Qozoqmozortepa

Qozoqmozortepa – arxeologik yodgorlik. Toshkent shahrining Uchtepa tumani Lutfiy koʻchasida joylashgan. Qozoqmozortepa deb atalishi 18-asrda jungʻarlarning bosqini davrida qozoqlarning Oʻrta Osiyoga jadallik bilan kirib kelishi bilan bogʻliq. Qozoqmozortepadan hozir balandligi 3 m. diametri 12 m li kichkina tepalik qolgan. Tepalikning gʻarbida oʻrta asrlarga oid qabriston joylashgan. Rejali arxeologik qazish oʻtkazilmagan.

Qozoqmozortepa
Joylashuvi	Toshkent shahar Uchtepa tumani Lutfiy koʻchasi
Koordinatalar	41.29120505834436°N 69.18581745850608°E / 41.29120505834436; 69.18581745850608
Turi	ziyoratgoh
Qarovchi	Toshkent shahar madaniy meros boshqarmasi
Holati	Oʻzbekiston moddiy va madaniy merosi koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatida
Balandligi	3 metr
Qurilish materiali	loy
Qozoqmozortepa Vikiomborda

Chilonzorda qurilish ishlari ketayotganda Toshkent arxeologiya otryadi (V. A. Bulatova, D. I. Zilper, M. I. Filanovich) tomonidan kuzatuv ishlari olib borilib 2 ta shurf qazilgan va bittasi oʻrganilgan. 9—12-asrlarga oid sopol xum, lagan, qozon, koʻza, xurmachalar topilgan, topilmalar ichida ahamiyatlisi sopoldan ishlangan yirik idish va dasturxonlarga naqsh bosadigan shtampdir. Arxeologik tadqiqotlarga qaraganda qishloq 9—12-asrlarda gullab yashnagan. Rivoyatlarga qaraganda, Ulugʻbek davrida choʻponlar homiysi – Choʻpon ota koʻmilgan joyda maqbara qurilgan. Hozir ham bu joy ziyoratgohdir.

Manzili

Qozoqmozortepa Toshkentning Uchtepa tumani hududida, Lutfiy koʻchasida joylashgan. Arxeologik yodgorlikning katta qismi saqlanib qolmagan. Hozirgi vaqtda xarobalar diametri 12 m va balandligi 3 m boʻlgan tepalik bilan ifodalangan boʻlib, triangulyatsiya minorasi bilan geodeziya nuqtasi sifatida foydalaniladi . „Qadimgi Toshkent“ (1973) monografiyasiga koʻra, saqlanib qolgan xarobalardan sharqda joylashgan tarixiy manzilgohning oʻzi kvartalning zamonaviy koʻp qavatli binosi hududiga toʻgʻri keladi; yodgorlik asosan qurilish ishlari davomida vayron qilingan. „Toshkent ensiklopediyasi“ (2008) maʼlumotlariga koʻra, ushbu aholi punkti 19—20-asrlarda paydo boʻlgan Choʻponota qabristoni oʻrnida (ayni nomdagi maqbara yonida) joylashgan.

Choʻpon ota maqbarasi

Joyning Qozoqmozortepa deb nomlanishi keyinchalik XVIII asrda Jungʻarlarning (qalmoqlar) Toshkent ustidan hukmronligi davrida qozoqlarning mintaqaga faol kirib borishi bilan bogʻliq. Meʼmoriy shakllariga koʻra Choʻpon ota maqbarasi oʻsha asrga toʻgʻri keladi.

Afsonaga koʻra, maqbara goʻyoki shu yerda dafn etilgan choʻponlar va qoʻy podalarining homiysi qabri ustiga qurilgan. Taʼkidlash joizki, rivoyatlardan biriga koʻra Choʻpon ota maqbarasi Toshkent yaqinidagi qishloqda Amir Temur buyrugʻi bilan qurilgan boʻlib, u yerda qalmoqlar yashagan va dastlab Qozoq mozor deb atalgan. Boshqa bir rivoyatga koʻra, qabrni Ulugʻbek oʻrnatgan.

Hozirda bu joy ziyoratgoh sifatida eʼzozlanadi.

Tarxi

Xarobalarni poytaxtning janubi-gʻarbiy tumanining bir qismi boʻlgan Binket yoʻldosh qishlogʻi deb hisoblash mumkin.

„Qadimgi Toshkent“ (1973) monografiyasida u IX asrning birinchi yarmida paydo boʻlgan va bir xilda loydan qurilgan kichik uylardan iborat, mustahkam tuzilmalari ham, atrof devori ham yoʻq, degan xulosaga keladi, chunki joy relyefi ancha silliq edi. Shunday qilib, Qozoqmozortepa xuddi shu karvon yoʻlida joylashgan yana bir aholi punkti – Uchtepaga tobora yaqinlashgan. Uchtepa bir koʻcha boʻylab choʻzilgan uzun qator uylar boʻlganligi sababli, Qozoqmozortepada ham shunday tartib boʻlgan deb taxmin qilinadi.

„Toshkent ensiklopediyasi“da maʼlum qilinishicha, yodgorlik ham ilk oʻrta asrlar (VI-VIII asrlar) qalʼa tipidagi binoni, ham X—XII asrlarda aholining qayta koʻchib kelish davrida vujudga kelgan qishloqni oʻz ichiga oladi.

Qazishma ishlari

Qozoqmozortepaning tashkiliy tadqiqotlari amalga oshirilmagan. Chilonzor tumani qurilishida yodgorlikning ekskavator texnikasi yordamida faol vayron qilinishi Toshkent arxeologiya otryadi olimlari (V. A. Bulatova, D. I. Zilper, M. I. Filanovich) eʼtiborini tortgan. Arxeologik kuzatishlar uchun ikkita chuqur qazilgan: triangulyatsiya nuqtasi boʻlgan qoldiqda va eng saqlanib qolgan madaniy qatlamga ega tepada, birinchisi oʻrganilgan.

Ikkala joyda ham koʻplab kulolchilik buyumlari – sopol idishlar, koʻzalar, idish-tovoqlar, qozonlar, idishlar, shu jumladan oq fonda kufiy yozuvida qora yozuvli sirlangan idishlar topilgan. Yaltiroq sopol ishlab chiqarish sifati yuqori edi. Bundan tashqari, boshqa turdagi mahsulotlar, shuningdek, hunarmandning asbob-uskunalari – tekis yuzaga bezaklarni qoʻllash uchun diametri 7 sm boʻlgan loy shtamp topilgan.

Topilgan materiallar aholi punktida kulolchilik ustaxonasi mavjudligini, ikkinchi shurf esa uning chiqindixonalariga nuqsonli materiallar tashlanganini koʻrsatdi.

Hozirgi holati

Qozoqmozortepa yodgorligi Toshkent shahar madaniy meros boshqarmasi operativ boshqaruv huquqi asosida davlat mulki hisoblanadi. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan 2019-yil 4-oktyabrda Moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatiga kiritilgan – davlat muhofazasiga olingan.

Adabiyot

• „Қозоқмозортепа“, Тошкент: энциклопедия.. Тошкент: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2008 — 736-bet. ISBN 978-9943-07-096-7. ^(oʻzb.)
• Древний Ташкент. Ташкент: Фан, 1973 — 81—82-bet. 
• Булатова В., Маньковская Л. „Комплекс Чупан-ата (XVIII—XX век)“, . Памятники зодчества Ташкента XIV—XIX вв., 5000 экз, Ташкент: Издательство литературы и искусства имени Гафура Гуляма, 1983 — 125-bet.