Turkiya—Suriya zilzilasi

2023-yil 6-fevralda Turkiyaning janubiy va markaziy qismida hamda Suriyaning gʻarbiy qismida zilzila sodir boʻldi. Gaziantep shahridan 34 km (21 mi) gʻarbda Turkiya vaqti bilan soat 04:17 da (UTC 01:17) da sodir boʻlgan zilzilaning magnitudasi kamida 7,8 va maksimal Mercalli intensivligi XI (ekstremal). Gʻayrioddiy kuchli 7,7 magnitudali ikkinchi zilzila asosiy silkinishdan toʻqqiz soat oʻtgach sodir boʻldi. Zilzila markazi Qahramanmarash viloyatining shimoliy shimoli-sharqidan 95 km (59 mi) uzoqlikda joylashgan. Zilzila mintaqada keng koʻlamli vayronagarchilik va minglab odamlarning oʻlimiga sabab boʻldi. Asosiy zilzila tufayli yetkazilgan talofatlar boʻyicha Turkiya tarixida sodir boʻlgan eng kuchli zilzila boʻlib, hatto 1939-yilgi Erzincan zilzilasini ham ortda qoldirdi. Xuddi shunday magnitudali zilzila 1668-yilgi Shimoliy Anadolu zilzilasi boʻlgan edi. Zilzila, shuningdek, 1822-yildan buyon Suriyada sodir bo'lgan eng halokatli zilziladir. Mazkur zilzila 2010-yilda sodir boʻlgan Gaiti zilzilasidan beri dunyodagi eng halokatli zilzila, shuningdek, Levantda qayd etilgan eng kuchli zilzilalardan biri hisoblanadi. Zilzila kuchi Isroil, Livan, Kipr va Turkiyaning Qora dengiz sohillarigacha sezilib, tizimli zarar yetkazdi.

Turkiya—Suriya zilzilasi
Sana va vaqti	2023-02-06 01:17:35
Mahalliy vaqt	04:17 TRV (UTC +3)
Davomiyligi	80 sekund
Miqdori	7,8 Mww
Merkalli shkalasi	XII (Ekstremal)
Chuqurligi	10 km
Episentr	Şehitkamil, Gaziantep 37.174°N 37.032°E / 37.174; 37.032
Yoriq	Oʻlik dengiz oʻzgarishi, Sharqiy Anatoliya yorigʻi, Çardak–Sürgü yorigʻi
Taʼsir doirasidagi davlatlar (hududlar)	Asosan Turkiya va Suriya hududlari
Umumiy zarar	84.1 mlrd dollar (taxminan)
Sunami	0.17 m (6.7 in)
Talofatlar	Janubiy-sharqiy shaharlarda binolar vayron boʻldi
Aftershoklar	≥10,000 (3-mart holatida) 4.0 va undan yuqori magnitudali aftershoklar 470+ Eng yirigi: 6-fevral Turkiya vaqti bilan soat 13:24da 7.5 magnitudali
Qurbonlar	Halok boʻlganlar 7004573500000000000♠57,350, yaradorlar 7005129500000000000♠129,500dan ortiq Turkiyada > 7004500900000000000♠50,090 qurbonlar va yaradorlar 7005115000000000000♠115,000 Suriyada > 7003725000000000000♠7,250 qurbonlar va 7004145000000000000♠14,500 yaradorlar.
Manbalar

Zilziladan keyin 2 109dan ortiq aftershoklar kuzatildi. Seysmik ketma-ketlik yoriqlarning sayoz surilishi natijasida yuzaga kelgan. 18-fevral holatiga koʻra, jami 47 100 dan ortiq oʻlim qayd etilgan. Bundan Turkiyada 40 600 nafar, Suriyada esa 6 400 nafar. Qish boʻroni qutqaruv ishlariga toʻsqinlik qildi. Vayronalar ustida qor yogʻib, harorat keskin pasayib ketdi. Hududlardagi sovuq havo harorati tufayli tirik qolganlar, ayniqsa vayronalar ostida qolganlar uchun gipotermiya xavfi ehtimoli katta. Zilzila taxminan 84,1 milliard AQSh dollari miqdorida zarar keltirib, tarixda qayd etilgan eng qimmat tabiiy ofatlardan biriga aylandi.

Tektonik holatlar

Asosiy maqola: Turkiya geologiyasi va Suriya geologiyasi

Geologiya

Sharqiy Anadolu yorigʻi joylashgan Anadolu plitasining xaritasi.

Zilzilalarning dastlabki joylashuvi Anadolu, Arab va Afrika plitalari oʻrtasidagi uchlik chorraha yaqinida edi. Zilzila mexanizmi va joylashuvi Sharqiy Anadolu yorigʻi zonasida yoki Oʻlik dengiz oʻzgarishi zonasida sodir boʻlgan zilzila bilan mos keladi. Sharqiy Anadolu yorigʻi Turkiyaning Egey dengizi qismidan gʻarbga siljishini, Oʻlik dengiz konversiyasi esa Arabiston yarim orolining Afrika va Yevrosiyo plitalariga nisbatan shimolga qarab siljishini taʼminlaydi.

Sharqiy Anadolu yorigʻi 700 kilometr uzunlikdagi (430 milya) sinistral yoriq boʻlib, Anadolu va Arab plitalari orasidagi chegarani tashkil qiladi. Plitalar siljishi sharqdan gʻarbga qarab yiliga 10 mm (0,39 dyuym)ga kamayib, yiliga 1-4 mmni (0,039-0,157 dyuym) tashkil qiladi. Yoriq 1789 (7,2 mag.), 1795 (7,0 mag.), 1872 (7,2 mag.), 1874 (7,1 mag.), 1875 (6,7 mag.), 1893 (7,1 mag.) va 2020 (6.8 mag.) yillarda yirik zilzilalar keltirib chiqargan. Ushbu zilzilalar natijasida yoriqning alohida qismlarida yorilish kuzatilgan. Sharqdagi seysmik faol Palu va Pütürge segmentlari 6,8-7,0 magnitudali zilzilalar uchun taxminan 150 yillik takrorlanish oraligʻini koʻrsatadi. Gʻarbdagi Pazarjik va Amanos segmentlarida 7,0-7,4 magnitudali zilzilalar uchun mos ravishda 237-772 va 414-917 yil takrorlanish intervallari mavjud. Mazkur qitʼa ichidagi konvertatsiya yorig‘i Turkiyadagi eng katta konvertatsiya yorig‘idir.

20-asrda 11 marta kuchli zilzila kuzatilgan Shimoliy Anadolu yorig‘idan farqli oʻlaroq, Sharqiy Anadolu yorigʻi seysmik jihatdan tinch edi. Palu-Sincik va Çelikhan-Türkoglu segmentlari seysmik bo‘shliqlar ekanligi aniqlandi. Katta zilzilalardan keyin mos ravishda Palu-Sincik va Çelikhan-Türkoglu segmentlarida 1.5 m (4 ft 11 in) va 5.2 m (17 ft)gacha sirpanishlar sodir bo‘lgan. Bu segmentlar 7.4 va 7.7 magnitudali zilzilalar hosil qilish uchun yetarli kuchlanishni toʻplagan. Palu-Sincik segmenti 135 km (84 mi) oʻlchamga ega bo‘lib, Palu-Sivritse (50 km (31 mi)) va Sivrice-Sincik (85 km (53 mi)) segmentlaridan iborat. Ushbu segment Palu va Sincik oʻrtasida joylashgan. 1874 va 1875-yillardagi zilzilalar Palu-Sincik segmentida sodir boʻlgan. Çelikhan-Türkoglu segmenti 140 km (87 mi)ga choʻzilgan. Ushbu segment Çelikhan — Goʻlbosh (50 km (31 mi)) va Goʻlbas — Türkoglu (90 km (56 mi)) segmentlarini oʻz ichiga oladi. Çelikhan-Türkoglu segmentida maʼlum boʻlgan oxirgi kuchli zilzila 1513-yilda sodir boʻlgan 7.4 magnitudali zilziladir .

