli kadrlar bilan taʼminlanmagan va mablagʻ bilan taʼminlanmagan, taklif etilayotgan kasbiy taʼlim turlari eskirgan deb hisoblangan[44]. Indira Gandi Milliy Ochiq Universiteti (IGNOU) Hindiston qamoqxona taʼlimida katta rol oʻynaydi. U 1994-yilda Tihar qamoqxonasida qamoqxonada oʻquv markazini boshqargan mamlakatdagi birinchi universitet boʻldi. 2010-yilga kelib IGNOUda taxminan 1500 talabadan iborat 52 ta qamoqxona oʻquv markazlari mavjud edi; boshqa bir qancha universitetlar ham Hindiston qamoqxonalarida taʼlim dasturlarini olib borishgan. Biroq bugungacha roʻyxatga olishlar koʻrsatkichlari nisbatan pastligicha qolmoqda, chunki faqat toʻlov qilish imkoniyatiga ega boʻlgan talabalarga kurslarga kirishga ruxsat berilgan. 2010-yilda IGNOU mahbuslarga bepul taʼlim berishni boshlash uchun Ichki ishlar vazirligi bilan hamkorlik qila boshladi[45].

Afrika

tahrir
 
Nelson Mandela Robben orolida qamoqda boʻlganida huquq bakalavriati boʻyicha tahsil olgan[46].

Gʻarb dunyosi bilan taqqoslaganda qamoqxona taʼlimi Afrika boʻylab nisbatan sustroq yoʻlga qoʻyilgan[47]. Nigeriyadagi birinchi qamoqxona 1872-yilda tashkil etilgan, ammo 2010-yildan boshlab Nigeriya hukumati tomonidan hech qanday rasmiy taʼlim dasturi amalga oshirilmagan[48][49]. 1986-yilda bitta qamoqxona mahbuslar tomonidan boshqarilgan va moliyalashtirilgan boʻlsa-da, tashkillashtirilgan taʼlim dasturlarini boshladi[50]. 1998-yilda de-fakto Nigeriya prezidenti Sani Abachaning oʻlimidan soʻng koʻplab siyosiy mahbuslar ozod etildi, bu esa ommaviy axborot vositalarining eʼtiborini ular duch kelgan „ogʻir sharoitlarga“ qaratdi; Nigeriyadagi qamoqxona tizimi faqat jazo vositasi sifatida koʻrilgan, taʼlim kabi infratuzilma va reabilitatsiya dasturlari uchun juda kam yoki umuman resurslar ajratilmagan. Taʼlim qamoqxonadan qamoqqa oʻzgarib turardi, lekin odatda qamoqxonalarning ishlashini taʼminlash uchun zarur boʻlgan norasmiy shogirdlikdan boshqa hech narsa taklif qilmagan[49]. Biroq 2016-yilga kelib Nigeriya Milliy ochiq universiteti oltita Nigeriya qamoqxonasida oʻquv markazlarini tashkil etdi va mahkumlarga barcha oʻquv toʻlovlari uchun 50% chegirma taklif qildi[51].

1961-yilda Janubiy Afrika Robben orolidagi qamoqxonada jinoiy va siyosiy mahbuslarni ushlab turishni boshladi. Qamoqxona ochilganda mahbuslar oʻqishga ragʻbatlantirildi va ularning barchasining savodli boʻlishini taʼminlash uchun taʼlim dasturlari boshlandi. Ularda faqat oilasi oʻqish toʻlovlarini toʻlashga qodir boʻlgan mahkumlar ishtirok etishiga ruxsat berildi va taʼlim olish imkoniyati yaxshilandi, keyinchalik barchasi qamoqxonaning doimiy oʻzgaruvchan siyosati bilan orqaga qaytdi; 1960-yillarning oxiriga kelib dasturlar „mahbuslarning maʼnaviyatini haddan tashqari oshirib yuborganligi sababli“ cheklangan edi. Tarixchilar qamoqxona tizimi mahbuslar soqchilarga qaraganda yuqoriroq maʼlumotga ega boʻlib borayotganidan xavotirga tushishgan deb taxmin qilishadi[52]. Mahbuslar London universiteti xalqaro dasturlari orqali sirtqi kurslarda qatnashishlari mumkin edi; Nelson Mandela hibsda boʻlganida huquq bakalavriatini tamomlagan[46]. Mahkumlarning oʻzlarini siyosiy jihatdan tarbiyalash harakatlariga qamoqxonaning mahbuslarga gazetalar, radio va televideniyega kirishini taqiqlash siyosati sezilarli darajada toʻsqinlik qildi. Bu cheklovlar 1970-yillarning oxirida bekor qilindi; Jeff Radebe 1980-yillarda qamoqxonada siyosiy taʼlim dasturini boshqargan[52]. 1993-yildan boshlab taʼlim mahbuslarning huquqlaridan biri emas, balki imtiyozi edi. Asosiy savodxonlik kurslari malakali oʻqituvchilar emas, balki mahbuslar tomonidan olib borildi va yuqori darajadagi taʼlim faqat sirtqi kurslarda oʻqish imkoniyatiga ega boʻlgan mahkumlar uchun mavjud edi[53].

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot Dasturi tomonidan moliyalashtirilgan holda 2003-yilda Ganada mahbuslar uchun asosiy savodxonlik dasturi ishga tushirildi va 2008-yilga kelib barcha qamoqxonalar mahkumlarga taʼlim imkoniyatini taklif qildi, ammo dastur samaradorligiga resurslarning yetishmasligi jiddiy taʼsir koʻrsatmoqda[54]. Koʻp yillar davomida Marokashda taqdim etilgan yagona qamoqxona taʼlimi mamlakat qishloq xoʻjaligi qamoqxonalaridagi dehqonchilik koʻnikmalari edi, ammo 2014-yil hisobotida taʼlim imkoniyatlari ortib borayotgani va savodxonlik, kasbiy va boshqa taʼlim dasturlari taklif qilinayotgani qayd etilgan[55].

Mavjud dasturlar

tahrir
 
 
Qamoqxonadagi ta'lim asosiy hisoblash ko’nikmalaridan (yuqorida) kasbiy ta'limgacha (quyida) bo'lishi mumkin.

Qamoqxonalardagi taʼlim kurslari asosiy savodxonlik kurslari va oʻrta maktab ekvivalenti dasturlaridan tortib, kasbiy taʼlim va oliy taʼlim dasturlarigacha boʻlishi mumkin. Mahkumlarga sanʼat va hunarmandchilik yoki havaskor teatr spektakllari kabi yangi koʻnikmalarni oʻrgatadigan norasmiy faoliyat ham taʼlim shakli sifatida koʻrilishi mumkin[56]. Xuddi shunday, baʼzi mamlakatlar reabilitatsiya dasturlari yoki jismoniy tarbiyani taʼlim dasturlari sifatida bilishadi, boshqalari esa yoʻq[57]. Qamoqxonalardagi taʼlim dasturlari odatda qamoqxonalarning oʻzlari tomonidan moliyalashtiriladi. Shuningdek, ular alohida qamoqxonalar tomonidan boshqarilishi yoki tashqi provayderlar bilan shartnoma tuzilishi mumkin. Boshlangʻich, oʻrta va kasbiy taʼlim odatda bepul, ammo baʼzi mamlakatlar mahkumlar yoki ularning oila aʼzolaridan sirtqi kurslar uchun pul toʻlashni talab qiladi. 2012-yilgi soʻrovda qatnashgan 28 ta Yevropa davlatidan 15 tasi mahbuslarga bepul masofaviy taʼlim berishni taklif qilgan, 13 tasi esa mahbuslar barcha xarajatlarni toʻlashi kerakligini maʼlum qilgan. Baʼzi hollarda faqat maʼlum kurslar bepul edi; Daniyada boshlangʻich va quyi oʻrta taʼlim darajasidagi sirtqi kurslar bepul, ammo yuqori darajadagi kurslarning bir qismiga mahkum tomonidan haq toʻlanishi kerak[57]. Koʻpgina qamoqxonalar taʼlim dasturlari asosiy adabiy koʻnikmalarga qaratilgan boʻlishi kerak deb koʻrsatma beradi[58] va shunga koʻra, baʼzilari yuqori darajadagi taʼlimni taklif qilmaydi[59]. Taʼkidlanishicha, bunday yondashuv keyingi koʻnikmalarni rivojlantirish uchun boʻsh joy yaratadi[60] va faqat eng oddiy koʻnikmalarga ega boʻlgan odamlar endi jinoyat qilmasligini notoʻgʻri taʼkidlaydi[61][62].

Buyuk Britaniyadagi mahbuslar Avstraliyadagilari kabi[57] keng jamoatchilikka ochiq boʻlgan universitet uchun hukumat talaba kreditlaridan foydalanishlari mumkin[63]. Buyuk Britaniyadagi Prisoners' Education Trust kabi xayriya guruhlari masofaviy taʼlimni moliyalashtira olmaydigan mahkumlardan grant olish uchun arizalarni qabul qilishi mumkin[64]. Avstraliyada, Polshada va Buyuk Britaniyada ham qamoqqa olingan yoki kasalxonada yotgan mahbuslar taʼlim olish huquqiga ega emaslar[59][65][43]. Biroq Norvegiya va Finlandiya hibsda saqlanayotganlarni alohida joylashtirmaydi va ular oddiy mahbuslar kabi taʼlim olish huquqiga ega. Daniya va Shvetsiyada qamoqqa olingan mahbuslar boshqa mahbuslar uchun mavjud boʻlganidan kamroq boʻlsa-da, baʼzi taʼlim dasturlariga ega[2].

Qiyinchiliklar

tahrir

Koʻpgina asosiy pedagogik amaliyotlar bevosita qamoqxona taʼlimiga oʻtadi va qamoqxona cheklovlari ularni amalga oshirishga zarar yetkazishi mumkin boʻlsa-da, umumiy pedagogik mulohazalar koʻpincha eng samarali hisoblanadi[66]. Qamoqxonalardagi taʼlim dasturlari jinoiy adliya tizimi bilan yetarli darajada hamkorlik va mazmunli oʻrganish tajribasini taklif qilish boʻyicha chinakam saʼy-harakatlar oʻrtasidagi „nozik muvozanatlash harakati“ deb hisoblanadi. Misol uchun, oʻqituvchilar doimiy yordam koʻrsatishni xohlashlari mumkin boʻlsa-da, qamoqxonalar mahkumlarga doimiy aloqa va oʻqishda yordam olish uchun dars vaqtidan tashqarida ular bilan bogʻlanishni taqiqlashi mumkin[66]. Baʼzi qamoqxonalarda oʻqituvchilardan mahbuslarga ularning ismlari bilan murojaat qilmaslik va ularni „huquqbuzarlar“ deb atashlari talab qilinishi mumkin, bu esa oʻqituvchilar va talabalar oʻrtasidagi ishonchni rivojlantirishga toʻsqinlik qiladi, ishonch esa koʻpincha muvaffaqiyatli taʼlim uchun muhim omil hisoblanadi[66].

