Hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik

Jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik jonivorlarga zoʻravonlik qilish, jonivorlarga beparvolik deb ham ataladi, bu beparvolik (eʼtiborsizlik) odamlar tomonidan odam boʻlmagan jonivorlarga azob berish yoki zarar yetkazishni anglatadi. Toʻgʻrirogʻi, oʻyin-kulgi, muayyan yutuq uchun hayvonlarni oʻldirish kabi holatlar uchraydi; hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik baʼzan zoosadizm deb taʼriflangan sababsiz va joʻrttaga jonivorlarga ozor berishni anglatuvchi atamani ham oʻz ichiga oladi.

Jonivorlarga nisbatan shafqatsizlikka oid qonunlarga turlicha yondashuvlar dunyoning turli yurisdiksiyalarida uchraydi. Masalan, baʼzi mamlakatlarda hayvonlarni oziq-ovqat, kiyim-kechak yoki boshqa mahsulotlar olish uchun oʻldirish usullari qonunlashtiriladi, boshqalarida esa jonivorlarni oʻyin-kulgi, taʼlim, tadqiqot uchun yoki uy hayvonlari sifatida saqlash koʻzda tutiladi. Jonivorlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlish masalasiga bir qancha konseptual yondashuvlar mavjud.

Garchi jonivorlarga nisbatan notoʻgʻri munosabatda boʻlish nuqtai nazaridan baʼzi amaliyotlar shafqatsiz deb eʼtirof etilgan boʻlsada, hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik oʻzi nima ekanligi toʻgʻrisida turli xalqlar va madaniyatlar bir xil taʼrifga ega emas. Masalan, bir guruh odamlar choʻchqaning dumini anesteziyasiz tugib qoʻyish (tail docking) shafqatsizlikning bir koʻrinishi deya daʼvo qilsa, boshqalar bu choʻchqaning hayotida keyinchalik sodir boʻlishi mumkin boʻlgan zararlanish holatining oldini olish uchun yoʻlga qoʻyilgan goʻsht ishlab chiqarish sanoatining odatiy usuli deb hisoblashadi. Bundan tashqari, jonivorlarga nisbatan shafqatsizlikni tartibga soluvchi qonunlar har bir millatda farq qiladi. Masalan, yuqoridagi amaliyot Qoʻshma Shtatlarda odatiy jarayon sanalsa, Yevropa Ittifoqida muntazam amaliyotning bir qismi sifatida choʻchqaning dumini qoʻyish tugib qoʻyish^[1].

Aytib oʻtish mumkinki, hayvonlardan oziq-ovqat, kiyim-kechak olish, o'yin-kulgi va tadqiqotlar oʻtkazish kabi insoniy maqsadlarda foydalanishning hech qanday yomon tomoni yoʻq, lekin bu keraksiz ogʻriq va azob-uqubatlarni minimallashtiradigan tarzda amalga oshirilishi kerak, shundaguna buni „insoniylik“ deb atash mumkin^[1].

Utilitar advokatlar xarajat va foyda nuqtai nazaridan bahslashadilar va jonivorlarga ruxsat etilgan muomala toʻgʻrisida ularning xulosalari bir-birinikidan farq qiladi. Baʼzi utilitarlar hayvonlarning farovonligi pozitsiyasiga yaqinroq boʻlgan zaifroq yondashuvni, boshqalari esa jonivorlar huquqlariga oʻxshash pozitsiyani taʼkidlaydilar. Jonivorlar huquqlari nazariyotchilari bu pozitsiyalarni tanqid qilib, „keraksiz“ va „insoniy“ soʻzlari oʻta xilma-xil talqinlarga olib kelishini, shuningdek, hayvonlar oʻzgarmas huquqlarga ega ekanliklarini taʼkidlaydilar. Ularning taʼkidlashicha, jonivorlardan turli maqsadlarda foydalanishning oʻzi keraksiz amaliyot boʻlib, azob-uqubatlarga sabab boʻladi. Shuning uchun hayvonlarni himoya qilishning yagona yoʻli ularning mulkiy maqomiga chek qoʻyish hamda ularga hech qachon modda yoki jonsiz mavjudot sifatida qaralmasligini taʼminlashdir.

Taʼrif va qarashlar

Oʻtgan tarixiy davr davomida baʼzi odamlar, masalan, Leonardo da Vinchi (bir vaqtlar u ozod qilish maqsadida qafas qushlarini sotib olgan^[2]^[3]) kabilar insonlar tomonidan amalga oshiriladigan jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik holatlaridan xavotirda edilar. Da Vinchi, shuningdek, oʻzining qaydlarida odamlar soʻyish uchun hayvonlarni yetishtirishda oʻz ustunligidan foydalanishidan gʻazabdaligini qayd etadi^[4]. Zamonaviy faylasuf Nayjel Uorburtonning soʻzlariga koʻra, tarixining koʻplab davrlarida hayvonlar odamlar ularga nisbatan istaganlaricha munosabatda boʻlishlari uchun yaratilgan degan qarash ustunlik qilib kelgan^[2].

Bir nechta diniy anʼanalar, xususan, Hindistonda paydo boʻlganlarida hayvonlarning farovonligini muhim yoki asosiy tushunchalardan biri ekanligi targʻib qilingan, hatto veganizm gʻoyasi ilgari surilishigacha yetib borgan. Bunga buddizm, jaynizm va hinduizmning baʼzi shakllarini misol qilib keltirish mumkin.

Rene Dekart inson sanalmagan „narsa“larning barini avtomatlar, yaʼni ruh, aql va tushunchaga ega boʻlmagan murakkab mashinalar deb hisoblardi^[5]. Dekart dualizmida ong barcha jonzotlar orasida faqat insonga xos boʻlgan va ilohiy inoyat hamda jismoniy materiya bilan bogʻlangan degan gʻoya ilgari suriladi. Biroq yaqinda oʻtkazilgan tahlil natijalari shuni koʻrsatadiki, baʼzi hayvonlarda murakkab ishoralardan, usullardan foydalanish va oʻz-oʻzini anglash kabi koʻplab insoniy xususiyatlar mavjud^[6].

Charlz Darvin evolyutsiya nazariyasini taqdim etib, odamlarning boshqa turlar bilan munosabatlarini koʻrib chiqish maʼnosida inqilob qildi. Uning fikricha, odamlar nafaqat boshqa jonivorlar bilan bevosita qarindoshlik aloqasiga ega, balki ular (jonivorlar)ning ham oʻz ijtimoiy, aqliy va axloqiy hayoti mavjud. Keyinchalik "Odamning kelib chiqishi" (1871) asarida u shunday yozgan edi: „Odam va oliy sutemizuvchilar oʻrtasidagi aqliy qobiliyatlarda tubdan farq qiladigan jihatlar yoʻq“^[7].

Piter Singer va Tom Regan kabi zamonaviy faylasuflar va ziyolilar jonivorlarning odamlar kabi ogʻriqni his qilish xususiyati ularning farovonligini teng ravishda eʼtiborga olish kerakligini isbotlashini taʼkidlaydilar^[8]. Ushbu tafakkur poyezdining koʻplab prekursorlari mavjud. Utilitarizm asoschisi Jeremi Bentam oʻzining "Axloq va qonunchilik tamoyillariga kirish" (1789-yil) asarida ushbu mashhur iqtibosni keltirgan^[9]:

Savol ular fikr yurita olishlari yoki so'zlasha olishlari haqida emas. Ular azob cheka oladilarmi?

Ushbu dalillar baʼzilarni jonivorlarning farovonligi nafaqat inson farovonligiga taʼsiri orqali bilvosita emas, balki bevosita ijtimoiy farovonlik funksiyasiga kirishi kerakligini taklif qilishga undaydi^[10]. Koʻpgina mamlakatlar jonivorlarning sezgirligi va ularda ham azoblanish hisi mavjudligini rasman tan oldilar va bunga javoban ularga nisbatan shafqatsizlikning oldini olishga qaratilgan qonunlarni qabul qildilar.

Shakllari

Jonivorlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlishni ikkita asosiy toifaga ajratish mumkin: faol va passiv. Jonivorlarga nisbatan passiv shafqatsizlik ular uchun zarur shart sharoitlarni taʼminlash masalasida eʼtiborsizlik holatlari bilan tavsiflanadi, bunda shafqatsizlik harakatning oʻzi emas, balki harakatning yetishmasligidir. Koʻpincha jonivorlarga nisbatan yoʻl qoʻyilgan passiv shafqatsizlik tasodifiy hodisa boʻlib, loqaydlik yoki eʼtiborsizlik ortidan kelib chiqadi. Shafqatsizlik eʼtiborsizlik tufayli sodir boʻlgan deb hisoblangan koʻp holatlarda tergovchi uy hayvonlari egasiga jonivorlarga munosabat meʼyorlari haqida tushunchalar berib, keyin vaziyatni qayta koʻrib chiqishga harakat qilishi mumkin. Keyinchalik sodir boʻlgan favqulodda vaziyatlar jonivorni veterinariya parvarishi uchun olib qoʻyishni talab qilishga sabab boʻla oladi^[11].

Sanoat chorvachiligi

Angliyadagi „Sifat kafolatlangan“ nomli choʻchqachilik fermasi videosi

Choʻchqa fermasidagi shafqatsizlik

Oʻta tor katakda tuxum qoʻyadigan tovuqlar

Tovuq tuxumi yetishtirish fermasi

Qishloq xoʻjaligi hayvonlari, odatda, yuqori zichlikdagi minglab hayvonlar yashaydigan yirik sanoat korxonalarida saqlanadilar; ularni baʼzan zavod fermalari deb atashadi. Ushbu obyektlarning sanoat tabiati shuni anglatadiki, koʻplab muntazam protseduralar yoki chorvachilik amaliyotlari jonivorlarning farovonligiga taʼsir qiladi va bu holatni shafqatsizlik deb hisoblash mumkin. Henry Stephen Salt 1899-yilda shunday degan: „Koʻp sonli yirik va oʻta sezgir hayvonlarni tashish va soʻyish amaliyotiga yoʻl qoʻyish insoniylikdan emas“^[12]. Ovlanadigan, uy hayvoni sifatida saqlanadigan, laboratoriyalarda tajribalarda foydalaniladigan, moʻyna sanoati uchun boqiladigan, poygaga jalb qilinadigan, hayvonot bogʻlari va sirklarda saqlanadigan jonivorlar soni qishloq xoʻjaligi jonivorlari bilan solishtirganda unchalik koʻp emas. Bu „jonivorlar farovonligi muammosi“ tushunchasini „ferma jonivorlari farovonligi muammosi“ atamasi bilan almashtirish mumkin degan mulohazalarga sabab boʻladi^[13]. Tashviqot guruhlari tomonidan tovuqlar, sigirlar, choʻchqalar va boshqa qishloq xoʻjaligi hayvonlari boshqa jonivorlarga nisbatan eng koʻp shafqatsizlikka duchor boʻlishi taʼkidlanadi. Misol uchun, endi tuxumdan chiqqan nar joʻjalar tuxum qoʻya olmasligi sababli maseratorlar yoki maydalagichlar yordamida yoʻq qilinadi^[14]^[15]. Butun dunyo boʻylab goʻshtni ortiqcha isteʼmol qilish tendensiyasi qishloq xoʻjaligi hayvonlari ahvolining ayanchli holatga kelib qolishiga sabab boʻladigan yana bir omildir^[16]. Koʻpgina maxfiy tergovchilar fabrika dehqonchilik sanoatida hayvonlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlish holatlarini fosh qildilar. Isteʼmolchilarga goʻsht ishlab chiqarish jarayoni va u bilan bogʻliq boʻlgan suiisteʼmolliklar haqida toʻgʻri maʼlumot berish ularning goʻsht isteʼmoliga munosabati oʻzgarishiga olib kelganligini koʻrsatadigan dalillar mavjud^[17].

Amerika veterinariya tibbiyoti assotsiatsiyasi maseratsiyani maʼlum shartlarga muvofiq toʻgʻri deb topadi, ammo yoʻq qilishning muqobil usullarini insoniylikka muvofiqroq deb tavsiya qiladi^[18]. Tuxum qoʻyadigan tovuqlar „batareya kataklariga“ oʻtkaziladi, ular yuqori zichlik sharoitida saqlanadi. Matheny va Leahy tovuqlarda uchraydigan osteoporoz holatini ushbu qafasda saqlash usuli bilan bogʻliq deb hisoblaydi^[13]. Broyler tovuqlari shunga oʻxshash vaziyatlardan aziyat chekishadi. Tez suratlarda oʻsishi uchun steroidlar bilan oziqlantirilgan bunday tovuqlarning suyaklari, yuraklari va oʻpkalari koʻpincha ularni „ushlab turolmaydi“. Olti haftalikkacha boʻlgan broyler tovuqlari tez oʻsish sur’atlari tufayli ogʻriqli nogironlikdan aziyat chekishadi, ularning yuzdan biri yurak yetishmovchiligi natijasida nobud boʻladi^[19].

Haddan tashqari tiqilinch sharoitlarda tajovuzkorlikni kamaytirish uchun choʻchqalar tugʻilgandan soʻng qisqa vaqt ichida kastratsiya qilinadi, ularning dumlari tugiladi va tishlari kesiladi^[6], tamgʻalanadi. Buzoqlar baʼzan ayni oʻsish jarayonida ularni harakatsizlantiradigan, xarajatlarni kamaytiradigan va mushaklarning rivojlanishiga toʻsqinlik qiladigan, natijada olinadigan goʻshtni och rangga aylantiradigan (isteʼmolchilar shunday koʻrinishdagi mahsulotni afzal koʻradilar) kichik rastalarda boqiladi^[13].

Ag-gag qonunlari fermer xoʻjaliklari faoliyatini video yoki fotosurat bilan hujjatlashtirishni taqiqlaganligi sababli bu amaliyotlar „Mercy for Animals“ hayvonlarni himoya qilish xalqaro notijorat tashkiloti va Amerika Qo'shma Shtatlari Insonparvarlik jamiyati kabi tashkilotlarning maʼlumot tarqatuvchilari yoki maxfiy xodimlari tomonidan olingan maxfiy suratlarga asosan amalga oshiriladi. Amerika fermer xoʻjaligi byurosi federatsiyasi kabi qishloq xoʻjaligi tashkilotlari maxfiy suratga olish yoki fermer xoʻjaliklarining ish beruvchilaridan maʼlumotni yashirishni qatʼiy cheklovchi qonunlarni muvaffaqiyatli himoya qiladi^[20].

Qishloq xoʻjaligi jonivorlarining farovonligi

Quyida qishloq xoʻjaligi jonivorlarida muntazam ravishda oʻtkaziladigan ogʻriqqa sabab boʻluvchi invaziv muolajalar va ularning farovonligi bilan bogʻliq muammolarni keltirib chiqaradigan uy-joy sharoitlari roʻyxati keltirilgan. Qoʻshma Shtatlardagi uy egalari oʻrtasida oʻtkazilgan soʻrovnoma natijalariga koʻra, respondentlarning 68 foizi goʻsht narxini muhimroq masala deb hisoblashlarini bildirishgan^[10].

Qishloq xoʻjaligi jonivorlarining farovonligi bilan bogʻliq muammolar
Turlar	Invaziv amaliyotlar	Yashash joyi muammolari
Broyler tovuqlari	Tumshuqni kesish	Yuqori zichlik sharoitlari Cheklangan harakat
Qoramol	Brendlash^[21] Kastratsiya^[22] Shoxni tozalash^[23] Quloqlarni teshish^[24] Burunlarni ziraklash^[25] Zanjirlash^[26] Dumini tugish^[27] Til rezektsiyasi (buzoqlarda)	Yuqori oyoq bosish zichligi (boqish joylari) Cheklangan harakat (oziqlantirish joylari) Buzoq goʻshti qutilarida saqlash
Sut beruvchi qoramollar	Sunʼiy urugʻlantirish Shoxni tozalash Quloqni teshish Dumni tugish Brendlash Burunni ziraklash	Cheklangan harakat Tugʻilgan boladan ajratilish (buzoqlar) Sut mashinalari bilan chegaralash
Xonaki kurkalar	Tumshugʻini tozalash Dumsizlantirish Devokalizatsiya Spurni olib tashlash Oyoq barmoqlarini kesish	Yuqori oyoq bosish zichligi Cheklangan harakat
Itlar	Kastratsiya Dumni kaltartirish Quloqlarni kesish Quloqlarni teshish Elektr toki urishi bilan soʻyish Kaltaklab soʻyish^[28]	Yuqori oyoq bosish zichligi^[29] Cheklangan harakat^[28]
Oʻrdaklar va gʻozlar	Kuch bilan majburiy ovqatlantirish Patlarni qirib tashlash Qanotlarni kesish	Yuqori oyoq bosish zichligi Cheklangan harakat
Tuxum qoʻyadigan tovuqlar	Tumshuqni qisqartirish Tumshuqni bloklash Tojni kesish	Yuqori oyoq bosish zichligi Cheklangan harakat
Echki va qoʻylar	Quloqni tamgʻalash Quloqni kesish Shoxni kesish Markalash Dumsizlantirish Dumni tugish Tishlar shaklini oʻzgartirish^[30]	Yuqori oyoq bosish zichligi (nozik jun sanoati, jonli eksport) Cheklangan harakat (nozik jun sanoati, jonli eksport)
Otlar	Kastratsiya Brendlash Zanjirlash	Yuqori oyoq bosish zichligi Cheklangan harakat
Choʻchqalar	Kastratsiya Kislorodsiz qoldirish ^[31] Quloqlarni kesish Quloqlarni tugish Quloqlarni tamgʻalash Burunni ziraklash Dumni tugish Tatuirovka tushirish Tishlarni sugʻurish Qoziq tishlarni kesish	Homiladorlik qutilarida saqlash Yuqori oyoq bosish zichligi Cheklangan harakat

Moʻyna sanoati

Moʻyna yetishtiruvchi ferma qafasidagi dumi kesib tashlangan tulki

Jonivorlar himoyasi faollari hayvonlarga, ayniqsa, norkalarga yetkazilgan azob-uqubatlar tufayli moʻyna ishlab chiqarishni butunlay taqiqlashni taklif qilmoqdalar. Moʻynali kiyimlar hashamatli liboslar sanalganligi sababli moʻyna ishlab chiqarish insoniylikka zid xatti-harakat deb baholangan. Minklar erkin va hududiy jonivorlardir; Biroq, ular moʻyna yetishtirishga ixtisoslashgan fermer xoʻjaliklaridagi qafaslarda, kuni kelib, boʻyinlarini sindirish yoki zaharli gaz vositasida oʻldirilib terilaridan mahrum qilingunlaricha saqlab turiladi^[32].