Sharqiy Anadolu yorigʻi Bingoʻl viloyatining Karliova tumanidagi Karliova uchlik chorrahasida Shimoliy Anadolu yorigʻi bilan birlashadi. Janubi-gʻarbda taxminan 60 km (37 mi) uzoqlikda 2003-yilda Bingöl zilzilasi sodir boʻlgan joy boʻlib, zilzila kuchi 6,4 magnitudali boʻlgan. Bu zilzila Sharqiy Anadolu yorigʻida sodir boʻlmagan. Zilzila Sharqiy Anadolu yorigʻiga perpendikulyar boʻlgan oʻng qirrali yoriqni yorib yuborgan. 1971-yilda Bingölning shimoli-sharqida 7.1 magnitudali zilzila sodir boʻlib, Sharqiy Anadolu yorigʻidan 30 km (19 mi) yorilib ketgan va sirt yorilishi hosil qilgan .

Oʻlik dengiz oʻzgarish chegarasi Qizil dengiz uzra shimoldan janubga, Sharqiy Anadolu yorigʻi bilan tutashgan Marʼash uchlik chorrahasigacha choʻzilgan . Turkiyaning janubidagi chap lateral slip yoriqning shimoliy qismi kamida 14 ta yirik tarixiy zilzila manbai boʻlgan. 1822 va 1872-yillarda ikkita yirik magnitudali zilzila keltirib chiqardi. 1822-yilgi zilzila kamida 1 800 nafar qurbonlar keltirgan edi. 115, 526 yoki 525, 587, 1169 yoki 1170 va 1822-yillardagi zilzilalar mos ravishda bir necha oʻn mingdan bir necha yuz minggacha oʻlimga olib kelgan .

Seysmiklik

6-fevraldagi zilzila sodir boʻlgan hudud seysmologik jihatdan nisbatan tinch hudud hisoblanadi. 1905-yildan buyon 6-fevraldagi zilziladan 250 km (160 mi) uzoqlikda 6 yoki kattaroq magnitudali beshta zilzila (1905, 1945, 1986, 1998) sodir boʻlgan. Ulardan eng yirigi 6,7 magnitudali zilila boʻlib, 2020-yil 24-yanvarda 6-fevraldagi zilzila hududidan shimoli-sharqda sodir boʻlgan. Mazkur zilzilalarning barchasi Sharqiy Anadolu yorigʻi boʻylab yoki uning yaqinida sodir boʻlgan. 6-fevraldagi epitsentr zonasining seysmik jihatdan nisbiy tinchligiga qaramay, Turkiya janubi va Suriya shimolida qadimdan sezilarli va vayron qiluvchi zilzilalar sodir boʻlgan. Suriyaning Halab shahri tarixan bir necha bor yirik zilzilalar natijasida vayron boʻlgan, ammo bu zilzilalarning aniq joylashuvi va magnitudalarini faqat taxmin qilish mumkin. Halabda 1138-yil 7,1 magnitudali va 1822-yilda 7,0 magnitudali zilzila sodir boʻlgan. 1822-yilgi zilzila qurbonlari soni 20 000dan 60 000gacha edi. 1114-yilda Marʼash shahrida zilzila sodir boʻlib, 40 000 kishi halok boʻlgan. 856, 1033 va 1754-yillarda Yaqin Sharqda sodir boʻlgan kuchli zilzilalar mos ravishda 200 000, 70 000 va 40 000 kishining oʻlimiga sabab boʻlgan.

Zilzilalar

Asosiy zarba

Asosiy zarba

Kuchli yer silkinishi xaritasi

Seysmogramma

Zilzila UTC vaqti bilan soat 01:17 da sodir boʻlgan. Amerika Qoʻshma Shtatlari Geologik xizmati (USGS) va Global Centroid Moment Tensor (GCMT) zilzilani mos ravishda 7.8 va 7.8 magnitudali deb xulosa berdi. GEOSCOPE 8.0 magnitudali deb xulosa qildi. Zilzila episentri 37°9′57.6″N 37°1′55.2″E Gaziantepdan 34 km (21 mi) gʻarbda, Suriya bilan chegarada joylashgan. Zilzila gipomarkazi 17.9 km (11.1 mi) chuqurlikda joylashgan.

Zarba sayoz slip yoriqlariga mos keladigan fokal mexanizmga ega edi. Yoriq shimoli-sharqdan janubi-gʻarbga choʻzilgan shimoli-sharqiy yoʻnalishda yoki shimoli-sharqdan janubi-gʻarbga choʻzilgan va shimoli-gʻarbdagi yoriqda sodir boʻlgan.

Bu Turkiyada qayd etilgan eng kuchli zilzila boʻlib, 1939-yildagi Erzincan zilzilasiga teng. Ushbu zilzila 1668-yilgi Shimoliy Anadolu zilzilasidan oshgan boʻlishi mumkin. Jahon miqyosida 2021-yil avgustidan beri qayd etilgan eng kuchli zilziladir.

Forshok va aftershoklar

7.5 magnitudali aftershok

Kuchli yer silkinishi xaritasi

Seysmogramma

Asosiy maqola: Turkiya—Suriya zilzilasi aftershoklari roʻyxati

3-fevral kuni Osmaniya viloyati Bahche shahridan 5 km (3.1 mi) g‘arbda 4,2 mb kattalikdagi forshok sodir bo‘ldi.

13-fevralgacha 2 103 ta aftershok qayd etilgan. Asosiy zarbadan taxminan 11 daqiqa oʻtgach 6,7 magnitudali aftershok sodir boʻlgan. USGS maʼlumotlariga koʻra, asosiy zarbadan keyin olti soat ichida 4.0 va undan yuqori magnitudali 25 ta yer silkinishlari qayd etilgan. 12 soatdan koʻproq vaqt oʻtgach, USGS 4,3 yoki undan kattaroq magnitudali kamida 54 ta yer silkinishini xabar qilgan boʻlsa, Turkiya Tabiiy ofatlar va Favqulodda vaziyatlarni boshqarish agentligi (AFAD) kamida 120 ta yer silkinishini qayd etdi.

GEOSCOPE va GCMT maʼlumotlariga koʻra eng yirik aftershok 7,5 yoki 7,7 magnitudali boʻlgan. Aftershok UTC vaqti bilan soat 10:24da sodir boʻlib, episentri Qahramonmarʼash viloyatining Elbistan shahridan 4 km (2.5 mi) shimoliy shimoli-sharqda joylashgan. U sharq-gʻarbiy yoʻnalish boʻylab, shimolga tomon yoki shimoldan janubga yoʻnalgan sharq-gʻarbiy yoʻnalish boʻylab yorilib ketgan. Koʻplab dastlabki maʼlumotlarda bu aftershok emas, balki alohida zilzila sifatida tasvirlangan. Undan keyin yana ikkita qoʻshimcha 6.0 magnitudali aftershok sodir boʻldi.

Avstraliyadagi Seysmologiya tadqiqot markazi olimiga koʻra, kichik magnitudali aftershoklar bir yil davom etishi mumkin. Biroq, kuchli silkinishga olib kelishi mumkin boʻlgan aftershoklar asosiy zarbadan keyin bir necha kun yoki haftalar davom etishi mumkin.

5.0 yoki yuqoriroq koʻrsatkichli aftershoklar

Sana	Vaqt (UTC)	M	MMI	Chuqurlik	Man.
6−fevral	01:26	5.6	VII	17.0 km (10.6 mi)
6−fevral	01:28	6.7	VIII	14.5 km (9.0 mi)
6−fevral	01:36	5.6	VII	10.0 km (6.2 mi)
6−fevral	01:58	5.1	—	10.0 km (6.2 mi)
6−fevral	02:03	5.5	VII	10.0 km (6.2 mi)
6−fevral	02:23	5.2	IV	11.4 km (7.1 mi)
6−fevral	04:18	5.0	VI	14.5 km (9.0 mi)
6−fevral	10:24	7.5	IX	10.0 km (6.2 mi)
6−fevral	10:26	6.0	VII	20.1 km (12.5 mi)
6−fevral	10:35	5.8	VII	10.0 km (6.2 mi)
6−fevral	10:51	5.7	VII	10.0 km (6.2 mi)
6−fevral	11:01	5.0	VI	10.0 km (6.2 mi)
6−fevral	11:05	5.2	IV	10.0 km (6.2 mi)
6−fevral	12:02	6.0	VII	10.0 km (6.2 mi)
6−fevral	13:07	5.0	VII	17.1 km (10.6 mi)
6−fevral	13:39	5.1	VII	10.0 km (6.2 mi)
6−fevral	13:44	5.0	VI	10.0 km (6.2 mi)
6−fevral	15:14	5.3	V	10.0 km (6.2 mi)
6−fevral	15:33	5.2	—	8.8 km (5.5 mi)
6−fevral	16:43	5.0	VI	10.0 km (6.2 mi)
6−fevral	18:04	5.3	VI	10.0 km (6.2 mi)
6−fevral	20:38	5.3	III	10.0 km (6.2 mi)
6−fevral	20:44	5.0	—	10.0 km (6.2 mi)
6−fevral	21:58	5.1	II	10.0 km (6.2 mi)
7−fevral	03:13	5.5	VII	10.0 km (6.2 mi)
7−fevral	07:11	5.4	VII	10.0 km (6.2 mi)
7−fevral	10:18	5.4	VII	10.0 km (6.2 mi)
7−fevral	15:48	5.0	VII	8.3 km (5.2 mi)
7−fevral	18:10	5.3	IV	18.1 km (11.2 mi)
8−fevral	11:11	5.4	VI	7.5 km (4.7 mi)
8−fevral	14:20	5.1	-	5.9 km (3.7 mi)
Magnitudasi 7.0 yoki yuqoriroq   Magnitudasi 6.0–6.9   Magnitudasi 5.4–5.9