Qamoqxonalarda ishlash va taʼlim dasturlarida qatnashish uchun boshqa koʻplab toʻsiqlar mavjud. Oʻqituvchilar yoshi, taʼlim darajasi yoki ish tarixi boʻyicha katta tafovutga ega boʻlgan sinfga koʻrsatma berish muammosiga duch kelishi mumkin[67]. Shunga oʻxshash muammolar balogʻatga yetmaganlar uchun qamoqxonalarda ham mavjud, chunki bolalarning turli xil akademik va hissiy ehtiyojlari bor[68]. Qamoqxonalar xavfsizlik masalalarini taʼlim maqsadlaridan koʻra muhimroq deb bilishadi[59][67][69], bu esa mahkumlarning qurol ishlab chiqarishi bilan bogʻliq xavotirlar tufayli baʼzi kasbiy hunarlar taʼlimining amalga oshirilishini cheklaydi[70]. Ishchilar soni va qidiruvlar kabi standart xavfsizlik choralari tez-tez uzilishlarga olib keladi[63]. Agar qamoqxonalar yopilgan boʻlsa, mahbuslar darslarga qatnasha olmaydi; blokirovkalar bir necha hafta davom etishi mumkin[71].

Mahkumlarning boʻsh vaqti koʻp boʻlishi haqida umumiy fikr mavjud; ammo ularga taʼlim resurslaridan foydalanish uchun oʻta cheklangan vaqt ajratilishi mumkin[71]. Taʼlim kurslari tobora koʻproq asosan onlayn tarzda taklif qilinmoqda, bu esa katta toʻsiqni keltirib chiqaradi, chunki koʻpchilik mamlakatlar mahbuslarga internetdan foydalanishga ruxsat etilmaydi[59][72][73]. Mavjud taʼlim dasturlarida boʻsh joy yetishmasligi roʻyxatga olish uchun katta kutish roʻyxatlarini keltirib chiqarishi mumkin. Bunda baʼzi hollarda mahbuslar taʼlim olish imkoniyatiga ega boʻlmaydilar, chunki kutish vaqtlari jazo muddatidan koʻproq[29]. Chet ellik mahbuslarni qamoqxonalarda oʻqitish ham til toʻsiqlari tufayli qiyinchilik tugʻdirishi mumkin[60][40]; mahbuslar, agar ular yetarlicha til koʻnikmalariga ega boʻlmasa, kurslarga kirish huquqiga ega boʻlmasliklari mumkin, shuningdek, ularga til oʻrgatadigan tarjimonlar yetishmasligi ham kuzatiladi[74].

Qamoqxonalarda taʼlim olishdagi eng katta toʻsiqlardan biri mahkumlarni axloq tuzatish muassasalari aro tez-tez koʻchirishdir[59][71]. Mahbuslar turli sabablarga koʻra istalgan vaqtda boshqa muassasaga koʻchirilishi mumkin, masalan, mahkumlarning haddan tashqari koʻpligi, xavfsizlik darajasining pasayishi, sudga chiqish yoki tibbiy tayinlash kabilar bunga misol boʻla oladi[30][59]. Turli xil qamoqxonalarning taʼlimga boʻlgan munosabati yoki undan foydalanish imkoniyati tubdan farq qilishi mumkin[30][71]. Agar taʼlim kursi qamoqxonada oʻtkazilsa, roʻyxatga olingan shaxsni boshqa qamoqxonaga koʻchirish ularni oʻqishni tark etishga majbur qiladi[30]. Sirtqi kurslarda tahsil olayotgan mahbuslar, odatda, pochta orqali vaziyat oʻzgargani haqida kurs provayderini xabardor qilishlari kerak va ular oʻtkazib yuborilgan topshiriqlarni bajarishda yordam berish uchun kurs provayderi va yangi qamoqxona xodimlarining xayrixohligiga tayanadi. Bir muassasadan ikkinchisiga koʻchish mahkumlarning universitet darajasida oʻqishni toʻxtatishining asosiy sababidir[71].

Qamoqxonalarda taʼlim olishning boshqa toʻsiqlari — xodimlarning yetishmasligi[59], oʻqituvchilar yoki boshqa talabalar bilan osongina bogʻlana olmaslik[75][76], qamoqxona kutubxonalarida taʼlim resurslarining yetishmasligi[77], dars jarayonlarini tashkil qilish uchun maxsus xonaning yoʻqligi[78], audio-vizual uskunalar va kompyuterlarning yetishmasligi[67] (yoki shunchaki ulardan foydalanishdagi toʻsiqlar)[71], oʻqish uchun mos joyning yoʻqligi (umumiy kameralarda koʻpincha stollar yoʻq) va dars soatlaridan keyin jamoaviy ish faoliyati uchun mos joyning yoʻqligi[67] kabilardir. Oʻqituvchilar oʻz roli uchun qamoqxonadan yetarli tayyorgarlikka ega boʻlmasligi[59][67] va qamoqxonalar taklif qiladigan maosh stavkalari uchun ishlashga tayyor tashqi oʻqituvchilarni topishda qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin[79]. Xizmatlar uchun bir-biridan haq oladigan davlat idoralari ham toʻsiq boʻlishi, masalan, davlatga qarashli qamoqxona byudjeti davlat taʼlim muassasasi tomonidan belgilangan toʻlovlarni toʻlashga imkon bermasligi mumkin[31]. Qamoqxonalardagi taʼlim dasturlari, shuningdek, ular faoliyat yuritayotgan qamoqxona xodimlari tomonidan qoʻllab-quvvatlanmaslik yoki ochiq qarshilikka duch kelishi ham kuzatiladi[55]. Misol uchun, baʼzi qamoqxona xodimlari mahbuslarning taʼlim olish imkoniyatlaridan norozi boʻlishlari mumkin, chunki ular oʻzlari past darajadagi maʼlumotga ega[80]. Shuningdek, mahbuslar bepul taʼlim olayotgan bir paytda ular oʻqishlari uchun pul toʻlashlari kerakligi ularni norozi qiladi[78]. Biroq, shuningdek, oʻqish uchun pul toʻlashi kerak boʻlgan mahbuslar roʻyxatdan oʻtishni istamasligi mumkin, chunki agar blokirovkalar yoki ularning nazorati ostida boʻlmagan boshqa holatlar tufayli oʻqishni yakunlay olmasalar, ularning pullari qaytarilmaydi. Ular, shuningdek, qamoqdan qarz bilan chiqib ketishdan qoʻrqib, koʻpincha talaba kreditini olishni istamaydilar[81].

Mahbuslar dasturlarda ishtirok etishni istamasliklarining boshqa sabablari orasida taʼlimdagi oldingi muvaffaqiyatsizliklar va motivatsiyaning yoʻqligi ham bor[60]. Jazo muddati tugaganidan keyin deportatsiya qilinadigan chet ellik mahbuslar koʻpincha qamoqda boʻlgan mamlakat tilini oʻrganish yoki u yerda malaka olish uchun ragʻbatlantirilmaydi[60]. Gʻarb dunyosidagi qamoqxonalar tomonidan taklif qilinadigan kasbiy taʼlim turlari, masalan, ishlab chiqarish koʻpincha ishlab chiqarish sanoati yaxshi rivojlanmagan mamlakatga deportatsiya qilinadigan kishi uchun foydali boʻlmaydi. Kasbiy taʼlimning boshqa turlari, masalan, yogʻochga ishlov berishning maʼlum shakllari eskirgan va haqiqatan ham ishga joylashish imkoniyatlariga olib kelmaydi[82]. Voyaga yetmagan mahkumlar qamoqxonada oʻqiganlari uchun kurs kreditini tan olish muammolari tufayli ozodlikka chiqqandan keyin yana oddiy maktabga oʻtishda qiyinchiliklarga duch kelishlari mumkin[83]. Moddiy ragʻbatlantirish, shuningdek, mahkumning taʼlim dasturlarida ishtirok etish qarorida ham omil boʻladi. Buyuk Britaniyada ham, Belgiyada ham oʻqishga kirgan mahbuslarga beriladigan nafaqa uy ishlarini, masalan, tozalash yoki ovqat tayyorlash bilan shugʻullanadigan mahbuslarnikiga nisbatan pastroqdir, bu esa mahbuslarning uy ishlarini afzal koʻrishiga olib keladi. Bolalari bor mahbuslar qamoqxonada taʼlim olishdan koʻra ishga joylashishni afzal koʻradilar, chunki bu ularga oilalariga koʻproq pul joʻnatish imkonini beradi[60].

Qiyinchiliklarga qaramay baʼzi mahbuslar kamroq chalgʻitadigan omillar tufayli qamoqxonada oʻqishni osonlashtirayotganini aytishadi va mahkumlar ham koʻpincha umumiy aholiga qaraganda oʻqishga koʻproq intilishadi[84][85]. Qamoqxonada ishlaydigan oʻqituvchilarning maʼlum qilishicha, mahbuslar umumiy aholi tarkibidagi talabalarga qaraganda koʻproq darslarga tayyorgarlik koʻrgan va kurs eslatmalarini oʻqigan[86].

COVID-19 pandemiyasi qamoqxonalarda taʼlim olish uchun mavjud boʻlgan koʻplab muammolar, masalan, blokirovkalarni kuchaytirish va mahbuslarni muassasalar oʻrtasida oʻtkazish kabilarni kuchaytirdi[87]. Oʻqituvchilar va xodimlarga cheklovlar tufayli koʻpincha qamoqxonalarga kirishga ruxsat berilmagan, natijada taʼlim dasturlari toʻxtatilgan. Boshqa hollarda, pandemiya davrida qamoqxonalarga taʼlim bergan tashqi muassasalar oʻzlari yopildi. Karantinga joylashtirilgan materiallar oʻz ishini davom ettiradigan dasturlarga ham taʼsir koʻrsatdi, natijada oʻqituvchilar koʻpincha mahkumlardan kurs ishlarini muddatidan keyin olishadi[87]. Pandemiya davrida koʻplab taʼlim provayderlari internet orqali masofaviy taʼlimga oʻtishga muvaffaq boʻlgan boʻlsa-da, ushbu davomiy taʼlim shakli koʻplab qamoqxonalarga taqdim etilmadi, chunki ular internetga kirishga ruxsat berilmaydi[83][88].