Inson zoʻravonligi va ruhiy kasalliklar bilan bogʻliqligi

Hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik va odamlarga nisbatan zoʻravonlik oʻrtasidagi bogʻliqlikni tasdiqlovchi tadqiqotlar mavjud^[33]^[34]^[35]^[36]. 2009-yilda oʻtkazilgan izlanishlar natijalari shuni koʻrsatdiki, shaxlarning qassobxonada bandligi jami hibsga olish stavkalari, zoʻravonlik uchun qoʻlga olish, zoʻrlash uchun va boshqa jinsiy jinoyatlar uchun hibsga olishlar sonini boshqa sohalarga qaraganda koʻproq oshiradi^[37]. Norvegiya zoʻravonlik va travmatik stressni oʻrganish markazi tomonidan oʻtkazilgan yirik milliy soʻrov natijalariga koʻra hayvonlarga va bolalarga nisbatan zoʻravonlik holatlari oʻrtasida jiddiy oʻxshashlik borligini va hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik koʻpincha psixologik zoʻravonlik va bolalarga nisbatan jismoniy zoʻravonlikning nisbatan yengilroq shakllari bilan birgalikda sodir boʻlishi aniqlandi^[38].

Uy hayvonlari va kichik hajmli jonivorlarning qiynoqqa solish tarixi, zoosadizm deb nomlanuvchi xulq-atvor maʼlum psixopatologiyalarning, jumladan, shaxsiyatning psixopatik buzilishi sifatida ham tanilgan antisotsial shaxs buzilishining belgilaridan biri hisoblanadi. The New York Times gazetasining yozishicha, „FQB hayvonlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda bo‘lish uning serial zoʻravonlar va qotillar haqidagi kompyuter yozuvlarida hamda psixiatrik va emotsional kasalliklarni tashxislash va davolash bo‘yicha standart qo‘llanmada muntazam paydo bo‘ladigan xususiyatlardan biri ekanligini aniqladi va psixiatrik va hissiy kasalliklarni davolash boʻyicha qoʻllanma hayvonlarga nisbatan shafqatsizlikni xatti-harakatlarning buzilishi uchun diagnostik mezon sifatida koʻrsatadi“^[39]. „It va mushuklarni qayta-qayta qiynoqqa solish bilan shugʻullangan psixiatrik bemorlar oʻrtasida oʻtkazilgan soʻrovnoma natijalari shuni koʻrsatadiki, ularning barchasi odamlarga, shu jumladan, yosh bolani oʻldirgan bir bemorga nisbatan yuqoriroq darajadagi tajovuzkorlikni namoyon qilgan“^[39]. Federal Qidiruv Byurosining xulq-atvor fanlari boʻlimi agenti Robert K. Ressler serial qotillik holatlarni oʻrganib chiqdi va shunday taʼkidladi: „Bu kabi qotilliklar (Jefri Damer) koʻpincha hayvonlarni oʻldirish va qiynoqqa solishdan boshlanadi“^[40].

Hayvonlarga nisbatan qasddan shafqatsiz munosabatda boʻlish yoki tasodifiy boʻlmagan jarohatlar jiddiy psixologik muammolarning koʻrsatkichi boʻlishi mumkin^[41]^[42]. Amerika insonparvarlik assotsiatsiyasi maʼlumotlariga koʻra, hayvonlarga nisbatan qasddan shafqatsizlik qilish holatlarining 13 %i uydagi zoʻravonlik holatlari bilan bogʻliq^[43]. Xavfsiz uylardan boshpana qidirayotgan oʻz uy hayvonlariga ega ayollarning 71 %i sherigi bir yoki bir necha marta uy hayvonlariga tahdid qilgani va/yoki ularni jarohatlagani, shuningdek, oʻldirgani haqida xabar bergan; Ushbu ayollarning 32 %i ularning bir yoki bir nechta farzandlari ham uy hayvonlariga zarar yetkazgani yoki oʻldirganliginini taʼkidlagan. Kaltaklangan ayollar oʻzlariga nisbatan zoʻravonlik qilgan shaxslarini tashlab keta olmasliklarini aytishadi, chunki ular yoʻqligida hayvonlari bilan nima sodir boʻlishini bilmasliklaridan qoʻrishadi. Jonivorlarga nisbatan zoʻravonlik baʼzan maishiy nizolarda qoʻrqitish shakli sifatida ishlatilishi mumkin^[44].

Hayvonlarga nisbatan amalga oshirilgan zoʻravonlik Makdonald triadasining uchta tarkibiy qismidan biri boʻlib, ushbu xatti-harakatlar bolalar va oʻsmirlardagi zoʻravon antisotsial xatti-harakatlarning belgilaridan biri hisoblanadi. Ushbu modelni shakllantirishda foydalanilgan tadqiqotlarga koʻra, hayvonlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlish bolalar va oʻsmirlar orasida keng tarqalgan (ammo universal emas) xatti-harakatlar boʻlib, shunday harakatni ketma-ket sodir etgan oʻsmirlar kelajakda serial qotillar va boshqa zoʻravon jinoyatchilarga aylanishi ehtimoli yuqori. Shuningdek, jonivorlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlgan bolalar koʻpincha oʻzlari zoʻravonlikka guvoh boʻlishlari yoki qurbon boʻlishlari aniqlangan^[45]. Amerika Qoʻshma Shtatlari Insonparvarlik Jamiyati tomonidan keltirilgan ikkita alohida tadqiqot uy zoʻravonligidan aziyat chekkan oilalarning taxminan uchdan bir qismida oila aʼzosi sanalgan kamida bitta bola uy hayvoniga ozor bergan yoki uni oʻldirganligini koʻrsatdi^[46].

Madaniy marosimlar

Koʻpincha Osiyo fillari Tailandda qoʻlga olinganda ularning ruhini „sindirish“ va egalariga boʻysundirish uchun uyqusizlik, ochlik va tashnalikdan foydalaniladi; Bundan tashqari, oʻrgatuvchilar fillarning quloqlari va oyoqlarini mixlaydilar^[47].

Bashorat qilish maqsadida hayvonlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlish amaliyoti qadimgi madaniyatlarda uchraydi, shuningdek, santeriya kabi baʼzi zamonaviy dinlar bugungi kunda ham shifo va boshqa marosimlar uchun hayvonlarni qurbon qilishda davom etmoqdalar. Tagairm kabi marosimlar esa qadimgi shotlandlar tomonidan oʻtganlar ruhini chaqirish uchun amalga oshirilgan.

Koʻngilochar maqsadda

Televizion va kino ijodkorligi

Jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik holatlari kino sanoatida ham uzoq vaqtlardan beri bahslarga sabab boʻlmoqda. Hatto baʼzi katta byudjetli Gollivud filmlari ham tasvirga olish jarayonida jonivorlarga zarar yetkazuvchi holatlarga yoʻl qoʻyadilar va bu holatlar baʼzan oʻlimga olib kelishi mumkinligi uchun tanqidga uchramoqfa. Sud qarorlarida suratga olish jarayonida jonivirlarga zarar yetkazuvchi holatlarga yoʻl qoʻyilgan filmlar, jumladan, qisman itlar jangi tasvirlangan sahnalar haqida soʻz boradi^[48].

Amerika insonparvarlik assotsiatsiyasi (AHA) „Jessi James“ (1939) filmi ekran yuzini koʻrganidan keyin Amerika filmlarini suratga olish jarayonlarini kuzatish bilan bogʻliq faoliyatni yoʻlga qoʻyish maqsadida tashkil qilindi. Mazkur filmda 40 fut balandlikdan yiqilganidan keyin taxtadan sirpanib ketib, suvga choʻkib ketgan ot sahnasi namoyish etiladi^[49]. Dastlab jonivorlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlish holatlari monitoringini amalga oshirish AHA va Kinofilm ishlab chiqarish kodeksi orqali Amerika Kinofilm ishlab chiqaruvchilari va distribyutorlari (shuningdek, Hays ofisi deb ataladi) oʻrtasidagi hamkorlik ishi edi. Kodeksdagi qoidalar „bolalar va hayvonlarga nisbatan zoʻravonlik holatlariga yoʻl qoʻyilishi“ni taqiqlaydi va Hays idorasi ushbu bandni qoʻllash huquqiga ega boʻlgani sababli AHA koʻpincha unga rioya qilishni baholash uchun toʻplamlardan foydalanish imkoniyatiga ega edi. Biroq AHA ning Gollivud ofisi toʻplamlarni kuzatish huquqi Hays ofisiga bogʻliq boʻlgani sababli 1966-yilda Hays ofisining yopilishi kino toʻplamlarida hayvonlarga nisbatan shafqatsizlikning kuchayishiga qandaydir maʼnoda sabab boʻldi^[50].

1977-yilga kelib Ekran aktyorlari gildiyasi (SAG) va Amerika televidenie va radio sanʼatkorlari federatsiyasi oʻrtasida uch yillik shartnoma tuzildi. Unga koʻra zarur hollarda jonivorlarni film suratga olish maqsadida ekspluatatsiya qilish holatlarida AHA bilan maslahatlashish kerak edi, ammo shartnoma bu taʼrif aynan qamday holatlarni ifoda etishini koʻrsatuvchi tuzilmani taʼminlamagan va ijro etish vakolatiga ega boʻlmagan. Shunday qilib, 1980-yilda shartnoma tugatildi^[51].

Filmlarda aks etgan jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik holatlarining eng mashhur misollaridan biri Michael Chiminoning „Heavenʼs Gate“ (1980) filmi boʻlib, unda koʻplab jonivorlar filmni suratga olish manfaatlari yoʻlida shafqatsizlarcha ekspluatatsiya qilingan va hatto oʻldirilgan. Chimino goʻyoki "Heavenʼs Gate"ning ayrim sahnalarida ssenariyga koʻra aktyorlarga surtish uchun tovuqlarni oʻldirgan va otlarning boʻynidan qon olib, qon namunalarini toʻplagan. Shuningdek, filmdagi jang epizodi ketma-ketligini suratga olinayotganda ot dinamit bilan portlatib yuborilgan va ushbu sahna filmga kiritilgan. Ushbu filmning namoyish etilishi kinoindustriyada jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik holatlarini tekshirish sari qadam tashlashda katta rol oʻynadi va 1980-yilda AHA tomonidan hayvonlarga munosabatni nazorat qilish uchun yangilangan rasmiy yurisdiksiyaning qabul qilinishiga olib keldi^[49].

„Reds“ (1981) filmi ekran yuzini koʻrganidan soʻng uning yulduzi va rejissyori Warren Beatty ispaniyalik suratga olish guruhi jang sahnasini suratga olishda otlarga nisbatan minalardan foydalangani uchun uzr soʻradi. „Rambo III“ (1988) va "The 13th Warrior" (1999) filmlari suratga olinayotganda ham otlar ishtirok etgan sahnalarni suratga olishda minalardan foydalanilgan. „Apocalypse Now“ (1979) filmi suratga olinayotganda mavjud ssenariyni ijro etish uchun ho‘kiz deyarli ikkiga boʻlib yuborilgan. Daniyaning „Manderlay“ (2005) filmida qon ketib oʻlgan eshak tasviri boʻlgan, bu sahna keyinchalik filmdan o‘chirib yuborilgan.

Jamestown, Accra, Gana shahrida ovlangan dengiz toshbaqasi

Janubiy Koreyaning "The Isla" (2000) filmida hayvonlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda bo‘lish holati uchraydi", deydi uning rejissyori Kim Ki-Duk. Filmda haqiqiy qurbaqaning terisi tiriklayin tozalanadi, baliqqa jarohat yetkaziladi. Munozarali italyan filmi „Cannibal Holocaust“ (1980)da tasvirga olish jarayonida yettita hayvon oʻldirilgan^[52]. Filmdagi tasvirlarda toshbaqaning boshi sekin va grafik tarzda kesib tashlashni, maymunning boshi tanasidan judo qilinishi va uning miyasining mahalliy aholi tomonidan isteʼmol qilinishi, oʻrgimchakning maydalanishi koʻrsatiladi. "Cannibal Holocaust" xuddi shunday mavzudagi filmlar (kannibal filmlar) toʻplamidagi faqat bitta film boʻlib, unda hayvonlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlish holatlari tasvirlangan. Ularning taʼsiri Mondo kinoijodkorlarining baʼzan shunga oʻxshash tarkibni oʻz ichiga oluvchi filmlarida oʻz aksini topgan. Bir qator mamlakatlarda „Cannibal Holocaust“ning namoyishi taqiqlangan yoki hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik aks etgan sahnalar tahrirlangan holda namoyish etishga ruxsat berilgan.

Yaqinda YouTube video ulashish portali jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik, ayniqsa, koʻngilochar yoki shunchaki tomosha qilish maqsadida bir hayvonni boshqasi bilan boqish haqidagi minglab videolarni joylashtirgani uchun tanqid qilindi. Garchi bu videolarning ayrimlari foydalanuvchilar tomonidan nomaqbul deb hisoblangan boʻlsa-da, mualliflik huquqi buzilishini oʻz ichiga olgan videolardan farqli oʻlaroq, YouTube odatda ularni oʻchirishdan bosh tortadi^[53].

SAG suratga olish paytida jonivorlardan foydalanish holatlarini kuzatib borish uchun AHA bilan shartnoma tuzdi^[54]. Ushbu tartibga rioya qilish ixtiyoriy va faqat Qoʻshma Shtatlarda yaratiladigan filmlarga tegishli. Amerika Insonparvarlik Assotsiatsiyasi tomonidan nazorat qilinadigan filmlar yakuniy kredit xabarlaridan biri boʻlishi mumkin^[55].

Sirklarda hayvonlardan foydalanish boʻyicha butun jahon qonunlari^[56]

	Butun mamlakat boʻylab sirklarda hayvonlardan foydalanishni taqiqlangan		Sirklarda hayvonlardan foydalanishni qisman taqiqlangan¹
	Sirk uchun hayvonlarni import/eksport taqiqlovi		Sirklarda hayvonlardan foydalanish taqiqlanmagan
	Nomaʻlum

¹baʼzi hayvonlar chiqarib tashlanadi yoki qonunlar ichki jihatdan farqlanadi

Butun dunyo boʻylab jonivorlar huquqlarini muhofaza qilish boʻyicha ish olib boradigan boshqa baʼzi tashkilotlar, masalan, Janubiy Afrikadagi Jonivorlarga nisbatan zoʻravonlikka qarshi kurash ligasi ham filmlarni suratga olish jarayonlarida jonivorlardan foydalanish holatlarini monitoring qilib boradi.

Sirklar

Sirkda jonivorlar mehnatidan foydalanish masalasi doim munozarali boʻlib kelgan, chunki jonivorlarni himoya qilish guruhlari sirk xodimi — ijrochi hayvonlarni qoʻlga oʻrgatish paytida ularga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlishi holatlarini hujjatlashtirgan. Sirklarda jonivorlarga nisbatan notoʻgʻri munosabat ularni tor xonalarda saqlash, veterinariya xizmatining yetishmasligi, ularni qoʻla oʻrgatish usullaridagi nojoʻya harakatlat va mas’ul organlar tomonidan nazoratning yoʻqligi kabilarda oʻz ifodasini topgan^[57]^[58]. Hayvon oʻrgatuvchilarning taʼkidlashicha, baʼzi tanqidlar haqiqatga asoslanmagan, jumladan, ovozni balandlatib gapirish holatlari hayvonlarni murabbiy ularga zarar yetkazishiga ishontirishga majbur qiladi, qafasda saqlash esa shafqatsizlikdek tuyiluvchi, biroq allaqachon odatiy holga aylangan jarayondir^[59].

Boliviya jonivorlar huquqlari faollari dunyoda birinchi marta sirklarda barcha turdagi jonivorlardan foydalanishni taqiqlash toʻgʻrisidagi qonunni qabul qildilar.

Hayvonlar jangi

Korridada o‘layotgan buqa

Buqalar jangi jonivorlar huquqlari yoki hayvonlarni himoya qilish faollari tomonidan doimiy tanqid qilinadi va uni shafqatsiz vahshiy qon sporti deb ataydilar. Sababi bunda buqa qattiq stress va sekin, azobli oʻlimga duchor boʻladi^[60]^[61]. Bir nechta faol guruhlar Ispaniya va boshqa mamlakatlarda korridaga qarshi harakatlarni qoʻllab quvvatlaydilar. Ispan tilida buqalar jangini oʻtkazishga qarshilik koʻrsatish harakati agriturismo deb ataladi.