Seysmologiya

7.8 magnitudali zilzila yorig‘i

Slipning yoriq bo'ylab taqsimlanishi

Cheklangan yoriq modelining sirt proyeksiyasi

7.8 magnitudali zilzila yorig‘i

Slipning yoriq bo'ylab taqsimlanishi

Cheklangan yoriq modelining sirt proyeksiyasi

Tinch okeanining shimoli-gʻarbiy seysmik tarmogʻi direktori va Vashington universiteti professori Harold Tobin Sharqiy Anadolu yorigʻi uzoq seysmik tarixga ega va seysmik jihatdan xavfli hudud ekanligi aniqlanganini aytdi. Instrumental davrdan beri yoriqda 7.0 magnitudadan ortiq zilzilalar qayd etilmagan. Tarixiy davrlarda esa 7.4 magnitudali zilzilalar sodir boʻlgan. Tobinning aytishicha, 6-fevraldagi zilzilalar „asosan kutilganidan kattaroq“ edi. Uning qoʻshimcha qilishicha, bir yoriqdagi yorilish boshqasida ham yorilish paydo qilishi odatiy hol emas. Kaliforniyadagi 2019-yilgi Ridgecrest zilzilalari ikkita yoriq yorilishi natijasida yuzaga kelgan.

7.8 magnitudali zilzila dunyodagi eng yirik ichki zilzilalardan biri boʻlib, San-Andreas yorigʻi boʻylab 1906-yilda San-Fransiskoda sodir boʻlgan zilzila bilan taqqoslanadi. Saudiya Arabistonining Qirol Abdulla nomidagi fan va texnologiya universiteti geofizika professori zilzila 300 km (190 mi)dan oshiq yoriqda yorilib ketgan bo‘lishi mumkinligini aytdi. Bu yorilish Sharqiy Anadolu yorigʻi va Oʻlik dengiz transformatsiyasi qismlarida boʻlgan deb taxmin qilinadi. Tohoku universiteti seysmologi Shinji Toda zilzilani asrning „eng yomon ichki zilzilasi“ deb atadi.

USGS tomonidan ishlab chiqilgan manba modeli shuni koʻrsatdiki, 7.8 magnitudali zilzila alohida uzunlikda × kenglikda >50 km (31 mi) × 30 km (19 mi) (1-segment), >175 km (109 mi) × 30 km (19 mi) (2-segment) va >140 km (87 mi) × 30 km (19 mi) (3-segment) boʻlgan uchta yoriq segmentini yorib yuborgan. 1-segment boʻylab boshlangan yorilish — 1-segmentdan 2-segmentga janubi-gʻarbiy yoʻnalish boʻylab tarqaladi. 2-segment boʻylab shimoli-sharqqa, 3-segment boʻylab janubi-gʻarbga tarqalgan. Asosiy zarba 2-segment boʻylab 1-segment toʻqnashuv joyida maksimal 6.0 m (19.7 ft) siljish hosil qilgan.

Oʻtmishda quruqlikdagi yirik zilzilalar sodir boʻlgan. 1905-yilda Moʻgʻulistonda ikkita 8.0+ magnitudali ichki zilzila sodir boʻlib, 676 km (420 mi) ustki yer yorilishiga olib kelgan. Ketma-ketlikdagi ushbu zilzilalar Tsetserleg zilzilasidan boshlangan. 14 kundan keyin sodir boʻlgan Bulnay zilzilasi sharqdan gʻarbga qarab 388 km (241 mi) ustki yer yorilishiga sabab bo‘lgan. 2002-yilda Alyaskada sodir bo‘lgan 7.9 magnitudali zilzila Denali va Totschunda yoriqlarini yorib yuborgan. Ikkala yoriqda ham 340 km (210 mi) sirt yorilishi yuzaga keldi. Gvatemaladagi Motagua yorigʻidan kamida 250 km (160 mi) uzoqlikda 7.5 magnitudali zilzila sodir boʻlgan. Ushbu yoriq Shimoliy Amerika va Karib dengizi plitalari orasidagi chegara hisoblanadi.

USGSga koʻra, toʻqqiz soatdan keyin sodir boʻlgan 7.7 magnitudali zilzila oʻlchamlari ~120 km (75 mi) va ~18 km (11 mi) boʻlgan yoriqni yorib yuborib, 10.9 m (36 ft)gacha sirpanish hosil qilgan. Ushbu yorilish Sharqiy Anadolu yorig‘ining bir qismi emas. Olim Ross Shtaynning aytishicha, zilzilani „shartli hodisa“ deb hisoblash mumkin. Agar avvalgi yirik zilzila roʻy bermaganida, ehtimol keyingisi ham sodir boʻlmagan boʻlar edi. Birinchi zilziladan Kulon kuchlanishining koʻchishi Sürgü va Çardak yoriqlarida ikkinchi zilzila paytida yorilib ketish xavfini tug‘dirdi.

7.8 va 7.7 magnitudali zilzilalar maksimal Mercalli intensivligida mos ravishda XI va Xga baholandi. USGSning uchta seysmik qurilmasi, ikkitasi Antokiyada, bittasi Hassada, katta yer tezlanishi va tezligini qayd etdi. Hassa yer tezlashuvida (pga) 0,9082 g va yer tezligida 215.34 sm/s (21,988 m/min)ni qayd etdi. Stansiya maʼlumotlari Mercalli intensivligining X (ekstremal) darajasiga mos keldi. Fevzipaşadagi stansiya qayd etgan eng yuqori yer tezlashuvi 1,62 g ni tashkil etdi.

Geologik taʼsirlar

İskenderunda quruqlikning katta choʻkishi sodir boʻldi, bu esa dengiz sathining ko‘tarilib, shaharning ayrim qismlarini 200 m (660 ft) ichkarigacha suv bosishiga olib keldi. Choʻkish yerning vertikal siljishini keltirib chiqaradigan yoriq yorilishi natijasi boʻlishi mumkin. Yangi Zelandiyadagi eCoast Marine Consulting and Research direktori Xose Borreroning aytishicha, katta zilzila tufayli bunday miqyosdagi choʻkish kutilgan edi. Shunga oʻxshash choʻkish holatlari 1999-yilgi Izmit zilzilasida Goʻljukda va 2016-yilgi Kaikkura zilzilasida Kaykourada ham kuzatilgan. Suyuqlanish, katta miqdordagi yomon ob-havo toʻlqinlari va sunami İskenderunda kuzatilgan taʼsirlarga hissa qoʻshgan boʻlishi mumkin.

Kiprning Famagusta shahri qirg‘oqlarida hech qanday zarar yetkazmagan kichik sunami toʻlqinlari qayd etildi. Sunami 0.17 m (6.7 in) ko‘tarildi. Sunami toʻlqinlari İskenderunda 0.12 m (4.7 in) va Erdemlida 0.13 m (5.1 in)gacha qayd etildi.

Italiya Fuqaro muhofazasi departamenti janubiy va sharqiy qirgʻoqlarda yuzaga kelishi mumkin boʻlgan sunami haqida ogohlantirish eʼlon qilib, keyinchalik bekor qildi. Misr Milliy astronomiya va geofizika tadqiqot instituti O‘rtayer dengizining sharqiy hududlari, jumladan, Misr qirg‘oqlari uchun sunami xavfi haqida ogohlantirdi. Keyinchalik ogohlantirishlar bekor qilindi.