Residiv jinoyatlarining kamayishi

tahrir

Tariflar

tahrir

Koʻpgina mamlakatlarda retsidiv holatlar koʻrsatkichlari 50 % dan yuqori[89]. Qonunlardagi tafovutlar, shuningdek, takroran jinoyat sodir etishga olib keluvchi omillar tufayli mamlakatlar oʻrtasida takroriy jinoyatlar koʻrsatkichlarini solishtirish qiyin. Baʼzi mamlakatlar oddiygina qayta hibsga olishni takroran jinoyat deb hisoblasa, boshqalari qayta sudlanganlik yoki qayta qamoqqa olinishini hisobga oladi. Oʻlchangan vaqt oraligʻida ham bir oz izchillik mavjud[89] va baʼzi mamlakatlar raqamlarni umuman eʼlon qilmaydi[90]. 2019-yilda 23 mamlakat va oʻzini oʻzi boshqarish hududlarida mavjud boʻlgan soʻnggi maʼlumotlarni tahlil qilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, ozodlikka chiqqandan keyin ikki yil ichida qayta hibsga olish darajasi 26 % (Singapur) dan 60 % (AQSh) gacha, qayta sudlanganlik darajasi esa 20 % (Norvegiya) dan 63 % gacha (Daniya) va qayta qamoqqa olish stavkalari 14 % (Oregon, AQSh) dan 45 % gacha (Avstraliya) boʻlgan[90].

Sabablari

tahrir

Butun dunyo boʻylab qamoqxonalardagi mahbuslar umumiy aholiga qaraganda doimiy ravishda pastroq maʼlumot darajasiga ega[55][60][91][92][93][94] va sobiq mahbuslarda ham xuddi shu turdagi odamlarga qaraganda ozod qilingandan keyin ishga joylashish ehtimoli kamroq[95]. Qamoqxonalardagi taʼlim dasturlari mahkumning bandligini taʼminlash qobiliyatini oshirish orqali takror jinoyat sodir etishni kamaytirishga qaratilgan[96][97]. 2002-yilda Buyuk Britaniyada oʻtkazilgan tadqiqot natijalari shuni koʻrsatdiki, ishga joylashish sobiq mahbusning qayta jinoyat sodir etish imkoniyatini kamida uchdan biriga kamaytiradi[60]. Shuningdek, RAND korporatsiyasi tomonidan oʻtkazilgan meta-tahlil keng qamrovli adabiyotlarni toʻldirdi. 1980—2011-yillarda AQShda chop etilgan tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, taʼlim kurslarida qatnashish mahkumning ozodlikka chiqqandan keyin ishga joylashish imkoniyatini 13 foizga oshiradi[97].

Qamoqxonalardagi taʼlim dasturlari muntazam ravishda jinoyat takrorlanishini kamaytirishga sezilarli taʼsir koʻrsatadi, holbuki, qamoqxonada odatda taʼlimdan koʻra koʻproq tarqalgan qamoqxona mehnatining taʼsiri juda oz yoki hech qanday taʼsir koʻrsatmaydi[98]. Qamoqxonalardagi taʼlim, shuningdek, zerikishni yengillashtiradigan, oʻz-oʻzini hurmat qilishni yaxshilash va ijodkorlikni ragʻbatlantirish kabi terapevtik afzalliklarga ega, bularning barchasi takroriy jinoyatlar koʻrsatkichlarining kamayishi bilan bogʻliq[59][99]; tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, qamoqxonadagi oʻrta maktabga tenglashtirilgan dasturlardan koʻp foydalar malaka olgandan keyin paydo boʻladigan imkoniyatlardan koʻra oʻrganish tajribasidan kelib chiqadi[68]. Shuningdek, taʼlim dasturlari qamoqxonalardagi zoʻravonlik darajasini kamaytirishi qayd etilgan[80][98][54]; UNESCO ekstremizmga qarshi kurash usuli sifatida mahkumlar uchun umumiy taʼlim dasturlarini taklif qildi[100]. Taʼlim, shuningdek, qamoqxona jamoatchiligida yaxshi muhitni yaratishga yordam beradi va umrbod qamoq jazosini oʻtayotgan mahbuslar koʻpincha boshqalarga namuna boʻlib xizmat qiladi, chunki hech qachon ozod etilishi kutilmaydigan mahbuslar uchun taʼlim berish targʻib qilingan[101].

Taʼsirlar

tahrir

Oʻquv dizaynlari

tahrir

Taʼlimning takroriy jinoyatlarga taʼsirini kuzatish boʻyicha oʻtkazilgan tadqiqotlar baʼzi mutaxassislar tomonidan tanqid tanqid qilindi: takroriy jinoyatlar taʼlim kurslarining oʻzi bilan emas, balki ular uchun koʻngilli boʻlgan odamlarning ijobiy munosabatini bilan bogʻliq, deb taʼkidlangan[59]. Shimoliy Karolinada 1990—1991-yillardagi maʼlumotlardan foydalangan holda oʻtkazilgan tadqiqot natijalari shuni koʻrsatdiki, dasturlarga koʻngilli boʻlgan mahbuslar uchun rasmiy mandatlar tufayli taʼlimda ishtirok etishlari kerak boʻlganlar bilan solishtirganda, savodxonlik darajasini oshirish boʻyicha majburiy dasturlarga chaqiruvni qoʻllab-quvvatlaganlar bilan solishtirganda sezilarli farq yoʻq[102].

Qamoqxonalardagi taʼlim boʻyicha tadqiqotlar faqat takroriy jinoyatlar koʻrsatkichlariga nisbatan samaradorlikni oʻlchash uchun obroʻga ega va talabalar yoki oʻqituvchilar nuqtai nazaridan tajriba kabi boshqa omillarni hisobga olmaydi[103].

Tarix va natijalar

tahrir

AQShda 1970-yillarga qadar taʼlim dasturlari va retsidiv jinoyatlari oʻrtasidagi bogʻliqlik boʻyicha bir nechta tadqiqotlar mavjud edi[12]. Ulardan birinchisi 1924-yilda Ogayo qamoqxonasida oʻtkazilgan va kurslarni tamomlagan 200 ta mahbusni tekshirgan. Dasturdagi mahbuslar ozodlikka chiqqandan keyin koʻproq muvaffaqiyatga erishganligini aniqlagan natijalar AQShda qamoqxona taʼlimi va takroriy jinoyatlar oʻrtasidagi birinchi bogʻliqlikni aniqladi[104]. 1948-yilda Viskonsin shtati qamoqxonasida oʻtkazilgan tadqiqot ozod etilganidan keyin ikki yil davomida hibsda toʻliq vaqtda oʻqigan 680 mahbusni tekshirdi. Natijalar takroriy jinoyatlarning „kichik, ammo statistik jihatdan ahamiyatli“ kamayishini koʻrsatdi[12]. Oʻzaro munosabatlarni oʻrganish uchun olib borilgan birinchi keng qamrovli tadqiqot Project Newgate deb nomlangan[12]. 1969-yildan boshlab Minnesota shtatida besh yil davomida 145 mahbusni oʻrganish natijalari shuni koʻrsatdiki, taʼlim dasturida qatnashgan mahbuslar qamoqxonaga qaytish ehtimoli 33 % dan kamroq[105][106]. Oʻsha paytdagi boshqa natijalar bir ovozdan emas edi. 1975-yilda va 1983-yilda oʻtkazilgan meta-tahlil shuni koʻrsatdiki, qamoqxonadagi taʼlim dasturlari mahbuslar uchun foydali boʻlsa-da, ularning takror jinoyat sodir etishga taʼsiri aniq emas[12]; ushbu meta-tahlillarda qoʻllaniladigan usullar zamonaviy standartlarga koʻra sifatsiz deb hisoblanadi[107]. Biroq keyingi tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, taʼlim dasturlari qayta jinoyat sodir etish darajasini pasaytiradi[96]. 1987-yilda Federal Qamoqxonalar Byurosi mahbuslari oʻrtasida oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, taʼlim dasturlarida qatnashganlarning qamoqqa qaytish ehtimoli 8,6 % ga kam boʻlgan[108] va 1997-yilda Maryland, Minnesota va Ogayo shtatlarida 3200 mahbusni oʻrganish bu koʻrsatkich 29 % ga kamayganligini aniqladi[16]. 1990-yillarda AQSHda oʻtkazilgan 15 ta tadqiqotning meta-tahlili shuni koʻrsatdiki, qamoqxonada oliy taʼlimda oʻqigan mahbuslar oʻrtacha 31 % ga kamaygan[104]. RAND korporatsiyasining meta-tahlili shuni koʻrsatdiki, taʼlim dasturlarida qatnashgan mahbuslar uchun qayta jinoyat sodir etish holatlari oʻrtacha 13 % ga kamaygan[97][107]. Bard Prison Initiative tomonidan yaratilgan taʼlim dasturi faqat kursda qatnashgan odamlar uchun 4 % va uni tamomlaganlar uchun 2,5 % retsidivga ega[17].

2001-yilning iyulidan 2002-yil noyabrigacha ozodlikka chiqqan mahbuslar bilan oʻtkazilgan avstraliyalik tadqiqotchilarning qaydlari shuni koʻrsatdiki, taʼlim dasturlarida qatnashgan mahbuslarning ozodlikka chiqqandan keyingi ikki yil ichida qamoqxonaga qaytish ehtimoli toʻqqiz foizga kam boʻlgan[72][79]. 2005-yilgi hisobot Avstraliyaning Kvinslend shtatida taʼlim kurslarini tamomlagan mahbuslar oʻrtasida retsidiv qilish darajasi 24-28 foizga kamayganligini aniqladi[109]. Gʻarbiy Avstraliyada 2005-yildan 2010-yilgacha 14 643 mahbusni oʻrganish natijalari shuni koʻrsatdiki, qamoqxonada taʼlim olganlarning qayta qamoqqa olinishi ehtimoli 11,25% ga kam[110]. Angliya va Uelsda 2014-yilda 6000 dan ortiq mahbuslar ishtirokida oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, taʼlim kurslarini oʻtaganlar qamoqxonaga qaytish ehtimoli yetti foizga kamroq[111]. Ukrainadagi 2013-yilgi qamoqxonalardagi taʼlim dasturida qatnashgan mahbuslarning 168 tadan faqat uchtasi (1,8 %) qayta jinoyat sodir etgan[55]; Ukrainada 1993-yilda qayta jinoyat sodir etish darajasi uch yil ichida 30 % va besh yil ichida 66% ni tashkil etardi[112]. 2012-yil holatiga koʻra, Dominikan Respublikasida majburiy taʼlim dasturlari boʻlgan qamoqxonalarda saqlanayotgan shaxslarning qayta jinoyat sodir etish darajasi uch yildan keyin 3% dan kam, bunday dasturlarsiz qamoqxonalarda boʻlganlar uchun taxminan 50% ni tashkil qilgan[20].