Bulletpoint Bullfight buqalar jangi „taʼsirchan tomoshabinlar uchun emas“ligi haqida eslatib oʻtib, tomoshabinlarga „qonga tayyor bo‘lishni“ maslahat beradi. Shuningdek, u buqalar jangida ishtirok etayotganlar tomoshabinlarni „oʻldirish uchun turli muvaffaqiyatsiz urinishlarga guvoh boʻlishga tayyor boʻlishlari“ haqida ogohlantiradi^[62].

Toro Jubilo, Madrid, 2014-yil.

Ispaniyaning Soria privinsiyasida joyashgan Medinaseli shahrida oʻtkaziladigan „Toro Jubilo“ yoki Toro embolado jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik holatlari bilan bogʻliq. Unda buqaning shoxlariga toʻplar yopishtiriladi va olov yoqiladi. Soʻngra buqa koʻchaga qoʻyib yuboriladi va ogʻriqdan yuguradi, koʻpincha tomoshabinlar hayvondan qochishga urinayotganda olovni oʻchirish uchun devorlarga uriladi. Toʻplar soatlab yonishi mumkin va ular buqaning shoxlarini, tanasini va koʻzlarini kuydiradi. Jonivorlar huquqlarini himoya qilish guruhi (PACMA) mazkur festivalni „jonivorlarga nisbatan yomon munosabatda boʻlishning yorqin namunasi“ deya taʼriflaydi^[63].

It jangi bu qimor oʻyinlari yoki tomoshabinlarning koʻngilxushligi uchun ringda yoki chuqurda itlarni bir-biriga qarshi jangga tushiradigan sport turidir.

Rattlesnake aylanmasi

"Rattlesnake" rodeo sifatida ham tanilgan boʻlib, Amerika Qoʻshma Shtatlarining markaziy, gʻarbiy va janubiy qismlarida har yili oʻtkaziladigan tadbirlar sirasiga kiradi. Ushbu mintaqalardagi koʻrgazmalarning asosiy diqqatga sazovor jihatlari oziq-ovqat yoki hayvonlar bilan bogʻliq mahsulotlar (masalan, ilon terisi) sotilishi, namoyish etilishi, yovvoyi ilonlarning oʻldirilishi yoki tabiatga qaytarilishi hisoblanadi. AQSHdagi eng keng qamrovli ilonlarni yigʻish amaliyoti Texas shtatining Sweetwater shahrida boʻlib oʻtdi. 1958-yildan beri har yili anʼanaviy tarzda oʻtkazib kelinayotgan ushbu tadbir hozirda yiliga 30 000 ga yaqin tashrif buyuruvchilarni oʻziga jalb qiladi. Xususan, 2006-yilda oʻtkaziladigan tadbir shtatdagi ilon populyatsiyasining 1 foizining tutilishiga sabab boʻlgani aytilgan^[64].

„Rattlesnake“ amaliyoti jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik holatlari haqidagi daʼvolar jonivorlar farovonligi uchun kurashuvchi guruhlar va tabiatni muhofaza qiluvchilarni tashvishga soldi^[65]^[66]^[67]. Bunga javoban, baʼzi tadbirlarda ovlash qamroviga cheklovlar qoʻyiladi va yoki qoʻlga olingan ilonlar yovvoyi tabiat qoʻyniga qoʻyib yuboriladi^[68]^[69].

Urush

Harbiy hayvonlar insoniyat tomonidan urushlarda foydalanish uchun maxsus tayyorlanadigan jonivorlardir. Masalan, otlar, itlar va delfinlar. Soʻnggi paytlarda hayvonlarning urushda ishtiroki tandiq ostiga olindi. Hayvonlardan jang amaliyotlarida tirik bomba sifatida, harbiy sinovlar uchun foydalanish kabi amaliyotlar (masalan, Bikini atom tajribalari paytida) endi shafqatsizlik sifatida tanqid qilinishi mumkin^[70].

„Urushda qatnashgan jonivorlar“ yodgorligidagi Britaniya hayvonlarining homiysi Anne Princess Royal hayvonlar odamlar istagan narsaga moslasha olishlarini, ammo ular oʻzlari xohlamagan narsalarni hatto mashgʻulot sifatida ham ham qilmasliklar kerakligini taʼkidlaydi^[71]. Insonlar toʻqnashuvlaridagi jonivorlarning ishtiroki Buyuk Britaniyada 2004-yilda Londondagi Hayde Parkda „Urushdagi hayvonlar“ yodgorligi oʻrnatilishi bilan nishonlandi^[72].

2008-yilda amerikalik dengiz floti askari David Motari Iroq mojarosi vaqtida kuchukchasini qoya ustiga uloqtirgani aks etgan video internet fenomeni sifatida ommalashgan va askarning xatti-harakati shafqatsizlik sifatida baholanib, keng tanqidlarga sabab bo‘lgan^[73].

Keraksiz ilmiy tajribalar yoki namoyishlar

Hayvonlarda kosmetik sinovlar oʻtkazish boʻyicha butun jahon qonunlari

	Butun mamlakat boʻylab hayvonlar ustida barcha kosmetik sinovlar taqiqlangan		Hayvonlarda kosmetik sinovlar oʻtkazish qisman taqiqlangan ¹
	Hayvonlarda sinovdan oʻtgan kosmetika mahsulotlarini sotish taqiqlangan		Hayvonlar ustida kosmetik sinovlar taqiqlanmagan
	Nomaʼlum

¹testning baʼzi usullari taqiqdan chiqarib tashlanadi yoki qonunlar mamlakat ichida farq qiladi

Yuqorida muhokama qilingan hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik holatlari oid barcha uchta kontseptual yondashuvga koʻra hayvonlarga jiddiy ogʻriq yoki qaygʻu keltiradigan keraksiz tajribalar yoki namoyishlar oʻtkazishga shafqatsizlik sifatida qaralishi mumkin. Axloqiy meʼyorlardagi oʻzgarishlar tufayli shafqatsizlikning bu turi oʻtmishdagiga qaraganda bugungi kunda kamroq kuzatiladi. Masalan, maktabda bolalarga kislorod kamayishi qanday oqibatlarga olib kelishini tushuntirish maqsadida qushlar qopqogʻi berkitilgan shishaga qamab boʻgʻib qoʻyilgan^[74]. Shuningdek, Grand Tour sayohatchilarining Itlar gʻoriga safari chogʻida gʻordagi karbonat angidridning zichligi va zaharliligini koʻrsatish uchun itlar boʻgʻilib oʻlishga mahkum qilingan^[75]^[76]^[77].

Uq hayvonlari siyosatining yoʻqligi

Koʻpgina turar-joy majmualari va ijaraga beriladigan uylarda uy hayvonlari bilan bogʻliq siyosati aniq belgilab qoʻyilmaydi. Jonivorlarga nisbatan hech qanday siyosat hayvonlarni tashlab ketishning asosiy sababi boʻla olmaydi, bu koʻplab yurisdiksiyalarda jinoyat hisoblanadi. Tashlab ketilgan hayvonlar koʻpincha yovvoyilashadilar va yovvoyi populyatsiyalarga hissa qoʻshadilar. Shuningdek, yovvoyi itlar uy hayvonlari, bolalar va chorva mollari uchun jiddiy xavf tugʻdirishi mumkin^[78].

Ontario (Kanada)da hatto ijarachi ijaraga berilayotgan uyda uy hayvonlari boqishni taqiqlangan bandni oʻz ichiga olgan ijara shartnomasini imzolagan taqdirda ham bu shartnoma haqiqiy emas deb topiladi^[79]. Shunga oʻxshash qonun hujjatlari Manitobada ham koʻrib chiqilgan^[80].

Ov qilish

Karkidon shoxlari uchun oʻldirilgan

Ovchilik koʻp sonli jonivorlarning oʻlimiga va jarohatlanishiga olib keladigan koʻngilochar faoliyatdir. Brakonerlik faoliyati esa jonivorlarni oʻldirish va ularning qimmatbaho tana aʼzolarini ajratib olishni oʻz ichiga oladi. Asirlikdagi jonivorlarni ov qilish deganda ekzotik hayvonlarni ov qilish uchun shaxsiy yerlarga kubok sifatida olib kelish amaliyoti tushuniladi. Hayvonlarga nisbatan shafqatsiz amaliyot hisoblanishiga qaramay ov butun dunyo boʻylab minglab xususiy mulklarda amalga oshiriladi va oʻta daromadli biznes turi hisoblanadi^[81].

Mamlakat boʻyicha qonunlar

Dunyo boʻylab koʻplab yurisdiksiyalarda baʼzi jonivorlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlishni taqiqlovchi qonunlar qabul qilingan, ammo ular mamlakatga va baʼzi hollarda foydalanish yoki amaliyot usullariga koʻra farqlanadi.

Afrika

Misr

Misr qonunchiligiga koʻra uy hayvonlarini gʻayriinsoniy kaltaklagan yoki qasddan oʻldirgan har bir kishi qamoqqa olinishi yoki jarimaga tortilishi belgilab qoʻyilgan. Jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik holatlarining oldini olish boʻyicha Misr jamiyati bundan yuz yil oldin tashkil etilgan va 1997-yilda Misrda buqalar jangini taqiqlash bilan bogʻliq saʼy-harakatlarda muhim ahamiyat kasb etgan.

Qadimgi Misr qonunchiligida mushuk yoki itni oʻldirganlar qatlga hukm qilingan^[82].

Nigeriya

Nigeriyada jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik jinoyatini sodir etish mamlakat Jinoyat kodeksining 495-moddasiga muvofiq taqiqlangan (1990-yil). Xususan, 495 (1) (a) moddaga binoan, jonivorni shafqatsizlarcha urish, tepish, unga ortiqcha yuk yuklash, gʻazablantirish. qoʻrqitish yoki jonivorning egasi sifatida bunga yoʻl qoʻyish jonivorlarga nisbatan zoʻravonlikka kiradi. 495 (1) (b) moddada jonivorlar uchun azob-uqubatlarni keltirib chiqaradigan har qanday harakat yoki harakatsizlikni qasddan yoki asossiz ravishda sodir etishni jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik sifatida belgilaydi. Mazkur modda, shuningdek, hayvonlarni azob-uqubatlarga olib keladigan tarzda tashish (c), zaharlash(d), ehtiyotsizlik bilan operatsiyalarni bajarish(e) hamda hayvonlar bilan jang qilish(f) bilan bogʻliq amaliyotlarni taqiqlaydi^[83].

Janubiy Afrika

Janubiy Afrikada qabul qilingan 1962-yildagi 71-sonli „Jonivorlarni himoya qilish toʻgʻrisida“gi qonun odamlarning nazorati ostida boʻlgan qishloq xoʻjaligi hayvonlari, uy hayvonlari va qushlar, yovvoyi hayvonlar, qushlar va sudraluvchilarni qamrab oladi.

Qonun taqiqlangan jonivorga haddan tashqari ogʻir yuk yuklash, qamab qoʻyish, zanjirband qilish yoki bogʻlash, tashlab ketish, oziq-ovqat yoki suv bilan keraklicha taʼminlamaslik, iflos yoki parazit holatda saqlash yoki veterinariya yordamini koʻrsatmaslik tufayli keraksiz azob-uqubatlarga olib keladigan shafqatsizlik harakatlarining batafsil roʻyxatini oʻz ichiga oladi. Bundan tashqari, keraksiz azob-uqubatlarga olib keladigan beparvolik, asossiz yoki ahamiyatsiz harakat yoki harakatsizlikni taqiqlovchi umumiy qoida mavjud^[84].

NSPCA Janubiy Afrikadagi jonivorlarnj muhofaza qilish boʻyicha eng yirik qadimgi tashkilot boʻlib, u jonivorlarni muhofaza qilish toʻgʻrisidagi qonunni qoʻllash orqali mamlakatdagi bunday turdagi shafqatsizlik holatlarining 90 foizga qisqarishini taʼminlaydi.

Janubiy Sudan

Janubiy Sudan „Jinoyat kodeksi“da jonivorlarga nisbatan yomon munosabatda boʻlishga qarshi qonunlar mavjud. Xususan, ularda shunday deyiladi:

196. Uy hayvonlariga nisbatan yomon munosabat.

Kim ilgari ozodlikdan mahrum qilingan uy hayvonlari yoki yovvoyi hayvonlarni shafqatsizlarcha kaltaklasa, qiynoqqa solsa yoki boshqacha tarzda ularga nisbatan qasddan shafqatsiz munosabatda boʻlsa, xoʻroz, qoʻchqor, buqa yoki boshqa uy hayvonlari oʻrtasida urushlar uyushtirsa, bunday urushlarni ragʻbatlantirsa, aybdor deb topilgan taqdirda, ikki oydan ortiq bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish yoki jarima bilan jazolanadi.

197. Hayvonlarni minish va ularga nisbatan eʼtiborsizlik.

Kim har qanday hayvonni qasddan minib, haddan tashqari qiynasa yoki haddan tashqari yuklasa yoki yoshi, kasalligi, jarohati yoki zaifligi tufayli ishlashga yaroqsiz boʻlgan hayvonni qasddan ishlatsa, shuningdek, unga keraksiz azob-uqubatlarga olib keladigan tarzda eʼtiborsiz qoldirsa, aybdor deb topilgan taqdirda bir oydan ortiq boʻlmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish yoki jarima yoki ikkala jazo bilan jazolanadi.

Amerika

Argentina

Argentinadagi 14346-Milliy qonun hayvonlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlgan yoki shafqatsiz harakatlar sodir etganliklari uchun fuqarolarga 15 kundan bir yilgacha qamoq jazosini belgilaydi^[85].

Braziliya

Braziliya yuqori hajmli jonivorlar bilan bogʻliq ishlab chiqarish sanoatiga ega boʻlib, bu yerda yiliga bir kishi boshiga 30,8 dona quruqlikdagi hayvonlarni soʻyiladi, bu koʻrsatkich global miqyosda oʻrtacha 10,1 donani tashkil qiladi. Mamlakatning qishloq xoʻjaligi jonivorlariga qaramligi nisbatan yuqori boʻlib, har bir kishi boshiga 8 ta qishloq xoʻjaligi hayvonlari toʻgʻri keladi, bu global oʻrtacha 4,1 dan ikki baravar koʻpdir. 1998-yilgi qonun uy hayvonlari va yovvoyi jonivorlarga nisbatan zoʻravonlik sodir etishni taqiqlaydi. Bu shafqatsizlik uchun 1934-yilgi farmonga asoslangan holda jiddiyroq jazolar qoʻyiladi, 3 oydan bir yilgacha ozodlikdan mahrum qilish jazosiga qoʻshimcha ravishda jarimaga tortiladi.

Kanada

Kanadada jonivorlarga qasddan ogʻriq, azob yoki jarohat yetkazish „Jinoyat kodeksi“ga muvofiq jinoyat hisoblanadi. Hayvonlarni zaharlash holatlari, ayniqsa, taqiqlanadi. Boshqa birovga tegishli jonivorlarga zarar yetkazish bilan tahdid qilish ham jinoyat sanaladi. Aksariyat viloyatlar va hududlarda jonivorlarni himoya qilish bilan bogʻliq qonunlar ham mavjud. Biroq, ahamiyatli jihati shuki, Kanada qonunchiligida it yoki mushuklarga nisbatan zoʻravonlik qilish yoki ularni oʻldirish noqonuniy holat hisoblanmaydi^[86].

Jonivorlarni Huquqiy himoyalash Mudofaa Jamgʻarmasi har bir viloyat va hududning hayvonlarni himoya qilish qonunlarini ularning nisbiy kuchi va umumiy qamrovliligiga qarab tartiblovchi yillik hisobot chiqaradi. 2014-yilda eng kuchli toʻrtta yurisdiksiya Manitoba, Britaniya Kolumbiyasi, Ontario va Yangi Shotlandiya boʻldi. Eng zaif toʻrtlik Saskachevan, Shimoli-gʻarbiy hududlar, Kvebek va Nunavut edi.

Chili

20380-sonli Chili qonuni jonivorlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlganlar uchun belgilangan jarimalar miqdorining 2 dan 30 baravarigacha jarima va 541 kundan 3 yilgacha qamoq jazosini oʻz ichiga olgan sanksiyalarni belgilaydi. Shuningdek, Chilida maktab taʼlimiga maxsus dasturlarni kiritish orqali hayvonlarni parvarish qilish usullarini targʻib qilish osonlashtirilgan va hayvonlar vositasidagi tajribalar bilan bogʻliq siyosatlarni aniqlash uchun Bioetika qoʻmitasini tashkil qilingan^[87].

Bogotadagi korrida, ispan madaniyatining merosi. Buqalar jangi amaliyoti Kolumbiyadagi koʻplab tashkilotlar tomonidan tanqid qilinsada, bu mamlakatda qonuniyligicha qolmoqda.

Kolumbiyada jonivorlarga nisbatan shafqatsiz xatti-harakatlar ustidan nazorat unchalik kuchli tartibda yoʻlga qoʻyilmagan va hattoki hukumat buqalar jangini „Madaniy meros“ sifatida eʼlon qilishni taklif qildi; xoʻroz urishtirish kabi boshqa harakatlarga ham xuddi shunday qonuniy tus beriladi.