Zarar va qurbonlar

Turkiyada

Turkiya viloyatlari kesimida qurbon boʻlganlar soni (2023-yil 9-fevral holatida)

Viloyat	Oʻlimlar	Jarohatlanganlar
Adana	408	7,450
Adıyaman	3,105	11,778
Batman	0	20
Diyorbakır	255	901
Elazığ	5	379
Gaziantep	2,141	11,563
Hatay	7,060	17,000
Kahramanmaraş	5,323	9,243
Kilis	22	518
Malatya	289	7,300
Osmaniye	878	2,224
Şanlıurfa	304	4,663

Ziziladan sezilarli darajada zararlangan Turkiya viloyatlari

Turkiyaning 10 viloyatida kamida 31,643 kishi halok boʻldi, yana 80,278 kishi jarohat oldi (baʼzi qurbonlar, jumladan, qoʻshni Elazigʻ va Batman viloyatlarini ham o‘z ichiga olgan) . Kamida 13.5 million odam va 4 million bino jabrlangan. Binolar qulashi oqibatida minglab odamlar vayronalar ostida qolib ketishdi. Vayronalar ostida qolgan baʼzi odamlar ijtimoiy tarmoqlar orqali yordam soʻrab murojaat qilishdi. Atrof-muhit, urbanizatsiya va iqlim oʻzgarishi vazirligi 763 000 ta binoda zarar uchun tekshiruv oʻtkazib, Turkiyaning 10 viloyatida kamida 41 791 bino jiddiy shikastlangan yoki vayron boʻlgani, 150 000 ga yaqin odam boshpanasiz qolganini aniqladi. Zilzila natijasida yo‘llarda keng yoriqlar paydo bo‘ldi. Qayta tiklash ishlari davomida vayronalar ostidan tez-tez tana qismlari topilgan.

Adana Şakirpaşa aeroporti uchish-qo‘nish yo‘lagi shikastlangani uchun yopildi. Malatyada kamida 300 bino vayron bo‘lgan. Malatya Erhaç aeroportining shifti va tarixiy Yeni Camii masjidi ham qisman qulab tushdi. Arslantepa tepaligi ham shikastlangani haqida xabar berilgan. YuNESKO maʼlumotlariga koʻra, muzeyning tom qismi bir necha joylaridan qulagan va binoning baʼzi g‘isht devorlarida ko‘chishlar kuzatilishi mumkin.

Gaziantepda Gaziantep qal’asi , Şirvani masjidi va Ozodlik masjidi kabi koʻplab tarixiy joylar jiddiy zarar koʻrdi. Gaziantep Oğuzeli aeroporti qutqaruv parvozlarini cheklashga majbur boʻldi. Texnik xizmat ko‘rsatish stansiyasida oltita poyezd vagonlari ag‘darilib ketdi. Fevzipaşa temir yo‘l vokzali yaqinida sodir bo‘lgan tosh ko‘chkilari temir yo‘lni to‘sib qo‘ydi.

Hatay viloyatida nomaʼlum sondagi odamlar qulagan binolar vayronalari ostida qolib ketdi. Viloyatdagi kamida 9,224 ta bino qisman yoki toʻliq vayron boʻlgan. Antokiyada kamida 2,749 bino vayron boʻlgan. Kırıxon va Iskandarun tumanlari vayron bo‘lgan. Hatay aeroportining uchish-qoʻnish yoʻlagi ikkiga boʻlingan va rejalashtirilgan parvozlar bekor qilingan. 12 fevralga kelib, Anqara shahar hokimiyati aeroportni taʼmirlashni yakunlagach, qayta ochilishiga ruxsat berdi. Ikkita viloyat kasalxonasi, politsiya mahkamasi vayron boʻlgan va gaz quvuri portlagan. Hatay davlati assambleyasi joylashgan bino, Muqaddas Paul cherkovi va Habib’i Neccar masjidi vayron boʻlgan, Antokiya sinagogasi va Hatay arxeologiya muzeyi esa zararlangan. Güzelburç tumanidagi oʻnlab binolar, markaziy va Cebrail tumanlaridagi deyarli barcha uylar qulab tushdi. Antokiyadagi qarorgohi qulashi natijasida bino xarobalari ostida qolib ketgan Hatayspor jamoasi va murabbiylar shtabining koʻp qismi bir kundan koʻproq vaqt oʻtib jarohatlari bilan qutqarilgan. Sport direktori Taner Savut hali ham vayronalar ostida qolmoqda.

Hatay viloyatining sanoat shahri Iskandarunda 6-fevral kuni mahalliy vaqt bilan soat 17:00da portda yonuvchi sanoat moyi tashuvchi konteynerdan kelib chiqqanligi taxmin qilinayotgan katta yong‘in portning yopilishiga va ko‘plab kemalarni boshqa tomonga yo‘naltirishga majbur qilganligi xabar qilindi. Yong‘in ertasi kuni yana qaytadan boshlanganligi sababli 6 va 8-fevralda o‘chirilgan. Nihoyat, yong‘in 10-fevralda to‘liq bartaraf etildi. Shahar qirg‘oqlari bo‘ylab suv toshqini sodir bo‘lib, ko‘chalarni 200 m (660 ft) ichkarigacha suv bosdi. Anadoludagi Rim-katolik Apostol vikariati qarorgohi boʻlgan Annunciation sobori deyarli butunlay vayron boʻlgan . Qahramanmaroshda 5000 dan ortiq jasad ommaviy qabrda dafn qilindi. Shahar mulozimining aytishicha, ommaviy qabrlarda halok bo‘lgan 10 000 kishi dafn qilinadi. Keyinroq Ichki ishlar vazirligi shaharda 941 ta bino butunlay qulaganini tasdiqladi. Qahramanmarosh viloyatining Elbiston shahrida, ikkinchi yirik zilzila epitsentriga yaqin joyda, 2000 ga yaqin bino vayron boʻlgan.

Adıyaman viloyatida 600 dan ortiq bino, jumladan, Adıyaman shahar hokimiyati binosi qulagan. Şanlıurfa viloyatida 19 bino qulagan.

YuNESKOning Butunjahon merosi roʻyxatiga kiritilgan Diyorbakir qal'asi ham qisman vayron boʻlgan, unga tutash Jahon merosi ob’ekti Hevsel bog‘laridagi tuzilmalarga ham zarar yetganligi xabar qilingan. Diyarbakır viloyatida umumiy hisobda 255 kishi halok bo‘lgan, yana 901 kishi jarohatlangan. Shanliurfada Ibrohim hovuzi atrofidagi tuzilmalarning zarar koʻrgani maʼlum qilindi. Diniy ziyoratgohdagi minora qisman qulab tushib, vayronalar quyida joylashgan hovuzlarga tushgan va suv rangini o‘zgartirgan. Bu suv ham oqova suv bilan ifloslangani aytilmoqda.

Mardin viloyatining Qiziltepe tumanida bir ayol yurak xurujidan vafot etdi. Batman viloyatida 20 kishi tan jarohati oldi, ulardan biri ogʻir, ikkita uy quladi, yana 38 tasi zararlandi. Bingoʻl viloyatida bir necha uy yorilib, bir qancha chorva mollari qulagan omborlar ostida qolib nobud boʻldi. Elazığ viloyatida 5 kishi halok bo‘ldi, 379 kishi yaralandi. 7.7 magnitudali kuchli zilziladan keyin Eloziqdagi egasi boʻlmagan turar-joy binosi zararlanib, keyinchalik qulagan. Qutqaruv amaliyotlari chogʻida 3 nafar turk askari ham halok boʻldi.

Halok bo‘lganlar orasida Turkiya buyuk millat majlisining Adıyamanlik deputati Yoqup Tosh, qulagan bino vayronalari ostida halok bo‘lgan Yeni Malatyaspor darvozaboni Ahmet Eyüp Turkaslan va Antokiyadagi yahudiy jamiyati rahbari Saul Cenudiog‘lu hamda xotini Fortunalar ham bor. Qahramanmarashning sobiq deputati Sitki Güvench 9-fevral kuni zilziladan olgan jarohatlari tufayli vafot etdi.