Qamoqxonalardagi taʼlim kurslarining taʼsiri sezilarli ekanligi aniqlandi; Tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, qamoqxonada qanchalik koʻp mashgʻulotlar oʻtgan boʻlsa, mahbusning qayta jinoyat sodir etish ehtimoli shunchalik kam boʻladi[72][110]. Tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, yuqori darajadagi malaka egallash ham qayta jinoyat sodir etish darajasining pastligi bilan bogʻliq[96][113]. 2000-yilda Texas Taʼlim Departamenti tomonidan oʻtkazilgan tadqiqot natijalari shuni koʻrsatdiki, jinoyatning takrorlanish darajasi umumiy hollarda 40-43 % ni, shuningdek, aspirantura yoki bakalavr darajasini tugatgan mahkumlar uchun bu koʻrsatkich mos ravishda 27,2 % va 7,8 % ni tashkil qiladi[16].

Balogʻatga yetmagan bolalarni qamoqqa olishda taʼlim dasturlari va retsidiv oʻrtasidagi bogʻliqlik toʻgʻrisida kamroq maʼlumotlar mavjud[14]. Natijalarni oʻlchash qiyin, chunki voyaga etmagan mahbuslarning maktabda oʻqish tugagunga qadar oʻz jazolarini tugatishlari ehtimoli koʻproq[68]. 2014-yilda AQShda oʻtkazilgan meta-tahlil shuni koʻrsatdiki, oʻrta maktab ekvivalenti dasturlarini tamomlagan oʻsmirlar jinoyat qilish ehtimoli 47% ga kam. Voyaga etmagan jinoyatchilarga kasbiy taʼlimning taʼsiri boʻyicha meta-tahlil faqat statistik ahamiyatga ega boʻlgan darajadan pastroq yaxshilanishlarni koʻrsatgan[68].

Xarajat va moliyaviy foyda

tahrir
 
Coyote Ridge axloq tuzatish markazi mahbuslari yerni boshqarish byurosi dasturida shiralilarning yashash joylarini va unga bogʻliq boʻlgan turlarni saqlab qolish uchun qatnashmoqdalar (2005-yil). Mahbuslar dasturda qatnashish uchun tabiatni muhofaza qilish kursini tamomlashlari kerak edi.

2013-yilda Qoʻshma Shtatlarda bir mahbusga taʼlim berish narxi yiliga 1,400 dollardan 1,744 dollargacha, qamoqxonada esa har bir mahbus uchun 28,323 dollardan 31,286 dollargacha boʻlgan[97]. Kanadada mahbuslar taʼlimi uchun yiliga oʻrtacha 2950 dollar va har bir erkak mahbus uchun qamoq taʼlimi 111 202 dollarga tushadi; ayol mahbuslar uchun mazkur raqamlar bu summadan ikki baravar qimmat turadi[114][115]. Angliya va Uelsda retsidivning kamayishi bilan bogʻliq taʼlim kurslari har bir mahbus uchun oʻrtacha yillik 37,648 funt sterlingga nisbatan 2014-yildan boshlab taxminan 250 funt sterlingga baholanadi[111]. 1988-yilda Avstraliyada mahbusni qamoqqa olish harajati yiliga 40 000 dollarni tashkil etgan boʻlsa, Bathurst axloq tuzatish majmuasida qamoqxona taʼlimi uchun butun byudjet yiliga 120 000 dollarni tashkil etgan[116]. 2015-yil holatiga koʻra, Avstraliyada mahbusni qamoqqa olishning oʻrtacha narxi yiliga 109 821 dollarni tashkil qiladi[117].

Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, ozodlikka chiqqandan soʻng bandlikning koʻpayishi va qamoqxonada taʼlim bilan bogʻliq retsidivizmning kamayishi tufayli jamiyatga moliyaviy tejash dasturlarning xarajatlarini qoplagandan koʻra koʻproq[118]. 2003-yilda oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, Merilend shtatidagi qamoqxona taʼlim dasturi takroriy jinoyatlarni 20 foizga kamaytirdi. Hukumat tahlilchilarining hisob-kitoblariga koʻra, dastur soliq toʻlovchilarga 24 dollardan koʻproq tejash imkonini beradi[119]. Vashington shtatida 2016-yilda oʻrta maktabdan keyingi qamoqxonada taʼlim olish narxi har bir mahbus uchun 1249 dollarni tashkil etgan boʻlsa, kurslar tufayli har bir mahbus uchun jami moliyaviy tejash 26 630 dollarni tashkil qilgan. 2019-yilda Vashington davlat siyosat instituti oʻrta taʼlimdan keyingi taʼlim dasturlari kurs xarajatlaridan koʻra koʻproq foyda keltirishi uchun 100 % imkoniyat bor degan xulosaga keldi[120], kasbiy va asosiy savodxonlik taʼlimi ikkalasida ham 98 % imkoniyat borligi aniqlandi. Bu jarayon ancha tejamkor boʻlib, har bir mahkum uchun mos ravishda 17,226 va 11,364 AQSh dollarini tashkil etadi[121]. Qamoqxonalardagi taʼlimning iqtisodiy samaradorligini baholash odatda konservativdir, chunki ular qurbonlar sonining va politsiya, sud va ijtimoiy xizmat tizimlariga yukning kamayishi natijasida bilvosita tejashni oʻlchashga qodir emas. Soliq toʻlovchilar qoʻshimcha pul tejaydi, chunki ishga joylashadigan sobiq mahbuslar soliq toʻlaydilar, oʻz oilalarini boqish imkoniyatiga ega boʻladilar[119][14] va davlat moliyaviy yordamiga kamroq tayanadilar[110][116].

2004-yilda Los-Anjelesdagi Kaliforniya universiteti tomonidan oʻtkazilgan tadqiqot natijalari shuni koʻrsatdiki, qamoqxona taʼlimi uchun sarflangan bir million dollar 600 ga yaqin jinoyatlarni bartaraf etadi, qamoqqa olish uchun sarflangan xuddi shu miqdor esa faqat 350 ta jinoyatning oldini oladi[122]. 2009-yilgi tadqiqot shuni koʻrsatdiki, Buyuk Britaniyada qamoqxonada taʼlimga sarflangan har bir funt sterling soliq toʻlovchilarning 2,50 funt sterlingini tejaydi[60]. RAND korporatsiyasining 2013-yilgi tadqiqotiga koʻra, taʼlimga sarflangan har bir dollar soliq toʻlovchilarning 4 dan 5 dollargacha mablagʻini tejaydi[17][123][124]. Shuningdek, taʼlim dasturlari xarajatlaridan qutulish uchun retsidiv jinoyatlarini 1,9 % dan 2,6 % gacha kamaytirish kerak[97]. Forbes jurnalida chop etilgan Glenn C. Altschuler va Devid J. Skortonlarning 2013-yildagi maqolasiga koʻra, taʼlimning nisbatan past xarajati va uzoq muddatli moliyaviy jamgʻarmalar hisobga olinsa, „nima uchun har bir [AQSh qamoqxonasi] muassasada milliy, toʻliq moliyalashtirilgan taʼlim dasturi yoʻqligini tushunish qiyin“[15].

Moliyalashtirishning taqsimlanishi va tarqalishi

tahrir

Qamoqxonalardagi taʼlim dasturlarida ishtirok etishning mavjudligi va darajasi, shuningdek, dasturlarni moliyalashtirish butun dunyoda boʻylab tubdan farq qiladi. Koʻpincha qamoqxonalardagi taʼlim uchun ajratilgan mablagʻlar toʻgʻrisida mazmunli maʼlumotlarni olish qiyin, chunki pul ajratilgan byudjetdan emas, balki turli manbalardan olinishi mumkin. Ayrim hollarda har bir alohida qamoqxona maʼlum miqdorda mablagʻ oladi va qamoqxona boshligʻi taʼlimga qancha mablagʻ sarflanishini oʻzi belgilashi kerak[57]. 2012-yilda Yevropa Komissiyasi tomonidan moliyalashtirilgan soʻrov natijalariga koʻra, Yevropaning 31 mamlakatidan koʻpchiligining oxirgi uch yil ichidagi qamoqxonalardagi taʼlim byudjetida hech qanday oʻzgarish boʻlmagan. Maʼlumotlarga koʻra, umumiy taʼlimni moliyalashtirish uch mamlakatda kamaygan va toʻrttasida koʻpaygan. Moliyalashtirishni kamaytirgan mamlakatlarda qamoqxonalar byudjeti ham kamaygan koʻrinadi, oʻsish haqida xabar bergan mamlakatlarda esa qamoqxonalar sonining oʻsishi va shunga mos ravishda umumiy xarajatlarning oʻsishi aks etgan boʻlishi mumkin[57]. Norvegiyada qamoqxonalarda taʼlim uchun byudjet 2005-yildagi 107 million NOKdan 2012-yilda 225 million NOKgacha koʻtarildi[57]. Qoʻshma Shtatlarda qamoqxonalar tizimi uchun byudjet umumiy hisobda koʻpaygan boʻlsa-da, aynan taʼlimga sarflanadigan xarajatlar kamaygan. 2010-yilda qamoqxona byudjetlarining 29 foizi taʼlimga ajratilgan, bu oxirgi uch oʻn yillikdagi eng past koʻrsatkichdir; 1982-yilda bu koʻrsatkich 33 % ni tashkil etgan[123][125]. Oliy taʼlim dasturlarini moliyalashtirish 2008-yildagi 23 million dollardan 2009-yilda 17 million dollarga kamaytirildi[69]. Gondurasda, 2012-yil holatiga koʻra, qamoqxona tizimi byudjetining 97 % toʻliq xodimlarning maoshi va oziq-ovqatga sarflanadi va sanitariya yoki boshqa xizmatlar uchun deyarli mablagʻ qolmagan[20].

1994-yilda 34 mamlakatda oʻtkazilgan tadqiqot natijalari shuni koʻrsatdiki, ularning yarmi mahbuslarga savodxonlik darajasini oshirish dasturlarini, uchdan bir qismi esa undan yuqoriroq taʼlim turlarini taklif qilgan[43]. 2004-yilda AQSH mahbuslarining 27 %i taʼlim kursida qatnashgan[107], shuningdek, 2005-yilda AQSH qamoqxonalarining 35-42 %i oliy taʼlim dasturlarini taklif qilgan. 2009—2010-yillar holatiga koʻra, AQShning ishtirokchi shtatlaridagi mahbuslarning olti foizi oliy taʼlim dasturiga oʻqishga kirgan[69]. Qirgʻiziston Jinoyat kodeksi mahbuslarning taʼlim olish huquqini kafolatlagan boʻlsa-da, mamlakat qamoqxonalar tizimi 1991-yilda Sovet Ittifoqi parchalanganidan beri byudjetning yetarli emasligi va taʼlim xodimlarining malakasini oshirish bilan bogʻliq muammolarga duch kelmoqda. 2014-yil holatiga koʻra, mamlakatdagi 31 ta qamoqxonadan oltitasi kasbiy taʼlimni taklif qilgan va mahkumlarning 13,5 foizi bunday dasturlarga kiritilgan[55]. Bagama orollari 1994-yilda qamoqxona taʼlim dasturini boshladi, bu dastur muvaffaqiyatga erishgan boʻlsa-da, mahbuslarning faqat 10,75 foiziga yetadigan resurslarga ega edi[19]. 1996-yil holatiga koʻra, Venesueladagi mahbuslarning atigi 6 foizi taʼlim olish imkoniyatiga ega edi va u yerdagi koʻplab qamoqxonalar umuman taʼlim bermaydi[126].