Kosta-Rika

Toucan Grecia tumshugʻining yarmini yoʻqotganidan keyin 3D bosma protez tumshugʻi bilan

2017-yilda, nihoyat, koʻp yillik huquqiy tortishuvlar natijasiga koʻra, Kosta-Rikada „Jonivorlarning farovonligi toʻgʻrisida“gi qonun qabul qilindi. Qonun hayvonlariga zarar yetkazganlik yoki o‘ldirganlik, shuningdek, jonivorlar bilan jang qilganlik uchun uch oydan bir yilgacha qamoq jazosini belgilaydi. Jonivorlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlgan, ularni eʼtiborsiz qoldirgan yoki tashlab ketgan, hayvonlarni koʻpaytirish yoki jang qilish uchun qoʻlga oʻrgatgan yoki hayvonlarda tajriba oʻtkazish bilan bogʻliq belgilangan qoidalarini buzganlar uchun pul jarimalari mavjud. Qonun qishloq xoʻjaligi amaliyotlari, suv xoʻjaligi, zootexnika yoki veterinariya faoliyati, sanitariya, ilmiy sabablarga koʻra oʻldirish yoki reproduktiv nazoratni qamrab olmaydi. Shuningdek, yovvoyi hayvonlar ham „Yovvoyi hayot toʻgʻrisida“gi qonun ostida himoyalangan^[88]^[89].

Meksika

Meksikaning amaldagi siyosati fuqarolik huquqida hayvonlarga jismoniy zarar yetkazishni zoʻravonlik qilingan jonivorning egalariga mulkiy zarar sifatida qoralaydi va jonivorlarni xususiy mulk sifatida baholaydi.

Jinoyat huquqida vaziyat boshqacha. 2012-yil dekabr oyida Federal okrugning Qonunchilik Assambleyasi Mexiko shahrining amaldagi „Jinoyat kodeksi“ni isloh qildi, unda hayvonlarga nisbatan zoʻravonlik va shafqatsizlik jinoiy huquqbuzarlik sifatida belgilandi, agar bu jonivorlar vabo sababchisi yoki zararkunandalar hisoblanmasalar. Keyingi islohot 2013-yil 31-yanvarda Federal okrugning rasmiy gazetasida eʼlon qilingan farmon bilan kuchga kirdi. Qonunda jonivorga aniq shikast yetkazgan shaxslarga olti oydan ikki yilgacha ozodlikdan mahrum qilish, eng kam ish haqining 50 dan 100 baravarigacha jarima jazosi nazarda tutilgan. Agar shaxs qasddan hayvonning o‘limiga sabab bo‘lsa, ikki yildan to‘rt yilgacha ozodlikdan mahrum qilinadu, eng kam ish haqi miqdorida 200 baravardan 400 baravargacha jarimaga tortiladi^[90].

Ushbu qonun mamlakatning qolgan 31 ta shtatlari boʻylab amal qiladi. Bundan tashqari, Federal okrugning „Jonivorlarni himoya qilish toʻgʻrisida“gi qonuni keng qamrovli boʻlib, „keraksiz azob-uqubatlarni“ taqiqlashga asoslangan. Shunga oʻxshash qonunlar hozirda aksariyat shtatlarda mavjud^[91].

Qoʻshma Shtatlar

AQShda jonivorlarni parvarish qilish va ularga shart-sharoitlar yaratishga oid asosiy federal qonun 1970, 1976, 1985, 1990, 2002 va 2007-yillarda oʻzgartirilgan 1966-yildagi „Hayvonlarni himoya qilish toʻgʻrisida“gi qonundir. Bu tadqiqot, koʻrgazma, transport va dilerlar tomonidan hayvonlarni qoʻllab quvvatlashni tartibga soluvchi Qoʻshma Shtatlardagi yagona Federal qonundir. Boshqa qonunlar, siyosatlar va koʻrsatmalar jonivorlarni parvarish qilish va ulardan foydalanish boʻyicha qoʻshimcha turlarni qamrab olishi yoki spesifikatsiyalarni oʻz ichiga olishi mumkin, ammo ularning barchasi jonivorlaning farovonligi toʻgʻrisidagi qonunga minimal qabul qilinadigan standart sifatida murojaat qiladi^[92].

Jonivorlarni huquqiy himoya qilish jamgʻarmasi har bir shtatning jonivorlarni himoya qilish qonunlarini ularning nisbiy kuchi va umumiy qamrovliligiga qarab tartiblovchi yillik hisobot chiqaradi. 2013-yilgi hisobotga koʻra shafqatsizlikka qarshi kuchli qonunlari boʻyicha eng yaxshi besh shtat Illinoys, Meyn, Michigan, Oregon va Kaliforniya edi. 2013-yilda hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik qonunlari eng zaif boʻlgan beshta shtat Kentukki, Ayova, Janubiy Dakota, Nyu-Meksiko va Vayoming boʻldi^[93].

Massachusets va New Yorkda insonparvar jamiyatlar va uyushmalarning agentlari jonivorlarga nisbatan shafqatsizlikni taqiqlovchi qonunlarni amalga oshirish uchun maxsus ofitserlar sifatida tayinlanishi mumkin.

2004-yilda Florida qonun chiqaruvchi organi qoramollarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlishni taʼqiqlashni taklif qildi va shunday fikrlar ilgari surildi: „Mashq qilish, oʻyin-kulgi yoki sport bilan shugʻullanish uchun sigirni arqon bilan yiqilishiga yoki muvozanatini yoʻqotishiga olib keladigan shaxs birinchi darajali qonunbuzarga aylanadi“^[94]. Taklif qonunga aylanmadi^[94].

Qoʻshma Shtatlarda jonivorlarning quloqlarini kesish, quyruq bogʻlash, rodeo sporti va boshqa harakatlar qonuniy va baʼzan ruxsat etiladigan faoliyat turlari sanaladi. Ayni paytda 50 shtatdan 46 tasida jonivorlarga nisbatan zoʻravonlikning ayrim shakllari uchun jinoyat jazosi joriy qilingan^[95].

2003-yilda Gʻarbiy Gollivud (Kaliforniya) „Uy mushuklarini deklaratsiya qilishni taqiqlovchi qaror“ qabul qildi. 2007-yilda Norfolk, Virginiya faqat tibbiy sabablarga koʻra jonivorlar bilan amalga oshiriladigan protseduralarga ruxsat beruvchi qonunni qabul qildi^[96].

2013-yil aprel oyida Texas Federal sudi sudyasi Sim Lake^[97] 2010-yilgi Hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik holatlari tasvirlangan videolarni yozib olish, sotish va tashishni odobsizlik deb hisoblaydigan Animal Crush Videoni taqiqlash toʻgʻrisidagi qonun birinchi tuzatishni buzadi, deb qaror qildi. Sudya Leykning taʼkidlashicha, videolar uchun odobsizlik testlari faqat ochiqdan-ochiq jinsiy tasvirlarni koʻzda tutadi, yuqoridagi holatda esa jinoiylashtirilgan videolarda bu xususiyat yetishmaydi.

2019-yilning noyabr oyida AQShning o‘sha paytdagi prezidenti Donald Tramp „Jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik va qiynoq holatlariga yoʻl qoʻyilishining oldini olish to‘g‘risida“gi qonunni imzolagan bo‘lib, unda hayvonlarga nisbatan qasddan shafqatsiz munosabatda bo‘lgan jinoyatchilar yetti yilgacha qamoq jazosi bilan jazolanadi. Qonun 2010-yilda Prezident Barak Obama tomonidan imzolangan „Hayvonlarni halok qilishni taqiqlash to‘g‘risida“gi qonunni kengaytirdi, unda hayvonlarni qiynash, yoqish, cho‘ktirish, bo‘g‘ish, mixlash yoki qiynoqlarning boshqa shakllariga duchor bo‘lishlari aks ettirilgan videolarni yaratish va tarqatishni taqiqladi. 2010-yilgi qonun loyihasiga kiritilmagan asosiy harakatlar PACT qonunining bir qismi boʻlib, hozirda ogʻir jinoyatlar hisoblanadi. Qonun loyihasi palatada ham, Senatda ham bir ovozdan qabul qilindi^[98]^[99].

Davlat farovonligi toʻgʻrisidagi qonunlar

Bir nechta shtatlar insonparvar dehqonchilikni qoʻllab-quvvatlovchi qonunlarni qabul qildilar yoki koʻrib chiqdilar.

2002-yil 5-noyabrda Florida saylovchilari 10-tuzatishni 55 % ovoz bilan qabul qildilar. Unga koʻra Florida Konstitutsiyasiga oʻzgartirish kiritib, homilador choʻchqalarni homiladorlik qutilarida saqlashni taqiqlashdi^[100].
2006-yil 7-noyabrda Arizona saylovchilarining 62 %i qoʻllab-quvvatlagan holda 204-sonli taklif qabul qilindi. Ushbu taklif buzoqlarni buzoq goʻshti qutilariga va homiladorlik qutilariga joylashtirishni taqiqlaydi.
2007-yil 28-iyunda Oregon gubernatori Ted Kulongoski choʻchqalarni homiladorlik qutilarida saqlashni taqiqlovchi qonunni imzoladi (SB 694, 74-oyoq. Assambleya, navbatdagi sessiya)^[101].
2008-yil yanvar oyida Nebraska shtati Senatining LB 1148 qonun loyihasi choʻchqa fermerlari uchun homiladorlik qutilaridan foydalanishni taqiqlash toʻgʻrisida bahs-munozaralar ostida besh kun ichida qaytarib olindi^[102].
2008-yil 14-mayda Kolorado gubernatori Bill Ritter homiladorlik qutilari va dana goʻshti qutilarini bosqichma-bosqich bekor qiluvchi SB 201 qonun loyihasini imzoladi^[103]^[104].

Venesuela

Venesuelada 2010-yilda hayvonlarni parvarish qilish va ularga egalik qilish bilan bogʻliq mas’uliyat va sanksiyalarni belgilab beruvchi „Erkin va asirlikdagi uy hayvonlarini himoya qilish toʻgʻrisida qonun“ nashr etildi. Hayvonlarga nisbatan shafqatsiz xatti-harakatlar sodir etganlar jarimaga tortiladi, ammo bu kabi holatlar qamoqqa olish uchun sabab boʻla olmaydi^[105]. Qonun, shuningdek, tajovuzkor va xavfli deb hisoblangan zotlardan pitbullarni saqlash va koʻpaytirishni taqiqlaydi^[106].

Osiyo

Isroil

Isroil 2021-yil iyun oyida moda sanoati uchun moʻyna sotishni taqiqlagan dunyodagi birinchi davlat edi^[107].

Xitoy

2006-yil holatiga koʻra, Xitoyda jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik holatlarini tartibga soluvchi qonunlar yoʻq edi. Mamlakatda hayvonlarga shafqatsiz munosabatda boʻlish holatlarini monitoring qilib boruvchi RSPCA kabi hukumat tomonidan qoʻllab-quvvatlanadigan xayriya tashkilotlari mavjud emas. Har qanday jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik holatlari, xususan, baliqlar, yoʻlbarslar va ayiqlar kabi hayvonlarga nisbatan notoʻgʻri munosabatda boʻlish holatlari haqida huquqni muhofaza qilish va jonivorlar huquqlarini himoya qilish qilish organlariga xabar qilinishi kerak^[108]^[109]^[110]^[111]^[112].

2009-yil sentyabr oyida Xitoyda hayvonlarga nisbatan qasddan yoʻl qoʻyilgan shafqatsizlikni bartaraf etish uchun qonun loyihasi ishlab chiqildi. Mazkur qonun loyihasi uy hayvonlari, asirlikdagi yovvoyi tabiat hayvonlari va laboratoriyalarda foydalaniladigan jonivorlarni himoya qilishni, shuningdek, qishloq xoʻjaligi hayvonlarini qanday yetishtirish, tashish va soʻyish kabi masalalarni tartibga solishi koʻzda tutilgan^[113].

2008-yilda Xitoy Xalq Respublikasi poytaxt Pekinda „Adashib qolgan itlar toʻgʻrisidagi qonun“larga oʻzgartirishlar kiritish jarayoni ketayotgan edi. Pekin Munitsipal Xalq Kongressi (BMPC) huzuridagi Ichki va Sud-huquq qoʻmitasi direktori janob Zheng Gang mahalliy hukumat tomonidan Pekin shahar hokimiyatining „Itlar toʻgʻrisidagi nizom“i loyihasini qoʻllab-quvvatladi. Qonun 1989-yilda kuchga kirgan „Itlarga egalik to‘g‘risidagi Pekin shahar nizomi“ning o‘rnini bosadi. Amaldagi reglamentda itlarga egalik huquqini qatʼiy cheklash va shahardagi itlar sonini nazorat qilish haqida soʻz bordi. Taklif etilayotgan loyiha oʻrniga „qatʼiy boshqaruv va cheklovlarni boshqaruv bilan birlashtirish“ga eʼtibor qaratildi^[114].

Hong Kong

2010-yildan boshlab Hong Kong shafqatsizlikka qarshi qonunlarni jonivorlarga qanday munosabatda boʻlish kerakligini aniqlaydigan qonunlardan foydalangan holda ijobiy yondashuv bilan toʻldirdi yoki almashtirdi. Hong Kongda jonivorlar farovonligi uchun birinchi navbatda mas’ul boʻlgan hukumat departamenti bu Qishloq xoʻjaligi, baliqchilik va tabiatni muhofaza qilish departamentidir (AFCD).

AFCD tomonidan qoʻllaniladigan qonunlarga quyidagilar kiradi:

Hayvonlarga nisbatan shafqatsizlikning oldini olish toʻgʻrisidagi qonun (politsiya tomonidan ham amalga oshiriladi);
Sogʻliqni saqlash (hayvonlar va qushlar) toʻgʻrisidagi qaror (shu jumladan, chorva mollari va jonivorlar savdogarlari uchun litsenziyalar toʻgʻrisidagi qoidalar va litsenziyalangan hayvonlar savdogarlari uchun standartlar kodeksi);
Itlar va mushuklar haqidagi farmon;
Funt toʻgʻrisidagi farmon;
Quturish haqidagi farmon;
Yovvoyi hayvonlarni himoya qilish toʻgʻrisidagi qaror.

Bundan tashqari, Oziq-ovqat va atrof-muhit gigiyenasi boʻlimi (FEHD) quyidagilarni amalga oshiradi:

Soʻyish joylari va bozorlar qoidalarini oʻz ichiga olgan sogʻliqni saqlash va kommunal xizmatlar toʻgʻrisidagi qarorni amalga oshiradi;
Oziq-ovqat jonivorlarining farovonligi boʻyicha amaliy kodeksni nashr etadi (ularni tashish tasvirlangan);
Soʻyish joylarida oziq-ovqat hayvonlarining farovonligi boʻyicha Opperatsion koʻrsatmalarni nashr etadi;

Sogʻliqni saqlash vazirligi quyidagilarni amalga oshiradi:

Jonivorlar bilan bogʻliq tajribalarni nazorat qilishni oshiradi;
Hayvonlarni eksperimental maqsadlarda parvarish qilish va ulardan foydalanish amaliyoti kodeksini nashr etadi.

2006-yildan boshlab Hong Kongda „Jonivorlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlishning oldini olish toʻgʻrisida“ qonuni kuchga kirgan boʻlib, uga koʻra huquqbuzar maksimal 3 yillik qamoq jazosi va 200 000 HKD dollari miqdorida jarimaga tortiladi.

Hindiston

Hindistonda 1960-yildagi qabul qilngan „Hayvonlarga nisbatan shafqatsizlikning oldini olish toʻgʻrisida“gi qonunga 1982-yilda oʻzgartirishlar kiritildi^[115]. Yangi oʻzgartirilgan "Hindiston jonivorlarini himoya qilish toʻgʻrisida"gi 2011-yilgi qonunga koʻra, hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik jinoyat hisoblanadi va oʻn ming rupiyadan kam boʻlmagan, xususan, yigirma besh ming rupiyagacha jarima yoki ikki yilgacha qamoq jazosi bilan jazolanadi. Bu tartib birinchi bor jinoyat sodir etilgan taqdirda ham oʻzgarmaydi. Ikkinchi yoki keyingi huquqbuzarlik sodir etilgan taqdirda, jarima miqdori ellik ming rupiyadan kam boʻlmagan, xususan, bir million rupiyagacha jarima yoki bir yildan kam boʻlmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish bilan jazilanadi, shuningdek, ozodlikdan mahrum qilish jazosi uch yilgacha uzaytirilishi mumkin^[116]. Ushbu tuzatish hozirda Hindiston hukumati tomonidan ratifikatsiya qilinishi kutilmoqda. 1962-yilgi qonun hozirgi paytda amalda boʻlgan qonundir. 1962-yilgi qonun boʻyicha maksimal jarima Rs. 50 (1 dollardan kam)ni tashkil etadi. Koʻpgina tashkilotlar, jumladan, mahalliy SPCA, PF, A va Fosterdopt kabi tashkilotlar jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik holatlari toʻgʻrisida politsiyaga xabar berishda va jinoyatchini javobgarlikka tortishda keng aholiga yordam berishda faol ishtirok etadilar. Shu sababli, subkontinentda juda koʻp oʻzgarishlar kuzatildi.