• 
  Qulagan binoning vayronalari, Galeria biznes markazi, Diyorbakir, Turkiya
• 
  Turkiyaning Adıyaman shahridagi o'quv va tadqiqot kasalxonasidagi jasadlar
• 
  Hataydagi vayron bo‘lgan binolar, Turkiya.
• 
  Osmaniyedagi qutqaruvchilar guruhi, Turkiya

Suriyada

Suriyada kamida 5,714 kishi halok bo‘ldi, 14,500 dan ortiq kishi jarohat oldi. Suriya Sog'liqni saqlash vazirligi hukumat nazorati ostidagi hududlarda 2,068 dan ortiq zilzila bilan bog'liq o'lim va 2,950 dan ortiq jarohatlanganlarni qayd etdi. Ularning aksariyati Halab va Latakiya viloyatlarida. Isyonchilar nazorati ostidagi hududlarda kamida 3,349 kishi halok bo‘ldi, 2,200 kishi yaralandi. Hisob-kitoblarga ko'ra, Suriya bo'ylab 5.37 milliongacha odam boshpanasiz qolgan bo'lishi mumkin. Jami 10.9 million kishi, ya'ni mamlakat aholisining deyarli yarmi zarar ko'rgan. Jindires va Atarib shaharlarida yuzlab odamlar halok bo'ldi. Jableda kamida 283 kishi halok bo‘lgan, 173 kishi jarohatlangan, 19 ta bino qulagan. 10-fevral kuni vayronalarni tozalash jarayonida to‘rt nafar jasad qzib olindi, yana 15 nafar jasad esa qazish jarayonida edi. 11-fevral kuni Jablening al-Maliya ko‘chasi bo‘ylab qulagan uy vayronalari ostidan olti kishining jasadi chiqarildi. Atme qishlog‘ida 11 kishi halok bo‘ldi, ko‘plab aholi ko‘mildi. Atarib, Besniya, Jindires, Maland, Salqin va Sarmada kabi bir qancha qishloqlarda qutqaruv guruhlari yetishmagani uchun tinch aholi soatlab vayronalar ostida qolib ketdi. Latakiya gubernatorligida 142,000 kishi zarar ko'rdi. Kamida 805 kishi halok bo'ldi va 1,131 kishi jarohat oldi. Viloyat gubernatori 103 ta bino vayron bo‘lganini, 247 tasi qulash xavfi ostida ekanini aytdi. Hamoda kamida 48 kishi halok bo'ldi — 43 kishi sakkiz qavatli binoning qulashi oqibatida halok bo'ldi. Mazkur binoda 75 kishi jarohat oldi, 125 kishini qamalib qoldi. Associated Press agentligi mahalliy aholiga tayanib, Afrin to‘g‘oni yorilib ketganini xabar qildi. 9-fevral kuni soat 04:00 da to‘g‘on yorilib, Afrin daryosi havzasidan suv toshib chiqishi natijasida At-Tlul qishlog‘ini suv bosdi. Qishloqning deyarli barcha aholisi qishloqni tark etishga majbur bo'ldi. 500 ga yaqin oila ko'chirildi. Reuters agentligining mahalliy aholiga tayanib xabar berishicha, zilzila oqibatida qishloqda 35 dan 40 nafargacha odam halok bo‘lgan, At-Tluldagi aksariyat binolar zararlangan yoki vayron bo‘lgan. Ataribda 148 kishining jasadi yer osti kasalxonasiga keltirildi. Kasalxona shifokorining aytishicha, ba'zi jasadlarning boshi yoki oyoq-qo'llari yo'q.

Suriya Amerika tibbiyot jamiyati prezidenti Amjad Rassning aytishicha, tez yordam bo'limlari yaradorlar bilan to'la. Idlib gubernatorligidagi bir kasalxonaga 30 jasad olib kelingan. Idlib viloyatining Azmarin qishlog'ida kamida 260 kishi halok bo'ldi, ulardan 51 nafari bir oila a'zosi. Kamida 300 kishi yaralangan va 100 kishi qutqarilgan. Qishloqdagi 15 ta bino buzilgan, turar-joylarning 50 foizga yaqinida yoriqlar yuzaga kelgan. Milliy terma jamoa futbolchisi Nader Juxadar o‘g‘li bilan birga Jableda uyi qulashi oqibatida halok bo‘ldi.

Xalqaro qutqaruv qoʻmitasi maʼlumotlariga koʻra, zilzila isyonchilar qoʻl ostidagi hududlarda qor boʻroniga tayyorgarlik koʻrilayotgan va vabo epidemiyasi avj olgan paytda sodir boʻlgan. Suriyaning ikkinchi yirik shahri Halabda o‘nlab binolar qulab tushdi, 400 dan ortiq odam halok bo‘ldi. 6-fevralga holatida 210 qurbonning jasadi oilalariga qaytarildi. Qadimiy obidalar va muzeylar bosh boshqarmasi shahar boʻylab turli arxeologik obidalarning katta darajada yorilgan yoki qulab tushganini ma’lum qildi. Halab milliy muzeyining fasadida ham yoriqlar borligi qayd etilgan. Halabning Atarib shahridagi Suriya Amerika tibbiyot jamiyati kasalxonasi 120 nafar jasad topilganini xabar qildi. Halabda 20 mingga yaqin uy zararlangan, 70 ming kishi uysiz qolgan. Rajo shahridagi qamoqxonaning devorlari va eshiklari yorilib ketgan. Daish (IShID) a'zosi ekanligi taxmin qilingan kamida 20 mahbus muassasadan qochib ketgan.

Damashqda ko'p odamlar uylaridan ko'chalarga qochib chiqishgan. Shaharning shimoliy qismlaridagi ko'plab binolarda yoriqlar mavjud. Suriyada deyarli 12 yil davom etgan fuqarolar urushi tufayli ko'plab binolar allaqachon zarar ko'rgan edi. Salibchilar tomonidan qurilgan Margat qal’asi vayron bo'ldi, minora va ba'zi devorlarning bir qismi qulab tushdi. Mashhur Krak des Chevaliers qal'asining devorlarida ham yoriqlar paydo bo‘ldi. Zilzilaning Halab qal’asiga ham ta’siri sezilarli bo‘ldi. Suriya shimoli-g‘arbida jami 490 ga yaqin paxsa binolar qisman yoki to‘liq qulagan, minglab binolar esa vayron bo‘lgan . Kobanîdagi jome’ masjidi minorasi ham shikastlangan. Jindiresda kamida 250 ta bino vayron bo‘lgan. Halok bo'lganlar orasida 7 kishilik oila ham bor edi. Ulardan faqat yangi tug'ilgan chaqaloq tirik qolgan. Ta'lim vazirining aytishicha, mintaqa bo'ylab kamida 453 maktab zarar ko'rgan.

Xorijlik qurbonlar

Xorijiy qurbonlar mamlakatlar bo‘yicha

Davlat	Qurbonlar soni
Suriya	3,700
Afgʻoniston	150	—
Falastin	32	51
Shimoliy Kipr	29	—
Armaniston	9	2
Livan	8	3
Iroq	7	—
Yaman	7	—
Italiya	6	—
Fransiya	4	—
Ozarbayjon	4	—
Marokash	4	—
Gruziya	3	—
Eron	3	—
Moldova	3	—
Niderlandiya	3	—
AQSh	3	—
Jazoir	2	—
Avstraliya	2	—
Avstriya	2	—
Misr	2	—
Gretsiya	2	—
Indoneziya	2	—
Qozog‘iston	2	—
Filippin	2	—
Ukraina	2	—
Belgiya	1	—
Bosniya va Gersegovina	1	—
Bolgariya	1	—
Kanada	1	—
Kolumbiya	1	—
Chexiya	1	—
Hindiston	1	—
Iordaniya	1	—
Rossiya	1	—
Saudiya Arabistoni	1	—
Serbiya	1	—
Shri Lanka	1	—
Sudan	1	—
Tailand	1	—
O‘zbekiston	1	—

Turkiyada yashovchi kamida 3,700 suriyalik halok boʻldi. Turkiya migratsiya boshqarmasiga koʻra, Turkiya janubida 1,75 million suriyalik istiqomat qiladi. Jumladan, Gaziantepda 460,150, Antokiyada 354,000, Shanliurfada 368,000, Adanada 250,000. 14-fevral holatiga ko‘ra Turkiya sog‘liqni saqlash vazirligi 1,460 nafar suriyalik qurbonning jasadini Suriyadagi qarindoshlariga topshirdi. Iroqdagi urush tufayli Turkiyadan boshpana topgan kamida yetti nafar iroqlik ham Turkiyada vafot etdi.