2012—2013-yillarda Marokashdagi 70 675 mahbusdan 14 353 nafari taʼlim dasturlarida qatnashdi, bu oʻtgan yilga nisbatan qariyb 20 foizga ortiq edi[55]. Marokashdagi mahbuslarni oʻqitish ayniqsa qiyin, chunki ularning taxminan 79 foizi savodsiz va 46 foizi hibsda[54]. 2014-yildan boshlab Janubiy Afrikadagi mahbuslar maktabning kamida 9-sinfini tugatishlari shart etib belgilandi[127]. 2017-yil holatiga koʻra, Keniyadagi Naivasha qamoqxonasi mahbuslarining 50 foizi rasmiy taʼlim oladi va butun mamlakat boʻylab mahbuslar London universiteti orqali masofaviy taʼlimni yakunlash imkoniyatiga egalar[128][129]. 2016-yildan boshlab Misrda qamoqqa olingan talabalarga universitet darajalarini tamomlashlariga ruxsat berilgan, xususan, bunday talabalar qatoriga faqat ilmiy darajalar talab qiladigan laboratoriya ishi kabi amaliy komponentlarni talab qilmaydiganlar kirgan. Mahkumlar Thanaweya Amma testlarini topshirishga ham haqlilar[54]. 1992-yil holatiga koʻra, Misrda 440 mahbus (mahkumlarning 1,3 %i) oʻrta taʼlimda yoki universitetda tahsil olgan[130]. Human Rights Watch inspektorlariga ikkita qamoqxonada boshlangʻich savodxonlikni oʻrgatish uchun moʻljallangan sinf xonalari koʻrsatilgan, biroq ular bu xonalardan bir muncha vaqtdan buyon foydalanilmayotgani haqida xabar berishgan. Shuningdek, mahbuslarga faqat islomni qabul qilsalar, taʼlim olishga ruxsat berilgani haqidagi daʼvolar mavjud[130]. Iordaniyadagi mahbuslar oʻrta va oliy taʼlim olish imkoniyatiga ega, ayol mahkumlar uchun esa odatda erkaklarnikiga qaraganda kamroq taʼlim dasturlari mavjud[54][54]. Mahbuslarning qariyb yarmi saqlanuvchi Rumiya qamoqxonasida, 2014-yil holatiga koʻra, mahbuslarning 12 foizi oʻrta taʼlimda va 7 foizi oliy taʼlimda oʻqigan. Ammo bu dasturlar qurol ishlab chiqarish bilan bogʻliq xavotirlar tufayli 1975-yilda tugatilgan; 2017-yildan boshlab taklif qilinadigan yagona kasbiy taʼlim — bu kompyuter savodxonligi[54].

Inson huquqlari bo’yicha Yevropa konvensiyasi va Yevropa Ittifoqining Asosiy huquqlar Xartiyasi hech kimning taʼlim olish huquqidan mahrum boʻlmasligi kerakligini taʼkidlaydi. Yevropa qamoqxona qoidalariga koʻra mahkumlarning taʼlimi kasbiy taʼlim tizimi bilan integratsiya qilinishi, ozodlikka chiqqandan soʻng ular oʻqish va kasbiy taʼlimni hech qanday qiyinchiliksiz davom ettirishlari kerak[59]. Shunga qaramay, Yevropaning bir qancha mamlakatlaridagi qamoqxona siyosati hujjatlarida taʼlim haqida umuman aytilmagan va 2012-yilgi Yevropa Komissiyasi soʻrovi shuni koʻrsatdiki, Yevropadagi 15 ta davlat (shu jumladan, Buyuk Britaniya)dan 25 % dan kam qismining mahbuslari taʼlim dasturlarida ishtirok etadilar[59]. Yigirma bir mamlakatda soʻnggi besh yil ichida qamoqxona taʼlimi ishtirokchilari soni oshgani, beshtasida oʻzgarish boʻlmagani va yana uchtasida esa kichik pasayish kuzatilgani qayd etilgan. Voyaga yetmaganlarning bunday dasturlardagi ishtiroki ancha yuqori edi; chunki balogʻatga etmagan mahbuslar odatda maktabga borish uchun majburiy yoshga toʻlmagan boʻladilar. 11 ta davlatda bu koʻrsatkich 50 % dan, yana 10 ta davlatda esa 75 % dan yuqori boʻlgan. Soʻrov, shuningdek, 15 mamlakatdagi barcha qamoqxonalarda, olti mamlakatdagi koʻpchilik qamoqxonalarda va 10 mamlakatdagi qamoqxonalarning yarmidan kamida katta yoshli mahbuslarga umumiy taʼlim taklif qilingani aniqlandi[57].

Buyuk Britaniyada 2010—2015-yillar oraligʻida universitet darajasida tahsil olayotgan mahbuslar soni 1722 nafardan 1079 nafarga, GCE Advanced Levelda oʻqiyotgan mahbuslar soni esa ikki barobar kamaydi[131]. 2016-yil holatiga koʻra, Buyuk Britaniyada qamoqxonani tark etganlarning atigi 16 foizi taʼlim yoki malaka oshirishni dasturlarini tamomlagan edi[132]. 2014-yilgi hisobotga koʻra, Belarusda 82 ta axloq tuzatish markazlari mavjud boʻlib, ulardan beshtasi mahbuslar uchun boshlangʻich va oʻrta maktablarni, yana 21 tasi kasbiy tayyorgarlikni taklif qilgan[55].

Garchi baʼzi Yevropa mamlakatlarida mahbuslar taʼlim olishda qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin boʻlsa-da, boshqalarida bunday dasturlar keng tarqalgan yoki hatto majburiydir. Germaniyada ham, Gollandiyada ham mahbuslar hibsda boʻlganlarida ham ishlashlari, ham oʻqishlari shart[133]. 2013-yilda Germaniyadagi mahbuslarning yarmidan toʻrtdan uch qismigacha taʼlim dasturlarida ishtirok etdi[60]. Norvegiyada qamoqxona taʼlimi juda yaxshi yoʻlga qoʻyilgan deb hisoblaniladi; davlat qonunchiligiga koʻra, barcha mahbuslar taʼlim kurslariga kirishlari kerak[134]. Xuddi shunday mazmundagi qonunlar Avstriya[60] va Daniyada ham amal qiladi[2]. 2017-yildan boshlab Yevropa Ittifoqi Yamaykadagi qamoqxona maktabini moliyalashtirmoqda[135].

1996—1997-yillarda Avstraliyada taʼlim olgan mahkumlar darajasi Janubiy Avstraliyada 28 % dan Yangi Janubiy Uelsda 88 % gacha va oʻrtacha 57 % ni tashkil etdi[136]. 2006—2007-yillarda mamlakatda bu koʻrsatkich oʻrtacha 36,1 % ni tashkil etdi[137]. 2014-yilgi hisobotda taʼlim dasturlarida ishtirok etishning kamayishi butun mamlakat boʻylab qamoqxonalardagi taʼlim kurslarining qamoqxona aholisining oʻsishiga bardosh bera olmasligi bilan bogʻliqligi aniqlangan[138]. 2018—2019-yillarda mamlakatda mazkur raqamlar oʻrtacha 38,0 % ni tashkil etdi[139]. Xususan, kasb-hunar taʼlimida ishtirok etish darajasi eng yuqori — 24,9 va universitet darajasidagi taʼlim esa eng past — 1,5 % boʻlgan[139]. Avstraliyadagi har bir shtat va hududda qamoqxonada taʼlimga boʻlgan talab mavjud imkoniyatdan ancha yuqori[29][31].

1990-yilda Human Rights Watchning Indoneziyadagi yettita qamoqxonada oʻtkazilgan tekshiruvi shuni koʻrsatdiki, barcha qamoqxonalarda hech boʻlmaganda asosiy savodxonlik darslari mavjud. Ikki qamoqxonada esa „diniy taʼlim“ majburiy edi[140]. 1991-yilda Xitoyda 561 000 mahbus taʼlim kurslarida qatnashdi va 546 000 kishi bunday kursni tamomlaganligi uchun sertifikat bilan taqdirlandi; bu davrda Xitoyda 1,2 million mahbus bor edi[43]. 2016-yil holatiga koʻra, Singapurning 14 ta qamoqxonasidan faqat bittasida mahbuslar uchun maktab mavjud. Taʼlim dasturi ishtirokchilari soni esa ortib bormoqda. 2015-yilda 239 nafar mahbus umumiy taʼlim sertifikati imtihonlarida qatnashdi, 2012-yilda bu koʻrsatkich 210 taga teng edi[141].

Muxolifat

tahrir
Jamiyatning qamoqxonalar va mahbuslar haqidagi tasavvurlari, asosan, ommaviy axborot vositalarining shov-shuvli reportajlari mahsulidir. Ularning nazdida mahbuslarning ko'pchiligi favqulodda vaziyatlarga duchor bo'lgan oddiy odamlar bo'lishi mumkinligi, ular uchun qamoqxona jamiyatga (muqarrar) qaytib kelganida o'zlarini fuqaro va ishchi sifatida qayta tiklash imkoniyatini berishi kerakligi haqidagi taklifga o'rin yo'q edi. (Senator John Tierney (Avstraliya siyosatchisi) 1996-yildagi Avstraliya federal hukumati hisobotida qamoqxona ta'limiga oid jamoatchilik fikrini sharhlaydi).

Qamoqxonalardagi taʼlim dasturlari qarshiliklardan xoli emas. Mahkumlarga koʻpincha jamoatchilik hamdardlik bildirmaydi va bu masalaga koʻpincha siyosiy ustuvorlik berilmaydi, chunki siyosiy qoʻllab-quvvatlashdan kam ovoz olish mumkin[30][35]. Qamoqxona taʼlimini qoʻllab-quvvatlamaslik jinoyat haqidagi sensatsion xabarlar, jumladan, zoʻravonlik jinoyatlariga nomutanosib urgʻu berish, jamoatchilik qoʻrquvini haddan tashqari shakllantirish bilan bogʻliq. Bu, oʻz navbatida, „jinoyatga nisbatan qattiqqoʻl“ boʻlish kabi siyosiy istakni keltirib chiqaradi[30][59]. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasiga koʻra, „siyosatchilarning bu qoʻrquvni aks ettirishga tayyorligi“ „mahbuslarning taʼlim olish huquqlarini oʻrnatishni istamaslik“ka olib keldi[59].