Yaponiya

Yaponiyada 1973-yilda qabul qilingan „Jonivorlarning farovonligi va boshqaruvi toʻgʻrisida“gi qonun (1999 va 2005-yillarda oʻzgartirilgan)ga koʻra „hech kim jonivorlarni oʻldirish, jarohatlash yoki ularga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlishga haqli emas“ va qonun bu shafqatsizlikni jinoyat deb hisoblaydi. Qonunga koʻra jonivorlarga nisbatan nomaqbul xatti-harakatlarni sodir atgan shaxslar quyidagi taribda javobgarlikka tortiladi:

Jonivorlarni sababsiz oʻldirish yoki jarohatlash: bir yilgacha ozodlikdan mahrum qilish yoki bir million iyenagacha jarima;
Oziqlantirish yoki sugʻorishni asossiz ravishda toʻxtatib, zaiflikka olib keladigan shafqatsizlik: besh yuz ming iyengacha jarima;
Qarovsiz tashlab ketish: besh yuz ming iyenagacha jarima.

Uy hayvonlari doʻkonlari va boshqa tuzilmalar tomonidan tasarruf etiladigan jonivorlarning salomatligi va xavfsizligini taʼminlash boʻyicha alohida milliy va mahalliy qarorlar mavjud.

Jonivorlar ustida olib borilgan tajribalar 2000-yilda qabul qilingan „Hayvonlarga nisbatan insonparvar munosabatda boʻlish va ularni tasarruf etish toʻgʻrisida“gi qonun bilan tartibga solinadi. Mazkur qonunga 2006-yilda oʻzgartirishlar kiritilgan. U jonivorlardan foydalanadiganlardan 3Rda koʻrsatilgan tamoyillarga rioya qilishni, iloji boricha kamroq hollarda jonivorlardan foydalanishni va ularga minimal azob-uqubatlar yetkazishi talab qiladi. Tartibga solish milliy koʻrsatmalarga asoslangan mahalliy darajada amalga oshiriladi, ammo muassasalarda hech qanday davlat tekshiruvlari mavjud emas va foydalaniladigan hayvonlar soni boʻyicha hisobot talablari yoʻq.

Malayziya

Malayziyada „Jonivorlarni himoya qilish toʻgʻrisida“gi qonun (2015) bilan himoyalangan hayvonlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlish 20-100 000 ringgit jarima va/yoki uch yilgacha qamoq jazosi bilan jazolanadi. „Yovvoyi tabiatni muhofaza qilish toʻgʻrisida“gi qonun (2010) bilan himoyalangan jonivorlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlish 5-50 000 ringgit jarima va/yoki bir yilgacha qamoq jazosi bilan jazolanadi. AAga koʻra, shaxs "har qanday hayvonni shafqatsizlarcha kaltaklasa, tepsa, unga nisbatan yomon munosabatda boʻlsa, haddan tashqari yuk yuklasa, qiynoqqa solsa, gʻazablantirsa yoki qoʻrqitsa, hayvonlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlish jinoyatini sodir etgan hisoblanadi.

Saudiya Arabistoni

Veterinar Lana Dann va Saudiya Arabistonining boshqa bir qancha fuqarolari jonivorlarni shafqatsizlikdan himoya qiluvchi qonunlar yoʻqligini, chunki bu atama Saudiya qonunchiligida aniq belgilanmaganligini taʼkidlaydilar. Ular jonivorlar uchun zaruriy sharoitlarni, xususan, uy hayvonlari doʻkonlarida va Sharqiy Afrika bilan ekzotik hayvonlar savdosini nazorat qilish uchun boshqaruv organi yoʻqligiga ishora qiladilar.

Janubiy Koreya

Janubiy Koreyaning jonivorlarni muhofaza qilish toʻgʻrisidagi qonunlari xalqaro standartlarga nisbatan zaifdir^[117]. Janubiy Koreyaning „Jonivorlarni muhofaza qilish toʻgʻrisida“gi qonunida aytilishicha, hayvonlar huquqlariga zid xatti-harakatlarni sodir etgan yoki ularga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlgan har bir kishi koʻpi bilan uch yil qamoq jazosiga hukm qilinishi yoki 30 million vona (25 494 dollar) miqdorida jarimaga tortilishi mumkin, ammo bu jazo choralarini amalga oshirish standartlari past sanaladi.

Tayvan

Tayvanning „Jonivorlarni himoya qilish toʻgʻrisida“gi qonuni 1998-yilda qabul qilingan boʻlib, shafqatsizlik uchun 250 000 NT dollarigacha jarima belgilanadi. Jonivorlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlganlik uchun jinoiy jazo, jumladan, maksimal bir yillik qamoq jazosi 2007-yilda kuchga kirgan.

Tailand

Tailandda „Jonivorlarni himoya qilish toʻgʻrisida“gi birinchi qonun 2014-yilda kirdi. "Jonivorlarga nisbatan shafqatsizlik holatlarining oldini olish va farovonlik toʻgʻrisida"gi qonun, BE 2557 (2014) 2014-yil 27-dekabrda kuchga kirdi^[118]^[119].

Yevropa

Yevropa Ittifoqi

Yevropa Ittifoqi Kengashining 1999/74/EC direktivasi Yevropa Ittifoqi tomonidan tuxum qoʻyadigan tovuqlarni saqlashning minimal standartlari boʻyicha qabul qilingan direktiva boʻlib, anʼanaviy batareyka-kataklarni samarali ravishda taqiqlaydi. Bundan tashqari, Yevropaning koʻplab hududlarida mushukni tirnoqsizlantirish noqonuniy hisoblanadi^[120].

Fransiya

Fransiyada jonivorlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlish ikki yil qamoq va moliyaviy jazo (30 ming yevro) bilan jazolanadi^[121].

Germaniya

Germaniyada hayvonlarni oʻldirish yoki ularga jiddiy ogʻriq keltirish (uzoq yoki takroriy) uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish yoki moliyaviy jarima bilan jazolanadi. Agar jonivor chet el fuqarosiga tegishli boʻlsa, bu harakat jinoiy ish sifatida ham baholanishi mumkin.

Italiya

Italiyada jonivorlarga nisbatan shafqatsiz xatti-harakatlar kamida uch oydan uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish va 189-sonli qonunga muvofiq kamida 3000 evrodan koʻpi bilan 160 000 evrogacha jarima bilan jazolanishi mumkin^[122].

Irlandiya

"Jonivorlarning salomatligi va farovonligi toʻgʻrisida"gi 2013-yilda^[123] qabul qilingan Irlandiya qonuni 2014-yildan kuchga kirdi va hayvonlarni himoya qilish holatlarining yaxshilanishiga sabab boʻldi^[124]. Maksimal jazo 250 000 yevrogacha va besh yilgacha qamoq jazosini tashkil qiladi. Bir nechta qonunbuzarlik holatlari uchun uch yilgacha qamoq jazosi tayinlangan^[125].

Portugaliya

2014-yil 1-oktyabrdan boshlab Portugaliyada jonivorlarga nisbatan zoʻravonlik holatlari jinoyat hisoblanadigan boʻldi. 29-avgust kuni "Diario da República" nashrida eʼlon qilingan qonun hujjatlari jonivorlarga nisbatan yomon munosabatda boʻlganlarni jinoiy javobgarlikka tortadi va „uzrli sabablarsiz hamrohligidagi jonivorga ogʻriq, azob yoki boshqa qiyinchilik keltirganlar“ni bir yil muddatgacha qamoq jazosiga hukm qiladi^[126]. Bunday xatti-harakatlar „jonivorning o‘limiga“, „muhim tana aʼzosidan mahrum bo‘lishiga“ yoki „harakat qilish qobiliyatining jiddiy va doimiy ravishda buzilishiga“ sabab bo‘lsa, aybdor shaxslar ikki yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi^[126].

Uy hayvonlariga kelsak, yangi qonunda „kimki uy hayvonlarini saqlash va ulargʻa gʻamxoʻrlik qilish majburiyatiga ega boʻlsa-yu, ularni qarovsiz tashlab qoʻysa, shu bilan ularning oziq-ovqatlari va parvarishlarini taʼminlashda suiisteʼmolliklarga yoʻl qoʻysa“, olti oygacha qamoq jazosiga hukm qilinishi mumkin^[126].

Shvetsiya

Shvetsiyada jonivorlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlish jarima yoki ikki yilgacha qamoq bilan jazolanadi. Jonivorning egasi hayvonlarga egalik qilish huquqini yoʻqotadi va hayvonlar egasidan olib qoʻyiladi^[127].

Shveysariya

Shveysariyaning jonivorlarni himoya qilish toʻgʻrisidagi qonunlari dunyodagi eng qatʼiy qonunlardan biri boʻlib, hayvonlarni davolash, shuningdek, quyon qafaslarining oʻlchami va itlar bilan oʻtkazilishi mumkin boʻlgan mashqlar miqdorini har tomonlama tartibga soladi.

Zurich kantonida jonivorlar huquqlari boʻyicha advokat Antuan Gyotschel hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik holatlarida ularning manfaatlarini himoya qilish uchun kanton hukumati tomonidan ishlaydi.

Turkiya

Turkiyaning 5199-sonli „Hayvonlarni himoya qilish“ qonuniga ko‘ra, jonivorlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda bo‘lish jinoiy javobgarlikka tortiladi va to‘rt yilgacha qamoq jazosi bilan jazolanadi^[128]. 2021-yil iyul oyida Turkiyada jonivorlarni ekspluatatsiya qiladigan sirklar va delfinariylar ochilishi taqiqlangan edi^[129]. Mavjud obyektlar ham oʻn yil ichida faoliyatini toʻxtatadi^[128]. HAYTAP, Turkiyadagi Hayvonlar huquqlari federatsiyasi, avvalgi qonunda jonivorlarga nisbatan shafqatsiz xatti-harakatlarni sodir etganlar uchun yetarlicha kuchli jazo choralari boʻlmaganligiga ishonardi.

Birlashgan Qirollik

Birlashgan Qirollikda jonivorlarga nisbatan shafqatsiz munosabatda boʻlish jinoyat hisoblanadi va bunday xatti-harakatlarni sodir etganlik uchun 6 oygacha qamoq jazosi belgilanishi mumkin.

Qirollik jamiyati tomonidan „Jonivorlarga nisbatan shafqatsizlikning oldini olish boʻyicha“ (RSPCA) qonun loyihasi taklif qilinganidan soʻng 1911-yil 18-avgustda Quyi palata „Jonivorlarni himoya qilish toʻgʻrisida“gi qonunni imzoladi. Maksimal jazo 25 funt sterling miqdoridagi jarima hamda olti oylik „qattiq mehnat“ni oʻz ichiga oladi^[130].

1839-yilgi „Metropolitan politsiyasi toʻgʻrisida“gi qonunda Londonda „sherlar, ayiqlar, boʻrsiqlar, xoʻrozlar, itlar yoki boshqa hayvonlar bilan jang qilish yoki ularni oʻlja qilish“ taqiqlangan edi. Shunday xatti-harakatlar sodir etilgan taqdirda bir oygacha qamoq jazosi, mumkin boʻlgan ogʻir mehnat jazosi belgilanadi. Qonun hayvonlarni qanday, qachon va qayerda saqlash, vagonlarga ortish va hokazolar boʻyicha koʻplab cheklovlarni oʻrnatdi. Shuningdek, qonunga koʻra egalik qiluvchilar quturgan itlarini qoʻyib yuborishlari taqiqlandi. Politsiyaga quturganlikda gumon qilingan har qanday itni yoki quturgan deb gumon qilingan it tishlagan har qanday itni yoʻq qilish huquqi berildi. Xuddi shu qonun tachankani tortishda itlardan foydalanishni taqiqlagan^[131].

Shu vaqtgacha itlardan sut, non, baliq, goʻsht, meva, sabzavot, hayvonlarning oziq-ovqatlari va sotib olingan boshqa narsalarni tashish maqsadida va chiqindilarni toʻplash uchun foydalanilgan^[132]. Nigel Rothfels taʼkidlaganidek, London va uning yaqinlarida itlarni tachankaga qoʻshish taqiqlab qoʻyilganligi ortidan koʻpchilik it boquvchilar^[133] oʻz itlarini oʻldirib yubordilar, chunki ular oila daromadiga hissa qoʻshmaydigan ortiqcha xarajat manbasiga aylandilar. Tachanka itlari o‘rnini qo‘l aravali odamlar egallaganlar^[134]. 150 mingga yaqin it oʻldirilgan yoki tashlab ketilgan. Erica Fudge Hilda Keandan iqtibos keltiradi: ^[133]

XIX asrdagi jonivorlarni himoya qilish kampaniyalarining diqqat markazida o'rta sinfning shafqatsizlikni ko'ra olmaslik istagi yotadi.
— Hilda Kean, Jonivorlar huquqlari, 1998^[135].

1911-yildagi „Jonivorlarni himoya qilish toʻgʻrisida“gi qonun yuqoridagi belgilangan taqiqlarni qirollikning qolgan qismiga ham tatbiq qildi. Buning oqibatida 600 mingga yaqin it oʻldirildi yoki tashlab ketildi.

1911-yildagi „Jonivorlar huquqlarini himoya qilish toʻgʻrisida“gi qonun 2006-yildagi „Hayvonlarning farovonligi toʻgʻrisida“gi qonun bilan almashtirildi^[136]. Shuningdek, u 20 dan ortiq boshqa qonun hujjatlari, jumladan, 1934-yilda qabul qilingan „Jonivorlarni himoya qilish toʻgʻrisida“gi qonun va 1960-yildagi „Jonivorlardan voz kechish toʻgʻrisida“gi qonunni ham oʻzida mujassamlashtirdi^[137].

Okeaniya

Avstraliya

Avstraliyada barcha shtatlar va hududlar jonivorlarning farovonligini tartibga soluvchi qonunlarni qabul qilgan. Qonunchilik quyidagilarni oʻz ichiga oladi:^[138]

1992-yilda qabul qilingan „Jonivorlar farovonligi toʻgʻrisida“gi qonun (ACT);^[139]^[140]
1979-yilda qabul qilingan „Jonivorlarga nisbatan shafqatsizlikning oldini olish toʻgʻrisida“gi qonun (NSW);^[141]^[142]
„Jonivorlarning farovonligi toʻgʻrisida“gi qonun (NT);^[143]
2001-yilda qabul qilingan „Jonivorlarni parvarishlash va himoya qilish toʻgʻrisida“gi qonun (Qld);^[144]^[145]
1985-yilda qabul qilingan „Jonivorlarning farovonligi toʻgʻrisida“gi qonun (SA);^[146]^[147]
1993-yilda qabul qilingan „Jonivorlarning farovonligi toʻgʻrisida“gi qonun (Tas);^[148]^[149]
1986-yilda qabul qilingan „Jonivorlarga nisbatan shafqatsizlikning oldini olish toʻgʻrisida“gi qonun (Vic);^[150]^[151]
2002-yilda qabul qilingan „Jonivorlar farovonligi toʻgʻrisida“gi qonun (WA);^[152]^[153]

Farovonlik toʻgʻrisidagi qonunlar jonivorlarni yetarli darajada himoya qilolmayotgani uchun tanqid qilinadi. Politsiya jinoiy ishlarni taʼqib qilishda umumiy yurisdiksiyaga ega boʻlsa-da, koʻplab shtatlarda RSPCA va boshqa jonivorlar huquqlarini himoya qilish xayriya tashkilotlari xodimlari hayvonlarga shafqatsiz munosabatda boʻlgan jinoyatchilarni tergov qilish va taʼqib qilish vakolatiga ega.

Yangi Zelandiya

"Jonivorlarning farovonligi toʻgʻrisida" 1999-yilda qabul qilingan qonun jonivorlarni yomon munosabatdan himoya qiladi^[154].