Afg‘oniston Tashqi ishlar vazirligi maʼlumotlariga ko‘ra, Turkiyada 150 ga yaqin Afg‘oniston fuqarosi halok bo‘lgan. Bu afg‘onlarning aksariyati 2021-yil avgustida Tolibon hokimiyatni egallab olganidan keyin mamlakatni tark etgan qochqinlar edi. 83 nafar falastinlik halok bo‘ldi, ulardan 51 nafari Suriyada, 30 nafari Turkiyada. Halok bo‘lgan armanlar orasida Malatyadagi uch kishilik butun bir oila ham bor edi. Har ikki mamlakatda 11 nafar Livan fuqarosi, jumladan Turkiyada besh kishilik butun oila halok boʻldi. Olti kishilik italiyalik oila ham halok boʻldi. Adiyamandagi mehmonxona qulashi oqibatida Shimoliy Kiprdan kelgan 19 nafar talaba, ikki o‘qituvchi va bir ota-ona halok bo‘ldi. Hatay va Qahramanmarashda yana yetti nafar kiprlik turk halok boʻldi. Eronning nogironlar futbol terma jamoasining uch nafar futbolchisi Turkiyada vafot etdi.

Hataysporning ganalik hujumchisi Christian Atsu Antokiyadagi klub qarorgohi qulashi oqibatida bir necha jamoa oʻyinchilari va murabbiylar shtabi bilan birga qolib ketgan edi. 7-fevral kuni futbolchi kasalxonada barqaror ahvolda ekanligi xabar qilingan, ammo ertasi kuni menejer Volkan Demirel uning hali ham topilmaganini aytdi.

Boshqa davlatlarga taʼsiri

Livanda aholi uyqudan uygʻongan. Mamlakatdagi binolar 40 soniyagacha silkinib turdi. Bayrutda aholi uylarini tashlab, koʻchalarga chiqishgan yoki binolardan uzoqlashish uchun oʻz mashinalarida qochishgan. Umuman olganda, zilzilaning Livanga taʼsiri nisbatan kam boʻlib, Tripoli, Miniya, El-Mina va Burj Hammud shaharlarida baʼzi binolar zararlangan, Rashayada bir uy qulagan.

Isroilning Ashdod shahrida bino ustunida yoriqlar kuzatilgach, evakuatsiya qilindi. Kiprning Nikosiya shahrida esa baʼzi derazalar yorilgan, bir uyning devori qulab, yaqin atrofdagi ikki avtomobilga zarar yetkazgan.

Yevropa-Oʻrtayer dengizi seysmologiya markazi silkinish Armaniston, Misr, Gruziya, Gretsiya, Iroq, Iordaniya, Isroil va Rossiyada ham sezilganini maʼlum qildi. Ushbu hududlarda koʻplab aholi uylariga qaytish xavfsiz ekanligi haqidagi eʼlonni kutib, ko‘chalarda qolishdi. Bir necha soatdan keyin aftershok yuz bergan va binolar evakuatsiya qilingan. Halok bo‘lganlar yoki jarohatlanganlar haqida xabar berilmagan, biroq Arbildagi baʼzi uylar va binolarga kichik zarar yetganligi, shahar qal’asi esa jiddiy zarar ko‘rgani xabar qilingan. Misr poytaxti Qohirada zilzila kuchli sezildi. 1975-yildan beri Misrda sezilgan eng kuchli zilzila hisoblanadi. Iskandariyadagi Kornichda 20 m (66 ft) yoriq paydo boʻldi.

Yo‘qotishlarni baholash

USGS Global zilzilalarni tezkor baholash xizmati (PAGER) 10 milliard dollardan 100 milliard dollargacha boʻlgan iqtisodiy yoʻqotishlarning 35 foizlik ehtimolini baholadi. 100 milliard AQSh dollaridan oshadigan iqtisodiy yoʻqotishlarning 34 foizlik ehtimoli bor. Xizmat 10,000 dan 100,000 gacha oʻlim ehtimolini 36 foizga, 100,000 dan oshadigan oʻlim ehtimolini esa 26 foizga baholadi . Ikkinchi yirik zilzila uchun 1,000 dan 10,000 gacha bo‘lgan oʻlim ehtimoli 46 foiz, 100dan 1,000gacha o‘lim ehtimoli esa 30 foizga baholandi. Xizmat, shuningdek, 1 milliard AQSh dollaridan 10 milliard AQSh dollarigacha boʻlgan iqtisodiy yoʻqotishlarni 35 foizlik ehtimolda, 10 milliard dollardan 100 milliard dollargacha boʻlgan iqtisodiy yoʻqotishlarni 27 foizlik ehtimolda baholadi.

Risklayer qurbonlar sonini 23,284 dan 105,671 nafargacha baholadi. Geofizika professori Övgün Ahmet Ercanning soʻzlariga koʻra, „vayronalar ostida 180 ming yoki undan ortiq odam qolgan bo‘lishi mumkin, ularning deyarli barchasi halok boʻlgan“. 11-fevral kuni qurbonlar soni 28,000 ga yaqin ekani xabar qilinganida, Birlashgan Millatlar Tashkilotining favqulodda yordam koordinatori Martin Griffiths qurbonlar soni „ikki baravar koʻp“ boʻlishi kutilayotganini aytdi. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti 26 millionga yaqin, Turkiya va Suriyada mos ravishda 15 million va 11 million, odam zarar koʻrgan boʻlishi mumkinligini aytdi.

Zilzilalardan koʻp oʻtmay turk lirasining AQSh dollariga nisbati 18,85 ni tashkil etib, rekord darajada pastga tushib, kun oxirida oʻzining boshlangʻich pozitsiyasiga qaytdi. Turkiya fond bozorlari quladi. Asosiy qimmatli qogʻozlar koʻrsatkichi 5 foizga va banklar 5,5 foizga tushdi, ammo yoʻqotishlar tezda tiklandi. Mamlakatning asosiy fond bozori 6-fevralda 1,35 foizgacha pasaydi. Borsa Istanbul birjasi 7-fevralda 8,6 foizga tushdi. 8-fevral kuni ertalab savdolar toʻxtatilgunga qadar 7 foizdan koʻproq pasaydi. Shundan so‘ng birja besh kunga yopilishini eʼlon qildi. Zarar koʻrgan hududdagi turar-joy mulki qiymatining qariyb yarmi zilziladan majburiy sug‘urta bilan qoplanadi deb taxmin qilinmoqda. TÜRKONFED zilzila etkazgan zararning umumiy xarajatlari miqdori 84,1 milliard AQSh dollarini tashkil etishini aytdi. Qayta qurish uchun 70,75 milliard dollar, milliy daromaddan 10,4 milliard dollar yoʻqotish va ishchi kuchining qoʻshimcha 2,91 milliard dollar yoʻqotishi kuzatildi. Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki 2023-yilda Turkiya yalpi ichki mahsulotining 1 foizigacha bo‘lgan yo‘qotishlarga duch kelishi mumkinligini aytdi.

Turkiyadagi oqibatlar

Diyorbakirdagi vayron boʻlgan Galeria biznes markazida qutqaruv ishlari olib borilmoqda. Orqa fondagi binolardan biri aftershok natijasida qulab tushgan.

Prezidentning milliy motam haqidagi qarori

Prezident Rajab Toyyib Erdoʻgʻon Twitter’da „qidiruv va qutqaruv guruhlari zudlik bilan jabrlangan hududga joʻnatildi“ deya maʼlumot berdi. Ichki ishlar vaziri Sulaymon Soylu aholini shikastlangan binolarga kirmaslikka chaqirdi. 7-fevral kuni Prezident Erdoʻgʻan jabr koʻrgan 10 ta viloyatda 3 oylik favqulodda holat eʼlon qildi.

Mahalliy hukumat xalqaro yordam kuchlariga murojaat qilish uchun „toʻrtinchi darajali ogohlantirish“ eʼlon qildi. Tabiiy ofat va Favqulodda vaziyatlar boshqarmasi maʼlumotlariga koʻra, zararlangan 10 ta viloyatga jami 25,000 nafar qidiruv-qutqaruv xodimi joʻnatilgan. Qidiruv-qutqaruv ishlari uchun kamida 70 davlat oʻz yordamini taklif qilgan.

Turkiyadagi favqulodda xizmatlar koʻplab qulagan binolar ostida qolib ketgan omon qolganlarni qidirishni boshladi. 8-fevral kuni 10 provinsiyada 8000 dan ortiq odam vayronalar ostidan qutqarib olindi. Taxminan 380,000 kishi yordam boshpanalari yoki mehmonxonalarga joylashtirildi.