Qamoqxonadagi taʼlimga qarshi aytilgan dalillar orasida mahbuslar taʼlim olish huquqiga loyiq emasligi, bu „jinoyatga nisbatan yumshoqlik“ va soliq toʻlovchilarning pullarini behuda sarflash ekanligi haqidagi iddaolar bor[138][142][143]. Shuningdek, qamoqqa olinganlarga taʼlim berish ularni jinoyat sodir etganliklari uchun mukofotlash kabi ekani, qonunga boʻysunuvchi fuqarolar buning uchun pul toʻlashi kerak boʻlsa, mahkumlarning bepul taʼlim olishi adolatdan emasligi taʼkidlangan[17][144]. Kriminolog Grant Duwening soʻzlariga koʻra, mahbuslarga bepul taʼlim berish ularga oddiy fuqarolardan koʻra iliqroq munosabatda boʻlishni anglatishi haqidagi shikoyatlar asosli, ammo, shunga qaramay, taʼlim natijasida jinoyatlar sonining kamayishi soliq toʻlovchilar uchun sezilarli tejash imkoniyatini berishini hisobga olib, amaliyotni ragʻbatlantirish kerak[98].

Qamoqxonalarda taʼlim berilishi tarafdori boʻlgan siyosatchilar koʻpincha raqib partiyalarning qarshiliklariga duch kelishadi. 2014-yilda Nyu-York gubernatori Andrew Cuomo shtatning 2,8 dollarli byudjetidan mahbuslar uchun kollej dasturiga bir million dollar ajratishni taklif qildi. Taklifni saylovchilarning 53 foizi qoʻllab-quvvatladi; ammo u qonunchilar va muxolifat partiyasining noroziligiga duch keldi, respublikachilarning 68 foizi bunga qarshi chiqdi. Keyinchalik mavzkur taklif olib tashlandi va xususiy moliyalashtirilgan dastur bilan almashtirildi[17][142]. Bunga javoban uchta respublikachi kongressmen Pell grantlari va qamoqxonalarda taʼlim olish uchun federal moliyaviy yordamni bekor qilishni maqsad qilgan "Bolalar oldida „Miqdorlar toʻgʻrisida“gi qonun" loyihasini taqdim etdi, ammo u hech qachon ovozga qoʻyilmadi[124][142][145]. Mehnat partiyasi tomonidan Avstraliyaning Queensland shtatida qamoqxona taʼlimini kengaytirish harakatlari Liberal partiya tomonidan tez-tez qarshilikka uchradi; 2016-yilda oʻsha paytdagi politsiyaning soya vaziri Jarrod Bleijie qamoqxona „pullarning barchasi mahbuslarning bizning bolalarimizdan koʻra yaxshiroq taʼlim olishiga ishonch hosil qilish uchun investitsiya qilinadigan joy boʻlmasligi kerak“ deya taʼkidladi[143].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Kosmidou, Agapi (2011). „Education Behind Bars: The Case of Sweden“. Andragoške studije. 1-jild. 119–133-bet.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Nordic Council of Ministers 2005.
  3. ↑ 3,0 3,1 Smith 2017a.
  4. ↑ Andersen. „Doing Time in Iceland“. The Reykjavík Grapevine (27-sentabr 2011-yil). 2018-yil 18-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  5. ↑ 5,0 5,1 Weschler1992.
  6. ↑ 6,0 6,1 Pillera, Giuseppe „Inmates in Higher Education in Italy and Spain“, . Research on the Education and Learning of Adults Lucio-Villegas: . Brill Publishers, 2021 — 73–88-bet. DOI:10.1163/9789004375475_006. ISBN 978-9004375475. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Forster, William; Forster, Bill (1996). „England and Wales: the State of Prison Education“. Journal of Correctional Education. 47-jild, № 2. 101–105-bet. ISSN 0022-0159. JSTOR 23295645. OCLC 427183672.
  8. ↑ McConville 2015.
  9. ↑ 9,0 9,1 Rothman 1998.
  10. ↑ Belyaeva, Larisa I. (2021). „The Role of the Public in Prison Transformations of the 19th Century in Russia“ (PDF). Пенитенциарная наука. 15-jild, № 1. 134–144-bet. doi:10.46741/2686-9764-2021-15-1-134-144. 8-may 2021-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 20-oktabr 2021-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  11. ↑ Jakobson 2015.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 12,7 12,8 Linden, Rick; Perry, Linda (1983). „The Effectiveness of Prison Education Programs“. Journal of Offender Counseling Services Rehabilitation. 6-jild, № 4. 43–57-bet. doi:10.1080/10509674.1982.9963696.
  13. ↑ International Prison Commission 1900.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Davis 2014.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Skorton. „College Behind Bars: How Educating Prisoners Pays Off“. Forbes (25-mart 2013-yil). 2018-yil 21-martda asl nusxadan arxivlangan.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 SpearIt (2016). „Keeping It Real: Why Congress Must Act to Restore Pell Grant Funding for Prisoners“. University of Massachusetts Law Review. 11-jild. SSRN 2711979.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 „A College Education for Prisoners“. The New York Times (16-fevral 2016-yil). 21-mart 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  18. ↑ Green, Erica L.. „Financial Aid is Restored for Prisoners as Part of the Stimulus Bill“. The New York Times (21-dekabr 2020-yil). 1-yanvar 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  19. ↑ 19,0 19,1 Niles. „Education For All in the Caribbean: Assessment 2000 Monograph Series 24“. UNESCO (2000). 2015-yil 19-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 „A Journey Into Hell“. The Economist (22-sentabr 2012-yil). 7-avgust 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  21. ↑ Cuba Events of 2016, 12 January 2017. 
  22. ↑ Rainsford, Sarah. „A Glimpse Inside Cuba's prisons“. BBC News (1-may 2013-yil). 12-noyabr 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  23. ↑ Institute for Policy Studies (1988). „Cuban Prisons: A Preliminary Report“. Social Justice. 2-jild, № 32. 55–62-bet. JSTOR 29766407. OCLC 4769534661.
  24. ↑ Zinny. „Innovative Education Can Help Fight Crime in Latin America“. Brookings Institution (19-dekabr 2014-yil). 2018-yil 26-martda asl nusxadan arxivlangan.
  25. ↑ 25,0 25,1 Alzúa, María Laura; Rodriguez, Catherine; Villa, Edgar 2012.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 e Silva, Fabio de Sa (2009). „Education for All and the Dream of an Alternative Prison Policy in Brazil“ (PDF). Convergence. 42-jild, № 2–4. ISSN 0010-8146. 2018-08-14da asl nusxadan (PDF) arxivlandi.
  27. ↑ 27,0 27,1 Mariner 1998.
  28. ↑ 28,0 28,1 Ramsland 1996.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 29,4 29,5 Graffam, Joe; Shinkfield, Alison J.; Lavelle, Barbara (2014). „Corrections Education and Employment Assistance 'Down Under': Current and Emerging Practices and Paradigms“. London Review of Education. 12-jild, № 2. 221–234-bet. doi:10.18546/LRE.12.2.07. ISSN 1474-8460.
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 30,4 30,5 Tierney, John. Report of the Inquiry into Education and Training in Correctional Facilities, 1996. ISBN 978-0642233684. Qaraldi: 21-aprel 2018-yil. 
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 Semmens, Robert (1993). „Issues for Prison Education in Australia“. Convergence. 26-jild, № 3. ISSN 0010-8146.
  32. ↑ „Ex-Judge Wants Computers in NSW Jail Cells“. Special Broadcasting Service (20-aprel 2017-yil). 2018-yil 20-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  33. ↑ „7235 – Computers in Prison Cells“. Parliament of New South Wales (27-dekabr 2017-yil). 2018-yil 20-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  34. ↑ Fitzgerald. „Tablet Computers have Kept Prisoners in Touch with Family During COVID-19“. Australian Broadcasting Corporation (21-noyabr 2020-yil). 2021-yil 11-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  35. ↑ 35,0 35,1 Devine, Nest (2007). „Prison Education in Aotearoa New Zealand: From Justice to Corrections“ (PDF). New Zealand Annual Review of Education. 16-jild. 55–72-bet. ISSN 1178-3311. OCLC 7260409305. 2019-02-08da asl nusxadan (PDF) arxivlandi.
  36. ↑ Röhl, Wilhelm. History Of Law in Japan Since 1868. Brill Publishers, 2005 — 759-bet. ISBN 978-9004131644. Qaraldi: 16-sentabr 2020-yil. 
  37. ↑ Hardacre, Helen. New Directions in the Study of Meiji Japan. Brill Publishers, 1997 — 754-bet. ISBN 978-9004107359. Qaraldi: 16-sentabr 2020-yil. 
  38. ↑ „The Prison Law of Japan, and Regulations for the Application of the Prison Law“. Charity Organisation Review. 28-jild, № 167. 1910. 335–340-bet. JSTOR 43788753. 21-oktabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 14-oktabr 2021-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  39. ↑ „Correctional Institutions in Japan“ 18–19. Ministry of Justice (1973). 21-oktabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-oktabr 2021-yil.
  40. ↑ 40,0 40,1 Asakura, Takuya. „Education for Some Refugees is Ray of Hope“. The Japan Times (27-noyabr 2002-yil). 16-may 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  41. ↑ Tsuru. „Prison Cell No Bar to Learning as Inmate in his 80s Proves“. Asahi Shimbun (21-mart 2018-yil). 2018-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  42. ↑ 42,0 42,1 Mühlhahn 2009.
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 Simon 2001.
  44. ↑ Hayat, Q (1983). „Prison Education in India“. Social Defence. 19-jild, № 73. 33–45-bet.
  45. ↑ Umesh Chandra, Pandey (2021). „Prison Education through Open and Distance Learning: Experiences From India“. International Perspectives in Social Justice Programs at the Institutional and Community Levels. Emerald Publishing Limited.
  46. ↑ 46,0 46,1 Sampson 2011.
  47. ↑ Indabawa 2000.
  48. ↑ Enuku, Usiwoma Evawoma (2001). „Humanizing the Nigerian Prison Through Literacy Education: Echoes from Afar“. Journal of Correctional Education. 51-jild, № 1. 18–22-bet. JSTOR 23294029.
  49. ↑ 49,0 49,1 Chukwuemeka, Eze Malachy (2010). „Institutional Reforms and the Development of Nigeria Prisons Service, 1999–2007“ (PDF). Journal of African Studies and Development. 2-jild, № 5. 114–121-bet. ISSN 2141-2189. 2018-06-30da asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 2018-06-30.
  50. ↑ Evawoma-Enuku, Usiwoma (1987). „A Novel Idea in Prison Education in Nigeria“. Convergence. 20-jild, № 2. ISSN 0010-8146.
  51. ↑ Sawahel. „University in Prisons – The 'Best Rehabilitation Tool'“. University World News (29-sentabr 2017-yil). 2018-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  52. ↑ 52,0 52,1 Buntman 2003.
  53. ↑ Weschler 1994.
  54. ↑ 54,0 54,1 54,2 54,3 54,4 54,5 54,6 Biao 2017.