Yana qarang

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 Hussain. „Animal Cruelty: What Is Animal Cruelty and How to Recognize It“ (en-US). Sentient Media. Qaraldi: 2022-yil 18-iyun.
↑ ^2,0 ^2,1 Warburton, Nigel. Philosophy: the basics, 5th, Routledge, 2013 — 71-bet. ISBN 9780415693172.
↑ „The life of Leonardo da Vinci by Giorgio Vasari“. Yale University Library Digital Collections. 2015-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 21-avgust.
↑ Jones, Jonathan. „Leonardo da Vinci unleashed: the animal rights activist within the artist“. The Guardian (2011-yil 30-noyabr). 2015-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 21-avgust.
↑ Midgley, Mary (24 May 1999). "Descartes' prisoners". New Statesman. Archived from the original on 8 December 2015. https://web.archive.org/web/20151208053932/http://www.newstatesman.com/node/149215.
↑ ^6,0 ^6,1 Cassuto, David N. (2007). "Bred Meat: The Cultural Foundation of the Factory Farm". Law and Contemporary Problems 70 (1): 59–87.
↑ Darwin, Charles. The Descent of Man. D. Appleton and Company, 1871 — 34-bet. Qaraldi: 2020-yil 2-mart.
↑ Rader, Priscilla, „Virtue Ethics and Non-Human Animals: The Missing Link to the Animal Liberation Movement“ (2012). Humanities Capstone Projects. Paper 13.
↑ „An Introduction to the Principles of Morals and Legislation“ (en). ebooks.adelaide.edu.au. 2017-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 5-aprel.
↑ ^10,0 ^10,1 Norwood, FB; Lusk, JL (2010). "Direct versus indirect questioning: An application to the well-being of farm animals". Soc Indic Res 96 (3): 551–565. doi:10.1007/s11205-009-9492-z.
↑ „Pet-Abuse.Com – Animal Cruelty“. Pet-abuse.com. 2008-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 6-noyabr.
↑ Salt, H.S. (1899) The Logic of Vegetarianism: Essays and Dialogues. London.
↑ ^13,0 ^13,1 ^13,2 Matheny, Gaverick; Leahy, Cheryl (2007). "Farm-Animal Welfare, Legislation, and Trade". Law and Contemporary Problems 70 (1): 325–358.
↑ „Are Farm Animals Not Considered Animals?“. The Huffington Post (2014-yil 25-avgust). 2014-yil 27-avgustda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Video: Shocking undercover footage from an egg hatchery – Telegraph“. Telegraph.co.uk (2009-yil 1-sentyabr). 2018-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Are we the cruellest we've ever been? The way we treat animals suggests we are“ (2015-yil 19-oktyabr). 2015-yil 23-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-noyabr.
↑ Fiber-Ostrow, Pamela, Lovell, Jarret S. (2016) behind a veil of secrecy: animal abuse, factory farms, and Ag-Gag legislation. Contemporary Justice Review [online]. 19(2), 230 — 249.
↑ „Executive Board meets pressing needs“. 2014-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
↑ Rev. Sci. Tech. Off. Int. Epiz.,. Global Perspectives on Animal Welfare: Asia, the Far East, and Oceania (n.d.): n. pag. 24 February 2005. Web.
↑ Richard A. Oppel Jr.. „Taping of Farm Cruelty Is Becoming the Crime“. The New York Times (2013-yil 6-aprel). 2013-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 7-aprel.
↑ Schwartzkopf-Genswein, K. S.; Stookey, J. M.; Welford, R. (1 August 1997). "Behavior of cattle during hot-iron and freeze branding and the effects on subsequent handling ease". Journal of Animal Science 75 (8): 2064–2072. doi:10.2527/1997.7582064x. ISSN 0021-8812. PMID 9263052. https://archive.org/details/sim_journal-of-animal-science_1997-08_75_8/page/2064.
↑ Coetzee, Hans. Pain Management, An Issue of Veterinary Clinics: Food Animal Practice (en). Elsevier Health Sciences, 19 May 2013. ISBN 978-1455773763. Qaraldi: 2017-yil 5-aprel.
↑ „Welfare Implications of Dehorning and Disbudding Cattle“ (en-us). www.avma.org. 2017-yil 23-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 5-aprel.
↑ Goode, Erica. „Ear-Tagging Proposal May Mean Fewer Branded Cattle“. The New York Times (2012-yil 25-yanvar). 2017-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 5-aprel.
↑ Grandin, Temple. Improving Animal Welfare, 2 Edition: A Practical Approach (en). CABI, 21 July 2015. ISBN 9781780644677. Qaraldi: 2017-yil 5-aprel.
↑ „Restraint of Livestock“. www.grandin.com. 2017-yil 13-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 5-aprel.
↑ Doyle, Rebecca. Cow Talk: Understanding Dairy Cow Behaviour to Improve Their Welfare on Asian Farms (en). Csiro Publishing, 3 February 2015. ISBN 9781486301621. Qaraldi: 2017-yil 5-aprel.
↑ ^28,0 ^28,1 „The Issue“ (en-US). Stop Yulin Forever. 2019-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 5-noyabr.
↑ Rogers. „Inside the grim scene of a Korean dog meat farm, just miles from the Winter Olympics“ (en-US). USA TODAY. 2020-yil 8-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 5-noyabr.
↑ „Sheep dentistry, including tooth trimming“. Australian Veterinary Association. 2014-yil 25-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-may.
↑ „Stunning of Pigs with Carbon Dioxide: Submission to the OIE by the International Coalition for Animal Welfare“. International Coalition for Animal Welfare (2019-yil 20-dekabr). 2019-yil 20-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 29-mart.
↑ Bale. „Fur Farms Still Unfashionably Cruel, Critics Say“. National Geographic (2016-yil 17-avgust). Qaraldi: 2020-yil 5-noyabr.
↑ Lockwood, Randall; Hodge, Guy R. (1986). "The tangled web of animal abuse: The links between cruelty to animals and human violence". Readings in Research and Applications: 77–82. Archived from the original on 23 June 2015. https://web.archive.org/web/20150623163557/https://www.ncjrs.gov/App/abstractdb/AbstractDBDetails.aspx?id=155688.
↑ Arluke, A.; Levin, J.; Luke, C.; Ascione, F. (1999). "The relationship of animal abuse to violence and other forms of antisocial behavior". Journal of Interpersonal Violence 14 (9): 963–975. doi:10.1177/088626099014009004. https://archive.org/details/sim_journal-of-interpersonal-violence_1999-09_14_9/page/963.
↑ Alleyne, E.; Tilston, L.; Parfitt, C.; Butcher, R. (2015). "Adult-perpetrated animal abuse: development of a proclivity scale". Psychology, Crime & Law 21 (6): 570–588. doi:10.1080/1068316X.2014.999064. Archived from the original on 29 July 2020. https://web.archive.org/web/20200729011603/https://kar.kent.ac.uk/48700/1/Alleyne%20et%20al.%20%28in%20press%29.pdf. Qaraldi: 5 December 2019. Hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik]]
↑ Baxendale, S.; Lester, L.; Johnston, R.; Cross, D. (2015). "Risk factors in adolescents' involvement in violent behaviours". Journal of Aggression, Conflict and Peace Research 7 (1): 2–18. doi:10.1108/jacpr-09-2013-0025.
↑ Fitzgerald, Amy J.; Kalof, Linda; Dietz, Thomas (2009). "Slaughterhouses and Increased Crime Rates: An Empirical Analysis of the Spillover From "The Jungle" Into the Surrounding Community". Organization & Environment (Santa Barbara, California: SAGE Publications) 22 (2): 158–184. doi:10.1177/1350508416629456. Archived from the original on 25 May 2019. https://web.archive.org/web/20190525203329/https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1086026609338164. Qaraldi: 30 October 2019. Hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik]]
↑ Muri, K.; Augusti, E.M.; Bjørnholt, M.; Hafstad, G.S (2022). "Childhood experiences of companion animal abuse and its co-occurrence with domestic abuse: Evidence from a national youth survey in Norway". Journal of Interpersonal Violence. doi:10.1177/08862605211072176. PMID 35156447.
↑ ^39,0 ^39,1 Felthous, Alan R.. Aggression against Cats, Dogs, and People. In Cruelty to Animals and Interpersonal Violence: Readings in Research and Applications.. West Lafayette, Indiana: Purdue University Press, 1998 — 159–167-bet.
↑ Goleman, Daniel. „Clues to a Dark Nurturing Ground for One Serial Killer“. The New York Times (1991-yil 7-avgust). 2020-yil 23-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 30-aprel.
↑ „Pet-Abuse.Com – Animal Cruelty“. Pet-abuse.com. 2010-yil 6-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 17-mart.
↑ Gibson, Caitlin. „Loudoun Program Underscores the Link between Domestic Violence, Animal Abuse“. The Washington Post (2014-yil 24-sentyabr). 2016-yil 16-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Facts About Animal Abuse & Domestic Violence“. American Humane Association. 2012-yil 20-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 12-noyabr.
↑ „Domestic Violence & the Animal Abuse Link“. Animaltherapy.net. 2008-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 6-noyabr.
↑ Duncan, A. (2005). "Significance of Family Risk Factors in Development of Childhood Animal Cruelty in Adolescent Boys with Conduct Problems". Journal of Family Violence 20 (4): 235–239. doi:10.1007/s10896-005-5987-9. https://archive.org/details/sim_journal-of-family-violence_2005-08_20_4/page/235.
↑ „Animal Cruelty and Family Violence: Making the Connection“. Humane Society of the United States. 2008-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 26-oktyabr.
↑ Hile. „Activists Denounce Thailand's Elephant "Crushing" Ritual“. National Geographic Society (2002-yil 16-oktyabr). — „Just before dawn in the remote highlands of northern Thailand, west of the village Mae Jaem, four-year-old elephant bellows as seven village men stab nails into her ears and feet. She is tied up and immobilized in a small, wooden cage. Her cries are the only sounds to interrupt the otherwise quiet countryside. The cage is called a "training crush." It's the centerpiece of a centuries-old ritual in northern Thailand designed to domesticate young elephants. In addition to beatings, handlers use sleep deprivation, hunger, and thirst to "break" the elephants' spirit and make them submissive to their owners.“. 2007-yil 18-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 1-oktyabr.
↑ Sherman, Mark. „Court voids law aimed at animal cruelty videos“. Associated Press (2010-yil 10-aprel). 2012-yil 12-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-aprel.
↑ ^49,0 ^49,1 „Turner Classic Movies - TCM.com“. Turner Classic Movies. 2016-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 20-iyul.
↑ „27 Jun 1982, Page 14 - The Pantagraph at Newspapers.com“. 2016-yil 27-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 20-iyul.^{[subscription required]}
↑ „30 Sep 1980, Page 56 - St. Louis Post-Dispatch at Newspapers.com“. 2016-yil 18-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 20-iyul.
↑ „Pointless Cannibal Holocaust Sequel in the Works“. 2007-02-21da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2022-08-21. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)
↑ Uproar at fish cruelty on YouTube. practicalfishkeeping.co.uk. 17 May 2007.
↑ „Entertainment Industry FAQ“. 2008-yil 16-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
↑ Movie Rating System. Earning Our Disclaimer. American humane. org
↑ „Circus bans“ (en-GB). Stop Circus Suffering. Qaraldi: 2019-yil 3-noyabr.
↑ „Circus Incidents: Attacks, Abuse and Property Damage“. Humane Society of the United States (2004-yil 1-iyun). 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-dekabr.
↑ „Circuses“. Humane Society of the United States. 2015-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-dekabr.
↑ Patton. „Frequently Asked Questions: Do circus trainers/handlers abuse animals?“. lionden.com (2007-yil 1-aprel). 2008-yil 21-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 23-may.
↑ „What is bullfighting?“. League Against Cruel Sports. 2011-yil 30-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „The suffering of bullfighting bulls“. 2009-yil 26-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
↑ The Bulletpoint Bullfight, p. 6, ISBN 978-1-4116-7400-4
↑ „Toro Jubilo fiesta returns to Medinaceli, Soria“. Typically Spanish – Spain News (2012-yil 29-oktyabr). 2012-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Texas Town Welcomes Rattlesnakes, Handlers“. Associated Press (2006-yil 11-mart). 2006-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 26-fevral.
↑ Arena, Phillip C. „Rattlesnake Round-ups“, . Wildlife and recreationists: coexistence through management and research Knight, Richard L.: . Island Press, 1995 — 313–322-bet. ISBN 978-1-55963-257-7.
↑ „American Society of Ichthyologists and herpetologists position paper on Rattlesnake roundups“. American Society of Ichthyologists and herpetologists. 2008-yil 17-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 7-oktyabr.
↑ Rubio, Manny „Rattlesnake roundups“, . Rattlesnake: Portrait of a Predator. Smithsonian Books, 1998. ISBN 1-56098-808-8. Qaraldi: 2019-yil 7-avgust.
↑ „Noxen Rattlesnake Roundup“. Noxen, Pa. Qaraldi: 2015-yil 3-noyabr.
↑ „Environmentalists Tackle the Rattlesnake Rodeo“. Associated Press (2010-yil 21-aprel). 2013-yil 29-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 7-avgust.
↑ „Animals in War – The unseen casualties“. Animal Aid (2003-yil 1-iyun). 2008-yil 20-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 5-sentyabr.
↑ Price, Eluned. „They served and suffered for us“. The Daily Telegraph (2004-yil 1-noyabr). 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 5-sentyabr.
↑ „Animal war heroes statue unveiled“. BBC News (2004-yil 24-noyabr). 2009-yil 16-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 5-sentyabr.
↑ Naughton, Philippe. „Puppy-toss video makes Marine figure of hate“. The Times (2008-yil 4-mart). 2008-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 4-sentyabr.
↑ Mangin. „L'air et le monde aérien“. Tours, A. Mame et fils (1865-yil 23-avgust). 2016-yil 1-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 23-avgust.
↑ Taylor, Alfred S. (October 1832). "An Account of the Grotta del Cane; With Remarks Upon Suffocation by Carbonic Acid". The London Medical and Physical Journal. New Series LXVIII (76): 278–285. Archived from the original on 29 July 2020. https://web.archive.org/web/20200729220231/https://books.google.com/books?id=eegEAAAAQAAJ&pg=RA1-PA278&lpg=RA1-PA278&dq=An+account+of+the+Grotta+del+Cane#v=onepage. Qaraldi: 6 June 2020. Hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik]]
↑ Fleming & Johnson, Toxic Airs: Body, Place, Planet in Historical Perspective, Pittsburgh, 255-256.
↑ Kroonenberg, Why Hell Stinks of Sulfur: Mythology and Geology of the Underworld, Chicago, 2013, 41-45.
↑ „U.S. Facing Feral-Dog Crisis“. 2014-yil 21-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Why no-pet rental clauses lack teeth“. thestar.com (2012-yil 7-dekabr). 2017-yil 20-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „No-pet policy for Man. renters could be outlawed“ (2010-yil 15-fevral). 2014-yil 13-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Why Sport Hunting Is Cruel and Unnecessary“. PETA (2003-yil 15-dekabr).
↑ Dennis C. Turner. The domestic cat: the biology of its behaviour. Cambridge University Press, 26 June 2000 — 185–-bet. ISBN 978-0-521-63648-3. Qaraldi: 2011-yil 15-dekabr.
↑ „Nigeria | World Animal Protection“. api.world animal protection. org. — „Despite the fact that there is no report that anybody has ever been tried and convicted for the offence, the 1999 Constitution prohibits the abuse of animals under Miscellaneous Offences. It states in Chapter 50 on 'Cruelly to Animals' that any person who cruelly beats, kicks, ill-treats, over-rides, over-drives, over-loads, tortures, infuriates, or terrifies any animal, or causes or procures, or, being the owner, permits any animal to be so used „is guilty of an offence of cruelty and is liable to imprisonment for six months or to a fine of fifty naira, or to both such imprisonment and fine.““. Qaraldi: 2022-yil 17-iyun.
↑ „NSPCA Cares about all Animals“. Nspca.co.za. 2018-yil 5-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 4-oktyabr.
↑ „LEY 14346 – MALOS TRATOS Y ACTOS DE CRUELDAD A LOS ANIMALES“. Gobierno República de Argentina. 2014-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 7-sentyabr.
↑ „Canine carcasses at Edmonton restaurant were coyotes - Canada - CBC News“ (2016-yil 17-mart). 2016-yil 17-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 5-noyabr.
↑ „Ley 20380, SOBRE PROTECCIÓN DE ANIMALES“ (es). MINISTERIO DE SALUD; SUBSECRETARÍA DE SALUD PÚBLICA (2009-yil oktyabr). 2016-yil 7-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 7-sentyabr.
↑ Arias. „President Solís signs new Animal Welfare Law“. The Tico Times (2017-yil 12-iyun). 2020-yil 1-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 1-avgust.
↑ Arias. „Lawmakers pass Animal Welfare Bill on first-round vote“. The Tico Times (2017-yil 14-may). 2020-yil 1-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 1-avgust.
↑ „Finally, reform to the Penal Code of Mexico City on animal abuse“. 2013-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 9-fevral.
↑ „Lawmakers seek to position Federal enforcement of the Law of Animal Protection of the Federal District“. 2013-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 9-fevral.
↑ „Legislative History of the Animal Welfare Act“. 2013-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 7-aprel.
↑ „Annual Study Names 2013's "Top Five States to be an Animal Abuser"“. Animal Legal Defense Fund. 2014-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 22-iyul.
↑ ^94,0 ^94,1 Emery. „Florida to Consider Ban on Cow Tipping“. About.com. 2007-yil 4-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 7-iyun.
↑ „ALDF: U.S. Jurisdictions With and Without Felony Animal Cruelty Provisions“. Aldf.org. 2009-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 29-aprel.
↑ „Norfolk Bans De-Clawing Of Cats“. 2008-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „'Animal crush' video charges dismissed in the first case under new law“. POLITICO. 2013-yil 28-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
↑ Zaveri, Mihir. „President Trump Signs Federal Animal Cruelty Bill Into Law“. The New York Times (2019-yil 25-noyabr). Qaraldi: 2020-yil 10-oktyabr.
↑ Zarrell, Matt. „President Trump signs animal cruelty bill into law, making it a federal felony“. ABC News (2019-yil 25-noyabr).
↑ „PorkNet Newsletter“. MetaFarms.com, Inc (2002-yil 7-noyabr). 2006-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 3-iyul.
↑ „Back door activists gain momentum“. Learfield Communications, Inc. (2007-yil 5-iyul). 2012-yil 17-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 3-iyul.
↑ Farm Animal Welfare Bill Killed in Legislature. Omaha World Daily (2008-yil 17-fevral).
↑ „Farm Sanctuary Applauds Colorado for Passing Legislation Phasing out Veal and Gestation Crates“. Reuters (2008-yil 14-may). 2009-yil 11-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 3-iyul.
↑ „Farm Animal Welfare Measure Becomes Law“. Federation of Animal Science Societies (FASS) (2008-yil 14-may). 2008-yil 15-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 3-iyul.
↑ Asamblea Nacional de la República Bolivariana de Venezuela. „LEY PARA LA PROTECCIÓN DE LA FAUNA DOMÉSTICA LIBRE Y EN CAUTIVERIO“. Diario El Universal. 2013-yil 2-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 7-sentyabr.
↑ Joaquín Perez Guisado; Andre Muñoz Serrano (2009). "Factors Linked to Dominance Aggression in Dogs". Journal of Animal and Veterinary Advances. Archived from the original on 3 December 2013. https://web.archive.org/web/20131203003948/http://www.cfba.co.uk/Factors%20Linked%20to%20Dominance%20Aggression%20in%20Dogs.pdf. Qaraldi: 7 September 2013. Hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik]]
↑ Reich. „Israel bans sale of fur to the fashion industry, the first country to do so“ (en-US). The Jerusalem Post | JPost.com (2021-yil 10-iyun). 2021-yil 9-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 16-dekabr.
↑ Journal of Ecotourism. „The Shark Watching Industry and its Potential Contribution to Shark Conservation“. 2009-yil 8-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-noyabr.
↑ Sohu Forum. „人類的飲食與野生動物的滅絕有著本質和必然的聯繫“. 2012-yil 23-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-noyabr.
↑ 中國青年報. „國家禁令擋不住虎骨酒熱銷“. 2009-yil 5-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 4-noyabr.
↑ Jadecampus. „Conservationists Call on China to Support Law Over Tiger Farms“. 2008-yil 17-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 4-noyabr.
↑ 中國青年報. „拿什麼拯救你可憐的黑熊:能不能不用熊膽?“. 2009-yil 9-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 4-noyabr.
↑ „China unveils first-ever animal cruelty legislation“. The Daily Telegraph (2009-yil 18-sentyabr). 2011-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 18-sentyabr.
↑ „Beijing loosens leash on pet dogs“. Chinadaily.com.cn. 2008-yil 13-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 6-noyabr.
↑ „The prevention of cruelty to animals act,1960“. Amendments. Ministry of environment and Forests, Government of India. 2012-yil 17-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 9-fevral.
↑ „Indian animal welfare act 2011“. Chapter IV. Cruelty to animals. Ministry of Environment and Forests, Government of India. 2012-yil 5-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 9-fevral.
↑ World Animal Protection. „Korea“ (2014-yil 2-noyabr). 2016-yil 12-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 8-may.
↑ „CRUELTY PREVENTION AND WELFARE OF ANIMAL ACT, B.E. 2557 (2014)“. Thai SPCA. 2016-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 11-may.
↑ Kanchanalak, Pornpimol. „A landmark victory for animal rights“. The Nation (2014-yil 13-noyabr). 2015-yil 25-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 22-noyabr.
↑ Declawing Cats: Manicure or Mutilation?. dehumane.org
↑ „Code pénal“. legifrance.gouv.fr. 2013-yil 23-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 28-noyabr.
↑ The Italian Parliament — Law 189/2004 — Art. 544/ter/quater/quinquies (Wayback Machine saytida 8 July 2011 sanasida arxivlangan). Camera. it. Retrieved on 14 December 2011. (in Italian)
↑ „Animal Health and Welfare Act 2013“. 2014-yil 3-avgustda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „New animal welfare legislation introduced“. RTE.ie (2014-yil 7-mart). 2014-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Carlow man jailed for 'atrocious levels of animal cruelty' loses sentence appeal“ (2019-yil 10-aprel).
↑ ^126,0 ^126,1 ^126,2 The Agency. „Boas Notícias – Animais: Lei que criminaliza maus-tratos entra em vigor“. 2014-yil 3-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Brottsbalk (1962:700)“. 2015-yil 12-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
↑ ^128,0 ^128,1 „Hayvanları Koruma Kanunu“ (tr). Qaraldi: 2021-yil 11-avgust.
↑ „Turkish parliament approves animal rights bill“. Anadolu Agency (2021-yil 9-iyul). 2022-yil 6-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 11-avgust.
↑ The Times, Monday, 1 January 1912; p. 3; Issue 39783; col F „The Animals' New Magna Charter“
↑ „London Police Act 1839, Great Britain Parliament. Section XXXI, XXXIV, XXXV, XLII“. 2011-yil 24-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 23-yanvar.
↑ /Graham Robb. The discovery of France: a historical geography from the Revolution to the First World War. W. W. Norton & Company, 2007 — 167–-bet. ISBN 978-0-393-05973-1. Qaraldi: 2011-yil 15-dekabr.
↑ ^133,0 ^133,1 Rothfels, Nigel (2002), Representing Animals, Indiana University Press, 12-bet, ISBN 978-0-253-34154-9. Chapter: 'A Left-handed Blow: Writing the History of Animals' by Erica Fudge
↑ „igg.org.uk“. 2010-yil 31-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
↑ Animal Rights by Hilda Kean, 1998, University of Chicago Press. (Wayback Machine saytida 11 November 2010 sanasida arxivlangan)
↑ „Pet abuse law shake-up unveiled“. BBC News Online (2005-yil 14-oktyabr). 2015-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „BBC – Ethics – Animal Ethics: Animal Welfare Act“. BBC. 2010-yil 23-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 24-aprel.
↑ „What is the Australian legislation governing animal welfare?“. 2014-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „ACT legislation register – Animal Welfare Act 1992 – main page“. 2016-yil 29-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „ANIMAL WELFARE ACT 1992“. 2016-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „NSW Legislation“. 2016-yil 27-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „PREVENTION OF CRUELTY TO ANIMALS ACT 1979“. 2016-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „ANIMAL WELFARE ACT“. 2016-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Animal Care and Protection Act 2001 (Qld)“ (PDF). legislation.qld.gov.au. 2018-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „ANIMAL CARE AND PROTECTION ACT 2001“. 2016-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „South Australian Legislation“. 2016-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „ANIMAL WELFARE ACT 1985“. 2016-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Legislation View Page“. 2016-yil 10-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „ANIMAL WELFARE ACT 1993“. 2016-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Prevention of Cruelty to Animals Act 1986 (Vic)“. legislation.vic.gov.au.
↑ „PREVENTION OF CRUELTY TO ANIMALS ACT 1986“. 2016-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Western Australian Legislation“. 2016-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „ANIMAL WELFARE ACT 2002“. 2016-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
↑ „Animal Welfare Act 1999“. 2016-yil 26-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.