Turk Qurolli kuchlari qidiruv-qutqaruv guruhlarini safarbar qilishi uchun „havo yordam koridori“ tashkil etildi. Koʻplab harbiy samolyotlar, jumladan Airbus A400M va C-130 Hercules samolyotlari qidiruv-qutqaruv guruhlari va transport vositalarini hududga olib bordi. Oziq-ovqat, adyol va psixologik guruhlar ham yuborildi. Turkiya NATO va boshqa ittifoqchilariga rasmiy yordam soʻrovi yubordi.

Milliy motam munosabati bilan bayroqlar tushirildi.

Yoshlar va sport vaziri Mehmet Kasapogʻluning rasmiy bayonotida har bir milliy chempionat holat yaxshilangunga qadar darhol toʻxtatilishi eʼlon qilindi. Milliy taʼlim vaziri Mahmud Oʻzer mamlakatdagi barcha maktablarni bir haftaga yopishni buyurdi. Adanada vayronalar ostidan odamlarning hayqiriqlari eshitildi. Diyarbakirdagi kranlar va favqulodda vaziyatlar guruhlari qulagan turar-joy binosiga tashrif buyurdi.

Zilzilalardan jabr koʻrgan hududlarga Turkiyaning 53 mingdan ortiq favqulodda yordam xodimlari safarbar etilgan. Somadan 90 kishilik konchilar guruhi yordam berish uchun Usmoniyga yetib keldi. Izmir shahar hokimiyati ham oʻnlab mashina va jihozlar yubordi.

Noqulay ob-havo sharoiti, jumladan qor, yomgʻir va sovuq harorat qutqaruvchilar va tinch aholining qidiruv va qutqaruv ishlarini toʻxtatishga majbur qildi. Qutqaruvchilar va koʻngillilar omon qolganlarni qidirishda qishki kiyimlarda harakatlanishgan.

Prezident Erdogʻan, Hataydan tashqari, tabiiy ofatdan jabr koʻrgan hududlarning hokimlari va rahbarlari bilan telefon orqali muloqot qildi. Erdoʻgʻan Twitterdagi sahifasida Turkiyada 7 kunlik milliy motam eʼlon qildi.

Hatay hokimi Lütfü Savaş Turkiya va Suriyadagi jabrlangan hududlarda sovuq harorat tufayli gipotermiya xavfi haqida ogohlantirdi. Mintaqa boʻylab bir necha oʻn minglab odamlar boshpanasiz qolib, sovuq havoda tunashga majbur boʻlishdi. Rasmiylar Antaliyada jabrlangan aholini vaqtincha joylashtirish uchun boshpanalar ochishni rejalashtirmoqda. Hatay viloyatida qidiruv-qutqaruv ishlari yetarli emasligini tanqid qilgan aholi hokimiyatni qattiq qoraladi. Hatay aeroportining uchish-qoʻnish yoʻlagi jiddiy shikastlangani sababli qutqaruv ishlari qiyin kechdi. 7-fevral kuni rasmiylar viloyatda 1,846 kishi qutqarilganini maʼlum qildi.

Turkiyadagi masjidlardan sovuq havoda uylariga qayta olmaganlar uchun boshpana sifatida foydalanildi. Gaziantepda odamlar savdo markazlari, stadionlar, jamoat markazlari va masjidlardan boshpana topishdi.

Suriyadagi oqibatlar

Suriyaga Hindistonning gumanitar yordami keldi.

Suriya ommaviy axborot vositalari Halab gubernatorligi shimolida, shuningdek, Hamo shahrida bir qancha binolar qulaganini xabar qildi. Damashqda koʻplab odamlar uylarini tashlab koʻchalarga qochib chiqishgan. Milliy zilzila markazi zilzila „tarixiy jihatdan qayd etilgan eng katta zilzila“ ekanligini aytdi. SANA davlat axborot agentligi maʼlumotlariga koʻra, prezident Bashshor al-Asad vazirlar mahkamasi bilan favqulodda yigʻilish oʻtkazib, eng koʻp jabrlangan hududlarda qutqaruv rejasini ishlab chiqqan.

Hindiston Suriyaga 3 ta yuk mashinasida himoya vositalari, dori-darmonlar, EKG apparatlari va boshqa tibbiy buyumlarni oʻz ichiga olgan 6 tonna gumanitar yordamni havo yoʻllari orqali yetkazib berdi.

Suriya fuqarolar urushi bilan bogʻliq ravishda kiritilgan sanksiyalar oʻrtahol suriyaliklarning qiyinchiliklarini yanada kuchaytirdi. Chunki davlatlar va tashkilotlar sanksiyalarga duchor boʻlishdan qoʻrqib, toʻgʻridan-toʻgʻri yordam bera olmayapti. Zilziladan keyin gumanitar saʼy-harakatlarga yordam berish maqsadida sanksiyalarni bekor qilish yoki toʻxtatish talablari ham mavjud. Suriya hukumati BMTga aʼzo davlatlar, Xalqaro Qizil xoch qoʻmitasi va boshqa gumanitar tashkilotlarga xalqaro yordam soʻrab murojaat qildi. Prezident Bashshor al-Asadning buyrugʻiga binoan fuqaro mudofaasi, yongʻin xavfsizligi, sogʻliqni saqlash va jamoat qurilishi xizmatlarining barcha guruhlari Halabga safarbar qilindi.

Xalqaro gumanitar yordam

Asosiy maqola: Turkiya—Suriya zilzilasiga gumanitar yordam (2023)

Davlatlar

Koʻplab davlat rahbarlari hamdardlik bildirdi. 60 dan ortiq davlat amaliy va insonparvarlik yordamini taklif qildi. Birlashgan Qirollik, Gretsiya, Gruziya, Ruminiya, Eron, Hindiston, Isroil, Moldova, Pokiston, Portugaliya, Sloveniya, Shveysariya, Armaniston, Braziliya va Meksika qidiruv-qutqaruv mutaxassislari, asbob-uskunalar va qidiruv itlarini yetkazib berishga vaʼda berdi. Rossiya mudofaa vaziri Sergey Shoygu Suriyadagi Rossiya kuchlariga qutqaruv ishlariga yordam berishni buyurdi.

Hindiston havo kuchlari samolyotlari Tabiiy ofatlarga qarshi kurash milliy kuchlarini jihozlar va qutqaruv itlari bilan birga Turkiyaga olib bordi.

Hindiston Agra shahrida joylashgan 60 Para Field kasalxonasidan 99 kishilik Hindiston armiyasining tibbiy guruhi bilan birga Milliy ofatlarga qarshi kurash kuchlari (NDRF) guruhini Turkiyaga yubordi. Tibbiy guruhga jiddiy tibbiy yordam boʻyicha mutaxassislar guruhlari, jumladan, ortopedik jarrohlik guruhi va umumiy jarrohlik boʻyicha mutaxassis guruhi kirgan. Hindiston havo kuchlarining tabiiy ofatdan qutqarish materiallari va qutqaruv guruhi boʻlgan birinchi samolyoti Adanaga yetib keldi. Hindiston Turkiyaga insonparvarlik yordami va tabiiy ofatlarga yordam (HADR) bilan yana ikkita C-17 samolyotini yuboradi. Birinchi NDRF guruhi 50 nafar xodim va maxsus oʻqitilgan itlar guruhidan hamda zarur jihozlar, jumladan, tibbiy buyumlar, burgʻulash mashinalari va yordam uchun zarur boʻlgan boshqa jihozlardan iborat edi.