  55. ↑ 55,0 55,1 55,2 55,3 55,4 55,5 55,6 Czerwinski, Tania; König, Eva; Zaichenko, Tatyana (2014). „Youth and Adult Education in Prisons“ (PDF). International Perspectives in Adult Education. 69-jild. DVV International.
  56. ↑ Okhakhu, Marcel; Evawoma-Enuku, Usiwoma (2011). „Enhancing Correctional Education through Community Theatre: The Benin Prison Experience“. Education. 131-jild, № 3. ISSN 0013-1172.
  57. ↑ 57,0 57,1 57,2 57,3 57,4 57,5 57,6 Costelloe. „Survey on Prison Education and Training in Europe“. Europa 525–532 (2012). 2013-yil 17-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  58. ↑ Baidawi, Susan; Turner, Shelley; Trotter, Christopher; Browning, Colette; Collier, Paul; O'Connor, Daniel; Sheehan, Rosemary (2011). „Older Prisoners: A Challenge for Australian Corrections“. Trends and Issues in Crime and Criminal Justice. 426-jild. ISSN 1836-2206. OCLC 752671833. 29-iyun 2018-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 29-iyun 2018-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  59. ↑ 59,00 59,01 59,02 59,03 59,04 59,05 59,06 59,07 59,08 59,09 59,10 59,11 59,12 59,13 Czerniawski, Gerry (2016). „A Race to the Bottom–Prison Education and the English and Welsh Policy Context“ (PDF). Journal of Education Policy. 31-jild, № 2. 198–212-bet. doi:10.1080/02680939.2015.1062146. 22-sentabr 2017-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 23-mart 2018-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  60. ↑ 60,00 60,01 60,02 60,03 60,04 60,05 60,06 60,07 60,08 60,09 Hawley, Jo; Murphy, Ilona; Souto-Otero, Manuel (2013). „Prison Education and Training in Europe: Current State of Play and Challenges“ (PDF). European Commission. December 4, 2017da asl nusxadan (PDF) arxivlandi.
  61. ↑ Braggins, Julia. Time to Learn: Prisoners' Views on Prison Education. Prison Reform Trust, 2003 — 8-bet. ISBN 978-0946209675. Qaraldi: 27-dekabr 2019-yil.  (Wayback Machine saytida 2012-05-03 sanasida arxivlangan)
  62. ↑ Wilson, David (2001). „Valuing Prisoner Education: The Establishment of the Forum on Prisoner Education“. Prison Report. 54-jild. 18–19-bet.
  63. ↑ 63,0 63,1 Hopkins, Susan; Farley, Helen (2015). „E-learning Incarcerated: Prison Education and Digital Inclusion“. The International Journal of Humanities Education. 13-jild, № 12. 37–45-bet. doi:10.18848/2327-0063/CGP/v13i02/43833. ISSN 2327-0063.
  64. ↑ Hughes 2016.
  65. ↑ „Corrective Services“ (PDF). Report on Government Services 2018. Australian Government Productivity Commission. 10-bet. 23-mart 2018-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 22-mart 2018-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  66. ↑ 66,0 66,1 66,2 Williamson, Peter; Appleman, Deborah 2021.
  67. ↑ 67,0 67,1 67,2 67,3 67,4 Tam, Kai Young; Herg, Mary Anne; Rose, Dennis (2007). „Voices from Correctional Educators and Young Offenders in Singapore: A Preliminary Needs Assessment Study of the Kaki Bukit Centre Prison School“. Journal of Correctional Education. 58-jild, № 2. 129–144-bet. JSTOR 23282732.
  68. ↑ 68,0 68,1 68,2 68,3 Steele, Jennifer L.; Bozick, Robert; Davis, Lois M. (26-aprel 2016-yil). „Education for Incarcerated Juveniles: A Meta-Analysis“. Journal of Education for Students Placed at Risk. 21-jild, № 2. 65–89-bet. doi:10.1080/10824669.2015.1133308.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  69. ↑ 69,0 69,1 69,2 Gorgol, Laura E.; Sponslor, Brian A. (2011). „Unlocking Potential: Results of a National Survey of Postsecondary Education in State Prisons. Issue Brief“ (PDF). Institute for Higher Education Policy. 747987862. 2019-07-15da asl nusxadan (PDF) arxivlandi.
  70. ↑ Dick 2016.
  71. ↑ 71,0 71,1 71,2 71,3 71,4 71,5 Farley, Helen; Hopkins, Susan (2017). „The Prison is Another Country: Incarcerated Students and (im) Mobility in Australian Prisons“. Critical Studies in Education. 58-jild, № 2. 150–167-bet. doi:10.1080/17508487.2016.1255240. ISSN 1750-8487.
  72. ↑ 72,0 72,1 72,2 Garner, Jane (2017). „The Role of IT in Prisoner Education: A Global View“ (PDF). Proceedings ASCILITE2017: 34th International Conference on Innovation, Practice and Research in the Use of Educational Technologies in Tertiary Education. Australasian Society for Computers in Learning in Tertiary Education. 255–259-bet. 25-yanvar 2018-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 24-yanvar 2018-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  73. ↑ Antonio. „Offline Inmates Denied Education and Skills that Reduce Re-offending“. The Conversation (24-aprel 2015-yil). 2018-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan.
  74. ↑ Prisoners as Citizens: Human Rights in Australian Prisons Brown: . Sydney, Australia: The Federation Press, 2002 — 75, 78-bet. ISBN 1-86287-424-7. 
  75. ↑ Arnold, Josie (2012). „Teaching Postgraduate Students in High Security Prison 2002–2011“. International Journal of Asian Social Science. 2-jild, № 6. 942–949-bet.
  76. ↑ Lee, Christopher „Tackling Indigenous Incarceration Through Promoting Engagement with Higher Education“, . Indigenous Pathways, Transitions and Participation in Higher Education Frawley: , 2017 — 169–188-bet. DOI:10.1007/978-981-10-4062-7_11. ISBN 978-981-10-4061-0. 
  77. ↑ McCarthy, Heather Jane (2006). „Educating Felons: Reflections on Higher Education in Prison“. Radical History Review. 2006-jild, № 96. 87–94-bet. doi:10.1215/01636545-2006-005.
  78. ↑ 78,0 78,1 Niles, Bradley (1997). „The Current Status of Prison Education in Some Caribbean States“. Convergence. 30-jild, № 1. 51-bet. ISSN 0010-8146.
  79. ↑ 79,0 79,1 Callan, Victor. The Role of VET in Recidivism in Australia, 2007 — 34–46-bet. ISBN 978-1921170812. Qaraldi: 2018-yil 21-mart. 
  80. ↑ 80,0 80,1 Edwards, Glyn; Fisher, John (1991). „NSW Prison Education: The Continuing Education Problem“. Australian Journal of Adult and Community Education. 31-jild, № 1. 18–26-bet. ISSN 1035-0462. 2018-06-29da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2018-06-29.
  81. ↑ Coates. „Unlocking Potential : A Review of Education in Prison“. Ministry of Justice (2016). 2021-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  82. ↑ Evawoma-Enuku, Usiwoma (1998). „Needs Assessment in the Educational Provision for Foreign Prisoners“. Journal of Correctional Education. 49-jild, № 4. 196–200-bet. JSTOR 23294075.
  83. ↑ 83,0 83,1 Mary. „Education in Prison: Remote Learning During COVID-19 Has Failed Students“. Teen Vogue (4-mart 2021-yil). 2021-yil 3-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  84. ↑ Dufour, Madeleine M (1989). „Retention Rate for Inmates in Higher Education Programs“. Journal of Correctional Education. 40-jild, № 1. 28–33-bet. JSTOR 23291994. 15-oktabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 15-oktabr 2021-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  85. ↑ „Prisoners Who Study Have Higher Course Retention Rate Than Uni Students“. Hack. Australian Broadcasting Corporation (20-iyun 2018-yil). 2018-yil 4-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  86. ↑ College Behind Bars : Part One – Nobody Ever Taught Me Any of That.
  87. ↑ 87,0 87,1 Montenegro, Desiree Ann (22-mart 2021-yil). „Reaching at-Risk Student Populations During a Pandemic: The Impacts of Covid-19 on Prison Education“. Frontiers in Communication. 6-jild. doi:10.3389/fcomm.2021.604963. ISSN 2297-900X.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  88. ↑ Medlin. „COVID Shut Down Most Prison Education Programs. Here's How Incarcerated Students Have Kept Learning“. Northern Public Radio (13-aprel 2021-yil). 2021-yil 25-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  89. ↑ 89,0 89,1 Seena, Fazel; Wolf, Achim (2015). „A Systematic Review of Criminal Recidivism Rates Worldwide: Current Difficulties and Recommendations for Best Practice“. PLOS One. 10-jild, № 6. e0130390-bet. Bibcode:2015PLoSO..1030390F. doi:10.1371/journal.pone.0130390. PMC 4472929. PMID 26086423.
  90. ↑ 90,0 90,1 Yukhnenko, Denis; Sridhar, Shivpriya; Fazel, Seena (2019). „A Systematic Review of Criminal Recidivism Rates Worldwide: 3-year Update“. Wellcome Open Research. 4-jild. 28-bet. doi:10.12688/wellcomeopenres.14970.2. PMC 6743246. PMID 31544154.
  91. ↑ Brazzell, Diana; Crayton, Anna; Mukamal, Debbie A.; Solomon, Amy L.; Lindahl, Nicole (2009). „From the Classroom to the Community: Exploring the Role of Education during Incarceration and Reentry“ (PDF). Urban Institute. OCLC 445517798. 8-avgust 2017-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 22-mart 2018-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  92. ↑ „The Health of Australia's Prisoner 2018“. Australian Institute of Health and Welfare. 2019. 16-bet. ISBN 978-1-76054-530-7. 24-mart 2022-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 15-aprel 2022-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  93. ↑ Making Prisons Work: Skills for Rehabilitation (Report). Ministry of Justice. 2011. p. 10. Archived from the original on 25-oktabr 2016-yil. https://web.archive.org/web/20161025181103/https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/230260/11-828-making-prisons-work-skills-for-rehabilitation.pdf. Qaraldi: 22-mart 2018-yil. 
  94. ↑ Banks, Nigel (2017). „Investing in Prison Education: New Approaches to Improving Educational Outcomes and Reducing Re-offending“. Practice: The New Zealand Corrections Journal. 5-jild, № 1. Department of Corrections. April 20, 2018da asl nusxadan arxivlandi.
  95. ↑ Visher, Christy A; Debus-Sherrill, Sara A; Yahner, Jennifer (2011). „Employment After Prison: A Longitudinal Study of Former Prisoners“. Justice Quarterly. 28-jild, № 5. 698–718-bet. doi:10.1080/07418825.2010.535553.
  96. ↑ 96,0 96,1 96,2 Erisman, Wendy; Contardo, Jeanne Bayer (2005). „Learning to Reduce Recidivism: A 50-State Analysis of Postsecondary Correctional Education Policy“ (PDF). Institute for Higher Education Policy. OCLC 62288406. 31-dekabr 2018-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 21-mart 2018-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  97. ↑ 97,0 97,1 97,2 97,3 97,4 Davis 2013.