Adabiyotlar

Arluk, Arnold. Qoʻpol kuch: Hayvonlar politsiyasi va shafqatsizlik muammosi, Purdue universiteti nashriyoti (2004-yil 15-avgust), qattiq muqovali, 175 bet, ISBN 1-55753-350-4. Insonparvar huquqni muhofaza qilish organlari xodimlarining etnografik tadqiqoti.
Fiber-Ostrow, Pamela, Lovell, Jarret S. „Maxfiylik pardasi ortida: hayvonlarga nisbatan zoʻravonlik qilish, zavod fermalari va Ag-Gag qonunchiligi“. Zamonaviy adolat sharhi (2016) 19 (2), 230 — 249.
Lea, Suzanna Gudni (2007). Huquqbuzarlik va hayvonlarning shafqatsizligi: ijtimoiy patologiya haqidagi afsonalar va haqiqatlar, qattiq muqovali, 168 bet,ISBN 978-1-59332-197-0 . Lea hayvonlar huquqlari faollarining bolalik davridagi hayvonlarga nisbatan shafqatsizligi inson tomonidan yoʻnaltirilgan zoʻravonlikning asosi ekanligi haqidagi argumentiga qarshi chiqadi.
Munro X. Kaltaklangan uy hayvonlari (1999) F. Ascione va P. Arkow (Tahrirlar.) Bolalarga nisbatan zoʻravonlik, uydagi zoʻravonlik va jonivorlarga nisbatan zoʻravonlik qilish. West Lafayette, IN: Purdue University Press, 199-208.ISBN 1-55753-143-9 ISBN 1-55753-143-9
Tichelar, Maykl. „Yigirmanchi asr Britaniyada qirollik va qonli sportga qarshilik: Imperator oʻljasidan yovvoyi tabiatni muhofaza qilishgachami?.“ Tarix 103.357 (2018): 588-609.
Mans, Genri (2021). Hayvonlarni qanday sevish kerak : inson shaklidagi dunyoda (Birinchi Shimoliy Amerika nashri ed.). Nyu York. ISBN 978-1-9848-7965-3 . OCLC 1226175333

[Hussain-1] 1,0 ^1,1 Hussain. „Animal Cruelty: What Is Animal Cruelty and How to Recognize It“ (en-US). Sentient Media. Qaraldi: 2022-yil 18-iyun.

[warburton-2] 2,0 ^2,1 Warburton, Nigel. Philosophy: the basics, 5th, Routledge, 2013 — 71-bet. ISBN 9780415693172.

[3] „The life of Leonardo da Vinci by Giorgio Vasari“. Yale University Library Digital Collections. 2015-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 21-avgust.

[4] Jones, Jonathan. „Leonardo da Vinci unleashed: the animal rights activist within the artist“. The Guardian (2011-yil 30-noyabr). 2015-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 21-avgust.

[MMidgley-5] Midgley, Mary (24 May 1999). "Descartes' prisoners". New Statesman. Archived from the original on 8 December 2015. https://web.archive.org/web/20151208053932/http://www.newstatesman.com/node/149215.

[cassuto-6] 6,0 ^6,1 Cassuto, David N. (2007). "Bred Meat: The Cultural Foundation of the Factory Farm". Law and Contemporary Problems 70 (1): 59–87.

[charles-7] Darwin, Charles. The Descent of Man. D. Appleton and Company, 1871 — 34-bet. Qaraldi: 2020-yil 2-mart.

[8] Rader, Priscilla, „Virtue Ethics and Non-Human Animals: The Missing Link to the Animal Liberation Movement“ (2012). Humanities Capstone Projects. Paper 13.

[9] „An Introduction to the Principles of Morals and Legislation“ (en). ebooks.adelaide.edu.au. 2017-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 5-aprel.

[norwood-10] 10,0 ^10,1 Norwood, FB; Lusk, JL (2010). "Direct versus indirect questioning: An application to the well-being of farm animals". Soc Indic Res 96 (3): 551–565. doi:10.1007/s11205-009-9492-z.

[11] „Pet-Abuse.Com – Animal Cruelty“. Pet-abuse.com. 2008-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 6-noyabr.

[12] Salt, H.S. (1899) The Logic of Vegetarianism: Essays and Dialogues. London.

[leahy-13] 13,0 ^13,1 ^13,2 Matheny, Gaverick; Leahy, Cheryl (2007). "Farm-Animal Welfare, Legislation, and Trade". Law and Contemporary Problems 70 (1): 325–358.

[14] „Are Farm Animals Not Considered Animals?“. The Huffington Post (2014-yil 25-avgust). 2014-yil 27-avgustda asl nusxadan arxivlangan.

[15] „Video: Shocking undercover footage from an egg hatchery – Telegraph“. Telegraph.co.uk (2009-yil 1-sentyabr). 2018-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan.

[JSos-16] „Are we the cruellest we've ever been? The way we treat animals suggests we are“ (2015-yil 19-oktyabr). 2015-yil 23-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-noyabr.

[17] Fiber-Ostrow, Pamela, Lovell, Jarret S. (2016) behind a veil of secrecy: animal abuse, factory farms, and Ag-Gag legislation. Contemporary Justice Review [online]. 19(2), 230 — 249.

[18] „Executive Board meets pressing needs“. 2014-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.

[19] Rev. Sci. Tech. Off. Int. Epiz.,. Global Perspectives on Animal Welfare: Asia, the Far East, and Oceania (n.d.): n. pag. 24 February 2005. Web.

[NYT4613-20] Richard A. Oppel Jr.. „Taping of Farm Cruelty Is Becoming the Crime“. The New York Times (2013-yil 6-aprel). 2013-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 7-aprel.

[21] Schwartzkopf-Genswein, K. S.; Stookey, J. M.; Welford, R. (1 August 1997). "Behavior of cattle during hot-iron and freeze branding and the effects on subsequent handling ease". Journal of Animal Science 75 (8): 2064–2072. doi:10.2527/1997.7582064x. ISSN 0021-8812. PMID 9263052. https://archive.org/details/sim_journal-of-animal-science_1997-08_75_8/page/2064.

[22] Coetzee, Hans. Pain Management, An Issue of Veterinary Clinics: Food Animal Practice (en). Elsevier Health Sciences, 19 May 2013. ISBN 978-1455773763. Qaraldi: 2017-yil 5-aprel.

[23] „Welfare Implications of Dehorning and Disbudding Cattle“ (en-us). www.avma.org. 2017-yil 23-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 5-aprel.

[24] Goode, Erica. „Ear-Tagging Proposal May Mean Fewer Branded Cattle“. The New York Times (2012-yil 25-yanvar). 2017-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 5-aprel.

[25] Grandin, Temple. Improving Animal Welfare, 2 Edition: A Practical Approach (en). CABI, 21 July 2015. ISBN 9781780644677. Qaraldi: 2017-yil 5-aprel.

[26] „Restraint of Livestock“. www.grandin.com. 2017-yil 13-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 5-aprel.

[27] Doyle, Rebecca. Cow Talk: Understanding Dairy Cow Behaviour to Improve Their Welfare on Asian Farms (en). Csiro Publishing, 3 February 2015. ISBN 9781486301621. Qaraldi: 2017-yil 5-aprel.

[:1-28] 28,0 ^28,1 „The Issue“ (en-US). Stop Yulin Forever. 2019-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 5-noyabr.

[29] Rogers. „Inside the grim scene of a Korean dog meat farm, just miles from the Winter Olympics“ (en-US). USA TODAY. 2020-yil 8-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 5-noyabr.

[30] „Sheep dentistry, including tooth trimming“. Australian Veterinary Association. 2014-yil 25-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-may.

[31] „Stunning of Pigs with Carbon Dioxide: Submission to the OIE by the International Coalition for Animal Welfare“. International Coalition for Animal Welfare (2019-yil 20-dekabr). 2019-yil 20-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 29-mart.

[for-32] Bale. „Fur Farms Still Unfashionably Cruel, Critics Say“. National Geographic (2016-yil 17-avgust). Qaraldi: 2020-yil 5-noyabr.

[33] Lockwood, Randall; Hodge, Guy R. (1986). "The tangled web of animal abuse: The links between cruelty to animals and human violence". Readings in Research and Applications: 77–82. Archived from the original on 23 June 2015. https://web.archive.org/web/20150623163557/https://www.ncjrs.gov/App/abstractdb/AbstractDBDetails.aspx?id=155688.

[34] Arluke, A.; Levin, J.; Luke, C.; Ascione, F. (1999). "The relationship of animal abuse to violence and other forms of antisocial behavior". Journal of Interpersonal Violence 14 (9): 963–975. doi:10.1177/088626099014009004. https://archive.org/details/sim_journal-of-interpersonal-violence_1999-09_14_9/page/963.

[35] Alleyne, E.; Tilston, L.; Parfitt, C.; Butcher, R. (2015). "Adult-perpetrated animal abuse: development of a proclivity scale". Psychology, Crime & Law 21 (6): 570–588. doi:10.1080/1068316X.2014.999064. Archived from the original on 29 July 2020. https://web.archive.org/web/20200729011603/https://kar.kent.ac.uk/48700/1/Alleyne%20et%20al.%20%28in%20press%29.pdf. Qaraldi: 5 December 2019. Hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik]]

[36] Baxendale, S.; Lester, L.; Johnston, R.; Cross, D. (2015). "Risk factors in adolescents' involvement in violent behaviours". Journal of Aggression, Conflict and Peace Research 7 (1): 2–18. doi:10.1108/jacpr-09-2013-0025.

[37] Fitzgerald, Amy J.; Kalof, Linda; Dietz, Thomas (2009). "Slaughterhouses and Increased Crime Rates: An Empirical Analysis of the Spillover From "The Jungle" Into the Surrounding Community". Organization & Environment (Santa Barbara, California: SAGE Publications) 22 (2): 158–184. doi:10.1177/1350508416629456. Archived from the original on 25 May 2019. https://web.archive.org/web/20190525203329/https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1086026609338164. Qaraldi: 30 October 2019. Hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik]]

[38] Muri, K.; Augusti, E.M.; Bjørnholt, M.; Hafstad, G.S (2022). "Childhood experiences of companion animal abuse and its co-occurrence with domestic abuse: Evidence from a national youth survey in Norway". Journal of Interpersonal Violence. doi:10.1177/08862605211072176. PMID 35156447.

[aggression-v-animals-39] 39,0 ^39,1 Felthous, Alan R.. Aggression against Cats, Dogs, and People. In Cruelty to Animals and Interpersonal Violence: Readings in Research and Applications.. West Lafayette, Indiana: Purdue University Press, 1998 — 159–167-bet.

[40] Goleman, Daniel. „Clues to a Dark Nurturing Ground for One Serial Killer“. The New York Times (1991-yil 7-avgust). 2020-yil 23-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 30-aprel.

[41] „Pet-Abuse.Com – Animal Cruelty“. Pet-abuse.com. 2010-yil 6-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 17-mart.

[42] Gibson, Caitlin. „Loudoun Program Underscores the Link between Domestic Violence, Animal Abuse“. The Washington Post (2014-yil 24-sentyabr). 2016-yil 16-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.

[43] „Facts About Animal Abuse & Domestic Violence“. American Humane Association. 2012-yil 20-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 12-noyabr.

[44] „Domestic Violence & the Animal Abuse Link“. Animaltherapy.net. 2008-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 6-noyabr.

[45] Duncan, A. (2005). "Significance of Family Risk Factors in Development of Childhood Animal Cruelty in Adolescent Boys with Conduct Problems". Journal of Family Violence 20 (4): 235–239. doi:10.1007/s10896-005-5987-9. https://archive.org/details/sim_journal-of-family-violence_2005-08_20_4/page/235.