Isroil 2011-yildagi Van zilzilalari va 1999-yilgi Izmit zilzilasidan keyin Turkiyaga qidiruv-qutqaruv ishlarida yordam bergan. 8-fevral holatiga koʻra, asosan Adana va Gaziantep hududlariga 430dan ortiq qidiruv-qutqaruv, tabiiy ofatlarga qarshi kurash va gumanitar yordam xodimlarini safarbar etgan. Ulardan 230 nafari Gaziantepdagi Isroil dala gospitalida faoliyat yurituvchi IDF shifokorlari, 167 nafari 31 davlatga yordam bergan va qidiruv-qutqaruv operatsiyalarini oʻtkazishda katta tajribaga ega boʻlgan Isroil mudofaa kuchlari ichki front qoʻmondonligi zobitlarining elit qidiruv-qutqaruv boʻlinmasidan. Mazkur kuchlar Isroilda ham, xorijda ham tabiiy ofatlar va urushlarning oqibatlariga qarshi kurashda tajriba toʻplagan. Jumladan, Ukrainada davom etayotgan urushda, Qoʻshma Shtatlardagi Surfside binosi qulashida va Meksikadagi 2007-yil Pebla zilzilasi va yaqinda joriy urush paytida va Qoʻshma Shtatlardagi paytida Ukrainaga yordam berish va 2017-yilda Meksikadagi Puebla zilzilasi oqibatlarini bartaraf etish guruhlarida ishlashgan. 6-fevral kuni IDFning 17 kishilik dastlabki delegatsiyasi joʻnatilgan boʻlsa, ertasi kuni 150 kishilik kattaroq delegatsiya ham safarbar etildi. Isroilning oʻnlab shifokorlari, qutqaruv operatorlari va psixotravma boʻyicha mutaxassislaridan iborat uchinchi yirik delegatsiya 7-fevral kuni tushdan keyin Isroilning koʻngillilar tuzgan tez tibbiy yordam xizmati nodavlat tashkiloti United Hatzalah yordamida 10 tonna asbob-uskunalar va insonparvarlik yordami bilan birga yuborildi. IsraAIDning toʻrtinchi delegatsiyasi tarkibidagi travma boʻyicha mutaxassislar va boshqalar oʻzlari bilan birga toza suvga muhtoj boʻlgan turklarga yordam berish uchun suv tozalash tizimlarini olib kelishdi. IsraAID aʼzosining soʻzlariga koʻra, IsraAID kelgusida yana qanday yordam kerakligini aniqlash maqsadida joylarda ehtiyojlarni baholashni ham rejalashtirgan. Isroil hukumati 7-fevral holatiga koʻra Turkiyaga qutqaruv missiyalarini bajarish uchun 30 tonnadan ortiq gumanitar uskunalar yubordi. Ikkinchi reysda gumanitar yordam va dori-darmonlar joʻnatishni rejalashtirmoqda, deya xabar berdi Isroilning Vashingtondagi elchixonasi matbuot kotibi. Isroil prezidenti Isaak Herzog prezident Rajap Tayyip Erdogʻanga murojaat qilib, Isroil xalqi nomidan hamdardlik bildirdi. Mudofaa vaziri Yoav Galant Gaziantepda Isroil dala kasalxonasi tashkil etilishini tasdiqladi. Bosh vazir Benyamin Netanyaxu rossiyalik diplomatlar orqali hozirda Suriya bilan texnik jihatdan urush holatida va aloqalari yoʻq boʻlsa ham Suriyaga yordam joʻnatish va u yerdagi qidiruv-qutqaruv ishlariga yordam berish soʻrovini olganini aytdi. Isroil Suriyaga yordam, jumladan, gumanitar yordam, dori-darmon, adyol va chodirlar yuborishni rejalashtirgan. Isroil tomonidan Turkiyaga koʻrsatilgan yordamdan farqli oʻlaroq, Isroil hukumati Suriyaga koʻrsatadigan har qanday yordamda harbiylar jalb qilinmaydi, deydi IDF matbuot kotibi Ran Kochav. Isroil harbiylari Suriyaga potentsial yordam berishda ishtirok etmaydi.

Pokistonning tabiiy ofatlarni boshqarish milliy boshqarmasi (NDMA) qishki chodirlar va adyollar yubordi. Tabiiy ofatdan jabr koʻrgan hududlarda ishlashga ixtisoslashgan shifokorlar, feldsherlar, hamshiralar va texniklar guruhlari ham oʻz jihozlari va dori-darmonlari bilan joʻnatildi. Pokiston ikkita C-130 samolyotida yordam va 36 nafar qidiruv-qutqaruv xodimini yubordi. Temir yoʻllar vazirining aytishicha, (PIA) samolyot 51 kishilik qutqaruv guruhini Istanbulga olib boradi. Bosh vazir idorasi yana yordam jamgʻarmasi tashkil etishni taʼkidlab, bir oylik maoshni yordam fondiga oʻtkazishni eʼlon qildi.

Ozarbayjon Turkiyaga 370 kishilik qidiruv-qutqaruv guruhini joʻnatdi. Vazirlik, shuningdek, jabrlanganlarga yordam berish uchun birinchi tibbiy yordam toʻplamlari, chodirlar, koʻrpa-toʻshaklar, tibbiy buyumlar va boshqa zarur jihozlar ortilgan yana bir samolyot yubordi. Eron 7-fevral kuni Suriyaga 45 tonna dori-darmon, oziq-ovqat, chodir va koʻrpa-toʻshak yetkazib berdi. Suriya fuqaro aviatsiyasi boshqarmasi boshligʻi Bassem Masurning aytishicha, koʻproq samolyotlar orqali gumanitar yordam yetib kelmoqda. Iroqdan ham 70 tonna oziq-ovqat mahsulotlari, tibbiy buyumlar, koʻrpa-toʻshak va boshqa yordam materiallari ortilgan ikkita samolyot keldi. Xitoy, Tayvan va Belgiya pul yordamini taklif qildi va yordam berish uchun qoʻshimcha xodimlar ham yubordi. Erdoʻgʻan matbuot anjumanida 18 dan ortiq davlat rahbarlari va bosh vazirlar telefon orqali Turkiyani qoʻllab-quvvatlaganliklarini bildirdi.

Tashkilotlar

Arab ligasi bosh kotibi Ahmad Abul Gʻayt „ushbu gumanitar falokat“dan jabr koʻrganlarga xalqaro yordam koʻrsatishga chaqirdi. Yevropa Ittifoqi oliy vakili Josep Borrell va Yevropa komissari Janez Lenarchich, turli aʼzo davlatlardan Turkiyaga oʻnta qutqaruv guruhi yuborilishini aytdi. Favqulodda vaziyatlarda xaritalash xizmatlarini taqdim etish uchun Kopernik dasturi ham faollashtirildi. Turkiya ham aʼzo boʻlgan Yevropa fuqarolik mudofaa mexanizmi ham Turkiyaning talabi bilan ishga tushirildi. NATO bosh kotibi Yens Stoltenberg ham aʼzo davlatlar yordam kuchlarini safarbar qilayotganini aytdi.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining bir nechta agentliklari, jumladan, UNDAC, OCHA, UNHCR, UNICEF va XMT tabiiy ofatga muvofiqlashtirilgan javob choralarini eʼlon qildi. Jahon sogʻliqni saqlash tashkilotining (JSST) Yevropa boʻyicha mintaqaviy direktori Hans Klugening aytishicha, tashkilotning mintaqaviy vakolatxonalari dori vositalari va yordam uskunalarini tashish boʻyicha xalqaro saʼy-harakatlarga yordam bermoqda.

Gumanitar va nodavlat tashkilot Norvegiya qochqinlar kengashi Suriya boʻylab eng koʻp jabrlanganlarga toʻgʻridan-toʻgʻri yordam berishlarini aytdi. Ular xalqaro hamjamiyatni Suriya va Turkiya janubidagi jamoaviy yordam saʼy-harakatlarini qoʻllab-quvvatlash uchun zudlik bilan moliyaviy resurslarni safarbar qilishga chaqirdi. CARE Avstraliya zilziladan jabrlanganlarga oziq-ovqat, boshpana, suv va boshqa birlamchi hayotiy vositalar kabi shoshilinch yordam koʻrsatish uchun shoshilinch murojaat bilan chiqdi. Caritas Internationalis pul yigʻishni boshladi, World Jewish Relief xayriya tashkiloti Turkiyaga shoshilinch yordam koʻrsatish uchun shoshilinch murojaat bilan chiqdi. Yahudiy federatsiyasi Turkiya uchun pul yigʻdi. 50 dan ortiq yahudiy jamoalari zilzila oqibatlarini bartaraf etishga yordam berishdi. AHBAP, Turkiya xayriya jamgʻarmasi (AQShda joylashgan) va Turk Qizil Yarim oy jamiyati (dunyodagi boshqa ICRC aʼzolaridan tashqari) kabi bir qancha turk gumanitar tashkilotlari ham jabrlanganlarga yordam berish uchun shoshilinch murojaatlarni boshladilar.

Turkiy davlatlar tashkiloti oʻz veb-sayti orqali taʼziya bildirdi. Afrika Ittifoqi komissiyasi raisi Mussa Faki Turkiya va Suriyaga hamdardlik bildirdi.