  98. ↑ 98,0 98,1 98,2 Duwe. „The Effectiveness of Education and Employment Programming for Prisoners“. American Enterprise Institute (24-may 2018-yil). 2018-yil 24-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  99. ↑ Pilche, J (2008). „Barriers to Knowledge Inside: Education in Prisons and Education on Prisons“. Journal of Prisoners on Prisons. 17-jild, № 1. 10-bet.
  100. ↑ „National Consultation on the Situation of Prisons in Senegal“. UNESCO (24-may 2017-yil). 2017-yil 5-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  101. ↑ Smith, Clint. „The Lifelong Learning of Lifelong Inmates“. The Atlantic (27-iyun 2017-yil). 15-iyul 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  102. ↑ Ryan, T.A.; Kimberley A, McCabe (1994). „Mandatory Versus Voluntary Prison Education and Academic Achievement“. The Prison Journal. 74-jild, № 4. 450–461-bet. doi:10.1177/0032855594074004005.
  103. ↑ Reuss, Anne (1999). „Prison (er) Education“. Howard Journal of Criminal Justice. 38-jild, № 2. 113–127-bet. doi:10.1111/1468-2311.00121.
  104. ↑ 104,0 104,1 Chappell, Cathryn (2004). „Post-Secondary Correctional Education and Recidivism: A Meta-Analysis of Research Conducted 1990–1999“. Journal of Correctional Education. 148–169-bet. OCLC 53121510. 15-oktabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 15-oktabr 2021-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  105. ↑ Clendenen, Richard J.; Ellingston, John R.; Severson, Ronald J. (1979). „Project Newgate: The First Five Years“. Crime & Delinquency. 25-jild, № 1. 55–64-bet. doi:10.1177/001112877902500104.
  106. ↑ Bowdon & Carpenter 2011.
  107. ↑ 107,0 107,1 107,2 Bozick, Robert; Steele, Jennifer; Davis, Lois; Turner, Susan (24-may 2018-yil). „Does Providing Inmates with Education Improve Postrelease Outcomes? A Meta-Analysis of Correctional Education Programs in the United States“. Journal of Experimental Criminology. 14-jild, № 3. 389–428-bet. doi:10.1007/s11292-018-9334-6.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  108. ↑ Harer, Miles (1995). „Recidivism Among Federal Prisoners Released in 1987“. Journal of Correctional Education. 46-jild, № 3. 98–128-bet. JSTOR 23291861. 4769372455.
  109. ↑ Callan, Victor. Vocational Education and Training Provision and Recidivism in Queensland Correctional Institutions, 2005. ISBN 978-1920896775. Qaraldi: 2018-yil 21-mart. 
  110. ↑ 110,0 110,1 110,2 Giles, Margaret (2016). „Study in Prison Reduces Recidivism and Welfare Dependence: A Case Study from Western Australia 2005–2010“. Trends & Issues in Crime and Criminal Justice. 514-jild, № 1. ISSN 1836-2206. 22-mart 2018-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 21-mart 2018-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  111. ↑ 111,0 111,1 Howse, Patrick. „Education Makes Prisoners 'Less Likely to Reoffend'“. BBC News (9-yanvar 2014-yil). 21-mart 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  112. ↑ Foglesong, Todd S.; Solomon Jr, Peter H. (2001). „Crime, Criminal Justice and Criminology in Post-Soviet Ukraine Series“ (PDF). Issues in International Crime. 25-yanvar 2017-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 26-may 2018-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  113. ↑ Batiuk, Mary Ellen; Laum, Karen F.; McKeever, Matthew; Wilcox, Norma; Wilcox, Pamela (2005). „Disentangling the Effects of Correctional Education: Are Current Policies Misguided? An Event History Analysis“. Criminal Justice. 5-jild, № 1. 55–74-bet. doi:10.1177/1466802505050979. 4769535624.
  114. ↑ „Offender Education Programs and Services“. Correctional Service of Canada (2015). 2018-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan.
  115. ↑ „Annual Report of the Office of the Correctional Investigator 2015–2016“. Office of the Correctional Investigator (30-iyun 2016-yil). 2018-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan.
  116. ↑ 116,0 116,1 Sachs, Jim (1989). „Cost-Effectiveness of the Prison Education Dollar“. Australian Journal of Adult Education. 26-jild, № 2. 16–19-bet. ISSN 0004-9387.
  117. ↑ Knowles. „Australia Spending More on Prisons, Policing than other Comparable Countries: Report“. ABC News (21-noyabr 2017-yil). 2018-yil 19-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  118. ↑ Dawe, Susan. Vocational Education and Training for Adult Prisoners and Offenders in Australia. Research Readings, 2007. ISBN 978-1921170874. Qaraldi: 2018-yil 24-mart. 
  119. ↑ 119,0 119,1 Steurer, Stephen J.; Smith, Linda G. (2003). „Education Reduces Crime: Three-State Recidivism Study. Executive Summary“ (PDF). Correctional Education Association. OCLC 52212988. 17-may 2017-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 24-mart 2018-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  120. ↑ „Correctional Education (Post-Secondary Education)“. Washington State Institute for Public Policy (2019). 2021-yil 27-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  121. ↑ „Benefit-Cost Results“. Washington State Institute for Public Policy (2019). 2021-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  122. ↑ Bozos, Audrey; Hausman, Jessica (2004-yil mart). „Correctional Education as a Crime Control Program“ (PDF). UCLA School of Public Policy and Social Research, Department of Policy Studies. 2-bet. OCLC 176634348. 12-oktabr 2021-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 15-oktabr 2021-yil. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  123. ↑ 123,0 123,1 Bidwell. „Report: Prison Education Programs Could Save Money“. U.S. News & World Report (22-avgust 2013-yil). 2014-yil 28-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  124. ↑ 124,0 124,1 Chen, Michelle (17-avgust 2015-yil). „Prison Education Reduces Recidivism by Over 40 Percent. Why Aren't We Funding More of It?“. The Nation. February 9, 2017da asl nusxadan arxivlandi.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  125. ↑ Kyckelhahn, Tracey (2012). State Corrections Expenditures, FY 1982–2010 (Report). Bureau of Justice Statistics, Office of Justice Programs, US Department of Justice. pp. 1–14. NCJ 239672. Archived from the original on 30-dekabr 2017-yil. https://web.archive.org/web/20171230091542/https://www.bjs.gov/content/pub/pdf/scefy8210.pdf. Qaraldi: 21-mart 2018-yil. 
  126. ↑ Mariner 1997.
  127. ↑ „Mandatory for Prisoners to Study“. eNCA (25-mart 2014-yil). 2018-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  128. ↑ Coughlan. „Maximum Security Prison Graduation Ceremony in Kenya“. BBC News (15-avgust 2014-yil). 2018-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  129. ↑ „Teaching Empowerment: Prison Education in Kenya“. Al Jazeera (8-fevral 2017-yil). — „Text on screen at 4:32: 50% of Naivasha inmates are in formal education“. 2018-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  130. ↑ 130,0 130,1 Sherry 1992.
  131. ↑ Allison, Eric; Sloan, Allistair. „Prison Education Still at the Back of the Class, as Gove Takes New Course“. The Guardian (4-avgust 2015-yil). 24-mart 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  132. ↑ „Review Puts Education at Heart of Prison Service“. Ministry of Justice (18-may 2016-yil). 2018-yil 23-martda asl nusxadan arxivlangan.
  133. ↑ Subramanian, Ram. Sentencing and Prison Practices in Germany and the Netherlands: Implications for the United States. New York, NY: Vera Institute of Justice, 2013 — 12-bet. Qaraldi: 27-dekabr 2019-yil. 
  134. ↑ Tønseth, Christin; Bergsland, Ragnhild (2019). „Prison Education in Norway–the Importance for Work and Life after Release“. Cogent Education. 6-jild, № 1. doi:10.1080/2331186X.2019.1628408.
  135. ↑ „Why the EU is Investing in a Prison Education Programme in Jamaica“. Europa (7-dekabr 2017-yil). 2018-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  136. ↑ „Corrective Services“ (PDF). Report on Government Services 1997. Productivity Commission. 426-bet. 23-mart 2018-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 23-mart 2018-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  137. ↑ „Corrective Services“ (PDF). Report on Government Services 2008. Productivity Commission. 19-bet. 23-mart 2018-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 23-mart 2018-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  138. ↑ 138,0 138,1 Olding. „Call for Complete Rethink as Prison Population, Recidivism Explode“. The Sydney Morning Herald (19-fevral 2016-yil). 2018-yil 12-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  139. ↑ 139,0 139,1 „8 Corrective Services Data Tables“. Report on Government Services 2020. Productivity Commission. April 7, 2021da asl nusxadan arxivlandi.
  140. ↑ Vorenberg 1990.
  141. ↑ Mokhtar. „Awakening Hope: How Singapore's Only Prison School Helps Rebuild Inmates' Lives“. Channel NewsAsia (31-mart 2016-yil). 2018-yil 26-martda asl nusxadan arxivlangan.
  142. ↑ 142,0 142,1 142,2 Kaplan, Thomas. „Cuomo Drops Plan to Use State Money to Pay for College Classes for Inmates“. The New York Times (2-aprel 2014-yil). 21-mart 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  143. ↑ 143,0 143,1 Lewis. „Better Preparing Inmates for Life Outside“. Australian Broadcasting Corporation (4-oktabr 2016-yil). 2018-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan.
  144. ↑ Quan-Baffour, Kofi Poku; Zawada, Britta E. (2012). „Education Programmes for Prison Inmates: Reward for Offences or Hope for a Better Life?“ (PDF). Journal of Sociology and Social Anthropology. 3-jild, № 2. 73–81-bet. doi:10.1080/09766634.2012.11885567. ISSN 0976-6634. 29-iyun 2018-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 29-iyun 2018-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  145. ↑ „H.R.3327: Kids Before Cons Act“. ProPublica. 2018-yil 24-martda asl nusxadan arxivlangan. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qamoqxona_ta’limi&oldid=5231139" dan olindi