[46] „Animal Cruelty and Family Violence: Making the Connection“. Humane Society of the United States. 2008-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 26-oktyabr.

[Hile-47] Hile. „Activists Denounce Thailand's Elephant "Crushing" Ritual“. National Geographic Society (2002-yil 16-oktyabr). — „Just before dawn in the remote highlands of northern Thailand, west of the village Mae Jaem, four-year-old elephant bellows as seven village men stab nails into her ears and feet. She is tied up and immobilized in a small, wooden cage. Her cries are the only sounds to interrupt the otherwise quiet countryside. The cage is called a "training crush." It's the centerpiece of a centuries-old ritual in northern Thailand designed to domesticate young elephants. In addition to beatings, handlers use sleep deprivation, hunger, and thirst to "break" the elephants' spirit and make them submissive to their owners.“. 2007-yil 18-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 1-oktyabr.

[48] Sherman, Mark. „Court voids law aimed at animal cruelty videos“. Associated Press (2010-yil 10-aprel). 2012-yil 12-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-aprel.

[:0-49] 49,0 ^49,1 „Turner Classic Movies - TCM.com“. Turner Classic Movies. 2016-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 20-iyul.

[50] „27 Jun 1982, Page 14 - The Pantagraph at Newspapers.com“. 2016-yil 27-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 20-iyul.^{[subscription required]}

[51] „30 Sep 1980, Page 56 - St. Louis Post-Dispatch at Newspapers.com“. 2016-yil 18-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 20-iyul.

[Fango-52] „Pointless Cannibal Holocaust Sequel in the Works“. 2007-02-21da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2022-08-21. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)

[53] Uproar at fish cruelty on YouTube. practicalfishkeeping.co.uk. 17 May 2007.

[54] „Entertainment Industry FAQ“. 2008-yil 16-iyunda asl nusxadan arxivlangan.

[55] Movie Rating System. Earning Our Disclaimer. American humane. org

[56] „Circus bans“ (en-GB). Stop Circus Suffering. Qaraldi: 2019-yil 3-noyabr.

[57] „Circus Incidents: Attacks, Abuse and Property Damage“. Humane Society of the United States (2004-yil 1-iyun). 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-dekabr.

[58] „Circuses“. Humane Society of the United States. 2015-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-dekabr.

[59] Patton. „Frequently Asked Questions: Do circus trainers/handlers abuse animals?“. lionden.com (2007-yil 1-aprel). 2008-yil 21-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 23-may.

[60] „What is bullfighting?“. League Against Cruel Sports. 2011-yil 30-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.

[61] „The suffering of bullfighting bulls“. 2009-yil 26-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.

[62] The Bulletpoint Bullfight, p. 6, ISBN 978-1-4116-7400-4

[63] „Toro Jubilo fiesta returns to Medinaceli, Soria“. Typically Spanish – Spain News (2012-yil 29-oktyabr). 2012-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.

[CBS-64] „Texas Town Welcomes Rattlesnakes, Handlers“. Associated Press (2006-yil 11-mart). 2006-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 26-fevral.

[Arena-65] Arena, Phillip C. „Rattlesnake Round-ups“, . Wildlife and recreationists: coexistence through management and research Knight, Richard L.: . Island Press, 1995 — 313–322-bet. ISBN 978-1-55963-257-7.

[ASIH-66] „American Society of Ichthyologists and herpetologists position paper on Rattlesnake roundups“. American Society of Ichthyologists and herpetologists. 2008-yil 17-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 7-oktyabr.

[Rubio-67] Rubio, Manny „Rattlesnake roundups“, . Rattlesnake: Portrait of a Predator. Smithsonian Books, 1998. ISBN 1-56098-808-8. Qaraldi: 2019-yil 7-avgust.

[Noxen-68] „Noxen Rattlesnake Roundup“. Noxen, Pa. Qaraldi: 2015-yil 3-noyabr.

[CBS2-69] „Environmentalists Tackle the Rattlesnake Rodeo“. Associated Press (2010-yil 21-aprel). 2013-yil 29-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 7-avgust.

[aa-war-70] „Animals in War – The unseen casualties“. Animal Aid (2003-yil 1-iyun). 2008-yil 20-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 5-sentyabr.

[telegraph-war-71] Price, Eluned. „They served and suffered for us“. The Daily Telegraph (2004-yil 1-noyabr). 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 5-sentyabr.

[BBC-memorial-72] „Animal war heroes statue unveiled“. BBC News (2004-yil 24-noyabr). 2009-yil 16-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 5-sentyabr.

[73] Naughton, Philippe. „Puppy-toss video makes Marine figure of hate“. The Times (2008-yil 4-mart). 2008-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 4-sentyabr.

[74] Mangin. „L'air et le monde aérien“. Tours, A. Mame et fils (1865-yil 23-avgust). 2016-yil 1-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 23-avgust.

[75] Taylor, Alfred S. (October 1832). "An Account of the Grotta del Cane; With Remarks Upon Suffocation by Carbonic Acid". The London Medical and Physical Journal. New Series LXVIII (76): 278–285. Archived from the original on 29 July 2020. https://web.archive.org/web/20200729220231/https://books.google.com/books?id=eegEAAAAQAAJ&pg=RA1-PA278&lpg=RA1-PA278&dq=An+account+of+the+Grotta+del+Cane#v=onepage. Qaraldi: 6 June 2020. Hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik]]

[76] Fleming & Johnson, Toxic Airs: Body, Place, Planet in Historical Perspective, Pittsburgh, 255-256.

[77] Kroonenberg, Why Hell Stinks of Sulfur: Mythology and Geology of the Underworld, Chicago, 2013, 41-45.

[78] „U.S. Facing Feral-Dog Crisis“. 2014-yil 21-aprelda asl nusxadan arxivlangan.

[79] „Why no-pet rental clauses lack teeth“. thestar.com (2012-yil 7-dekabr). 2017-yil 20-iyulda asl nusxadan arxivlangan.

[80] „No-pet policy for Man. renters could be outlawed“ (2010-yil 15-fevral). 2014-yil 13-aprelda asl nusxadan arxivlangan.

[Peta-hunting-81] „Why Sport Hunting Is Cruel and Unnecessary“. PETA (2003-yil 15-dekabr).

[82] Dennis C. Turner. The domestic cat: the biology of its behaviour. Cambridge University Press, 26 June 2000 — 185–-bet. ISBN 978-0-521-63648-3. Qaraldi: 2011-yil 15-dekabr.

[83] „Nigeria | World Animal Protection“. api.world animal protection. org. — „Despite the fact that there is no report that anybody has ever been tried and convicted for the offence, the 1999 Constitution prohibits the abuse of animals under Miscellaneous Offences. It states in Chapter 50 on 'Cruelly to Animals' that any person who cruelly beats, kicks, ill-treats, over-rides, over-drives, over-loads, tortures, infuriates, or terrifies any animal, or causes or procures, or, being the owner, permits any animal to be so used „is guilty of an offence of cruelty and is liable to imprisonment for six months or to a fine of fifty naira, or to both such imprisonment and fine.““. Qaraldi: 2022-yil 17-iyun.

[84] „NSPCA Cares about all Animals“. Nspca.co.za. 2018-yil 5-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 4-oktyabr.

[85] „LEY 14346 – MALOS TRATOS Y ACTOS DE CRUELDAD A LOS ANIMALES“. Gobierno República de Argentina. 2014-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 7-sentyabr.

[86] „Canine carcasses at Edmonton restaurant were coyotes - Canada - CBC News“ (2016-yil 17-mart). 2016-yil 17-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 5-noyabr.

[87] „Ley 20380, SOBRE PROTECCIÓN DE ANIMALES“ (es). MINISTERIO DE SALUD; SUBSECRETARÍA DE SALUD PÚBLICA (2009-yil oktyabr). 2016-yil 7-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 7-sentyabr.

[88] Arias. „President Solís signs new Animal Welfare Law“. The Tico Times (2017-yil 12-iyun). 2020-yil 1-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 1-avgust.

[89] Arias. „Lawmakers pass Animal Welfare Bill on first-round vote“. The Tico Times (2017-yil 14-may). 2020-yil 1-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 1-avgust.

[90] „Finally, reform to the Penal Code of Mexico City on animal abuse“. 2013-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 9-fevral.

[91] „Lawmakers seek to position Federal enforcement of the Law of Animal Protection of the Federal District“. 2013-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 9-fevral.

[92] „Legislative History of the Animal Welfare Act“. 2013-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 7-aprel.

[93] „Annual Study Names 2013's "Top Five States to be an Animal Abuser"“. Animal Legal Defense Fund. 2014-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 22-iyul.

[floridaban-94] 94,0 ^94,1 Emery. „Florida to Consider Ban on Cow Tipping“. About.com. 2007-yil 4-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 7-iyun.

[95] „ALDF: U.S. Jurisdictions With and Without Felony Animal Cruelty Provisions“. Aldf.org. 2009-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 29-aprel.

[96] „Norfolk Bans De-Clawing Of Cats“. 2008-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.

[97] „'Animal crush' video charges dismissed in the first case under new law“. POLITICO. 2013-yil 28-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.

[98] Zaveri, Mihir. „President Trump Signs Federal Animal Cruelty Bill Into Law“. The New York Times (2019-yil 25-noyabr). Qaraldi: 2020-yil 10-oktyabr.

[99] Zarrell, Matt. „President Trump signs animal cruelty bill into law, making it a federal felony“. ABC News (2019-yil 25-noyabr).

[100] „PorkNet Newsletter“. MetaFarms.com, Inc (2002-yil 7-noyabr). 2006-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 3-iyul.

[101] „Back door activists gain momentum“. Learfield Communications, Inc. (2007-yil 5-iyul). 2012-yil 17-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 3-iyul.

[102] Farm Animal Welfare Bill Killed in Legislature. Omaha World Daily (2008-yil 17-fevral).

[103] „Farm Sanctuary Applauds Colorado for Passing Legislation Phasing out Veal and Gestation Crates“. Reuters (2008-yil 14-may). 2009-yil 11-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 3-iyul.

[104] „Farm Animal Welfare Measure Becomes Law“. Federation of Animal Science Societies (FASS) (2008-yil 14-may). 2008-yil 15-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 3-iyul.

[105] Asamblea Nacional de la República Bolivariana de Venezuela. „LEY PARA LA PROTECCIÓN DE LA FAUNA DOMÉSTICA LIBRE Y EN CAUTIVERIO“. Diario El Universal. 2013-yil 2-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 7-sentyabr.

[106] Joaquín Perez Guisado; Andre Muñoz Serrano (2009). "Factors Linked to Dominance Aggression in Dogs". Journal of Animal and Veterinary Advances. Archived from the original on 3 December 2013. https://web.archive.org/web/20131203003948/http://www.cfba.co.uk/Factors%20Linked%20to%20Dominance%20Aggression%20in%20Dogs.pdf. Qaraldi: 7 September 2013. Hayvonlarga nisbatan shafqatsizlik]]

[107] Reich. „Israel bans sale of fur to the fashion industry, the first country to do so“ (en-US). The Jerusalem Post | JPost.com (2021-yil 10-iyun). 2021-yil 9-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 16-dekabr.

[swii-108] Journal of Ecotourism. „The Shark Watching Industry and its Potential Contribution to Shark Conservation“. 2009-yil 8-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-noyabr.

[rlys-109] Sohu Forum. „人類的飲食與野生動物的滅絕有著本質和必然的聯繫“. 2012-yil 23-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-noyabr.

[gjjl-110] 中國青年報. „國家禁令擋不住虎骨酒熱銷“. 2009-yil 5-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 4-noyabr.

[cccs-111] Jadecampus. „Conservationists Call on China to Support Law Over Tiger Farms“. 2008-yil 17-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 4-noyabr.

[nsmz-112] 中國青年報. „拿什麼拯救你可憐的黑熊:能不能不用熊膽?“. 2009-yil 9-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 4-noyabr.

[113] „China unveils first-ever animal cruelty legislation“. The Daily Telegraph (2009-yil 18-sentyabr). 2011-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 18-sentyabr.

[114] „Beijing loosens leash on pet dogs“. Chinadaily.com.cn. 2008-yil 13-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 6-noyabr.

[oldin-115] „The prevention of cruelty to animals act,1960“. Amendments. Ministry of environment and Forests, Government of India. 2012-yil 17-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 9-fevral.

[India-116] „Indian animal welfare act 2011“. Chapter IV. Cruelty to animals. Ministry of Environment and Forests, Government of India. 2012-yil 5-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 9-fevral.

[apikorea-117] World Animal Protection. „Korea“ (2014-yil 2-noyabr). 2016-yil 12-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 8-may.

[118] „CRUELTY PREVENTION AND WELFARE OF ANIMAL ACT, B.E. 2557 (2014)“. Thai SPCA. 2016-yil 13-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 11-may.

[kan-119] Kanchanalak, Pornpimol. „A landmark victory for animal rights“. The Nation (2014-yil 13-noyabr). 2015-yil 25-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 22-noyabr.

[120] Declawing Cats: Manicure or Mutilation?. dehumane.org

[121] „Code pénal“. legifrance.gouv.fr. 2013-yil 23-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 28-noyabr.

[122] The Italian Parliament — Law 189/2004 — Art. 544/ter/quater/quinquies (Wayback Machine saytida 8 July 2011 sanasida arxivlangan). Camera. it. Retrieved on 14 December 2011. (in Italian)

[123] „Animal Health and Welfare Act 2013“. 2014-yil 3-avgustda asl nusxadan arxivlangan.

[124] „New animal welfare legislation introduced“. RTE.ie (2014-yil 7-mart). 2014-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.

[125] „Carlow man jailed for 'atrocious levels of animal cruelty' loses sentence appeal“ (2019-yil 10-aprel).

[Portugal-126] 126,0 ^126,1 ^126,2 The Agency. „Boas Notícias – Animais: Lei que criminaliza maus-tratos entra em vigor“. 2014-yil 3-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.

[127] „Brottsbalk (1962:700)“. 2015-yil 12-aprelda asl nusxadan arxivlangan.

[mevzuat-128] 128,0 ^128,1 „Hayvanları Koruma Kanunu“ (tr). Qaraldi: 2021-yil 11-avgust.

[129] „Turkish parliament approves animal rights bill“. Anadolu Agency (2021-yil 9-iyul). 2022-yil 6-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 11-avgust.

[130] The Times, Monday, 1 January 1912; p. 3; Issue 39783; col F „The Animals' New Magna Charter“

[131] „London Police Act 1839, Great Britain Parliament. Section XXXI, XXXIV, XXXV, XLII“. 2011-yil 24-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 23-yanvar.

[132] /Graham Robb. The discovery of France: a historical geography from the Revolution to the First World War. W. W. Norton & Company, 2007 — 167–-bet. ISBN 978-0-393-05973-1. Qaraldi: 2011-yil 15-dekabr.

[Rep-133] 133,0 ^133,1 Rothfels, Nigel (2002), Representing Animals, Indiana University Press, 12-bet, ISBN 978-0-253-34154-9. Chapter: 'A Left-handed Blow: Writing the History of Animals' by Erica Fudge

[134] „igg.org.uk“. 2010-yil 31-iyulda asl nusxadan arxivlangan.

[Kean-135] Animal Rights by Hilda Kean, 1998, University of Chicago Press. (Wayback Machine saytida 11 November 2010 sanasida arxivlangan)

[136] „Pet abuse law shake-up unveiled“. BBC News Online (2005-yil 14-oktyabr). 2015-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan.

[137] „BBC – Ethics – Animal Ethics: Animal Welfare Act“. BBC. 2010-yil 23-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 24-aprel.

[138] „What is the Australian legislation governing animal welfare?“. 2014-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.

[139] „ACT legislation register – Animal Welfare Act 1992 – main page“. 2016-yil 29-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.

[140] „ANIMAL WELFARE ACT 1992“. 2016-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.

[Prevention_of_Cruelty_to_Animals_Act_1979_(NSW)-141] „NSW Legislation“. 2016-yil 27-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.

[Prevention_of_Cruelty_to_Animals_Act_1979_(NSW)_at_Austlii-142] „PREVENTION OF CRUELTY TO ANIMALS ACT 1979“. 2016-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.

[143] „ANIMAL WELFARE ACT“. 2016-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan.

[144] „Animal Care and Protection Act 2001 (Qld)“ (PDF). legislation.qld.gov.au. 2018-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.

[145] „ANIMAL CARE AND PROTECTION ACT 2001“. 2016-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.

[146] „South Australian Legislation“. 2016-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.

[147] „ANIMAL WELFARE ACT 1985“. 2016-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.

[148] „Legislation View Page“. 2016-yil 10-fevralda asl nusxadan arxivlangan.

[149] „ANIMAL WELFARE ACT 1993“. 2016-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.

[Prevention_of_Cruelty_to_Animals_Act_1986_(Vic)-150] „Prevention of Cruelty to Animals Act 1986 (Vic)“. legislation.vic.gov.au.

[Prevention_of_Cruelty_to_Animals_Act_1986_(Vic)_at_Austlii-151] „PREVENTION OF CRUELTY TO ANIMALS ACT 1986“. 2016-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.

[152] „Western Australian Legislation“. 2016-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.

[153] „ANIMAL WELFARE ACT 2002“. 2016-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.

[154] „Animal Welfare Act 1999“. 2016-yil 26-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]