Misrda Ahmadiya taʼlimoti
.jpg)
Ahmadiya Misrdagi islomiy harakat boʻlib, kelib chiqishi Hindiston yarimorolidaga borib taqaladi. Misrliklar va Ahmadiya harakati oʻrtasidagi eng dastlabki aloqa uning asoschisi Mirzo Gʻulom Ahmad hayotida boʻlgan boʻlsa-da, Misrdagi harakat rasman 1922-yilda ikkinchi xalifasi[1][2] boshchiligida tashkil etilgan edi. 20-asrning ikkinchi yarmida va oxirgi paytlarda Ahmadiylar Misrda dushmanlik kuchayganini koʻrdilar. Guruh davlat tomonidan rasman tan olinmasa ham, Misrda 50 000 ga yaqin Ahmadiy musulmonlar bor.[3]
Misr Arab Respublikasi جمهورية مصر العربية Jumhoriyyat Misr al-Arabiyya | |
|---|---|
| Shior: Yoʻq | |
|
Madhiya: بلادي، لك حبي و فؤادي Bilady, laki hubbi wa fu'adi | |
.svg) | |
| Poytaxt | Qohira |
| Rasmiy til(lar) | Arabcha |
| Hukumat | Prezidentlik Respublika |
| Abdulfattoh as-Sisiy | |
| Mostafa Kamol Madbuli | |
| Mustaqillik (Buyuk Britaniyadan) | |
• Sana |
28-fevral 1922 |
| Maydon | |
• Butun |
1 001 450 km2 (29-oʻrin) |
• Suv (%) |
0.632 |
| Aholi | |
• 1-yanvar 2021-yil-yilgi roʻyxat |
 101 478 581[4][5] (15-oʻrin) |
| • Zichlik | 100/km2 |
| YIM (XQT) | 2020-yil roʻyxati |
• Butun |
 $362 milliard[6] (34-oʻrin) |
• Jon boshiga |
$3 561[6] |
| Pul birligi | Misr funti (Junayh) (EGP) |
| Vaqt mintaqasi | UTC+2 |
• Yoz (DST) |
UTC+2 |
| Qisqartma | EG |
| Telefon prefiksi | 20 |
| Internet domeni | .eg |
|
| |
.svg)
Tarixi tahrir
Ilk aloqalar tahrir
Ahmadiy tarixiy adabiyotiga koʻra, Misr xalqi va Britaniya Hindistonining Ahmadiy musulmonlari oʻrtasidagi eng dastlabki aloqa Mirzo Gʻulom Ahmadning hayotlik davriga toʻgʻri keladi, uning asarlari 20-asr boshlaRido arab dunyosidagi diniy elita oʻrtasida tarqalgan uning asari „I’jaz al-masīh“ (Masihning mo''jizasi) kitobi bir necha bor Misr davriy nashrlaRido ko'rib chiqilgan.[7] Asarni tanqid qilgan shunday sharhlardan biri Hindiston jurnalida uning qoralovchilari tomonidan koʻpaytirilgan ham. Bunga javoban Gʻulom Ahmad „ Al-hudā va al-tabṣiratu limań yara“ („Aqllarni idrok etish uchun qoʻllanma“) kitobini yozdi.[8] 1902-yilda Gʻulom Ahmad oʻz izdoshlariga vaboga qarshi emlashdan tiyilishni buyurganida, bu harakat misrlik millatchi va jurnalist Mustafo Komil Posho, "al-Liva " („Standart“) gazetasi muharriri tomonidan tanqid qilindi. Gʻulom Ahmad unga javoban" Mavohib ar-rahmon " („Rahmonning inʼomlari“) kitobini yozgan.[8]
Urushlararo davr tahrir
Mamlakat ichidagi uyushgan faoliyat esa Mirzo Bashiruddin Mahmud Ahmad (harakat ichidagi ikkinchi xalifa) tomonidan 1920-yillarning boshlaRido Sayyid Zayn al-Obidin Valiulloh Shoh, Jaloliddin Shams va Abuzal-Ato Jalandhariy kabi bir qancha Ahmadiy missionerlar tomonidan Yaqin Sharqqa joʻnatilgandan soʻng boshlandi.]Bu missionerlar Ahmadiy taʼlimotini yoyish uchun butun mintaqaning yirik shaharlari va provinsiyalari, jumladan, Qohiraga borishdi.[2] Bir missioner 1922-yilda Qohiraga keldi va u yerdan vaqt oʻtib, bir qancha oʻzgarishlar haqida xabar berdi.[1] Bu vaqtga kelib, Ahmadiy missionerlik faoliyatining Yevropadagi muvaffaqiyati haqidagi xabar musulmon olamiga yetib bordi va ayniqsa Misrdagi ilk salafiy doiralar oʻrtasida jiddiy tortishuvlarga sabab boʻldi.[9]
Gʻulom Ahmad ilohiyotini qatʼiy rad etishlariga qaramay, Rashid Rido va uning „al-Manor“ ("Mayoq</nowiki> ") jurnali bilan aloqador boʻlgan salafiy yozuvchilar Ahmadiya harakatining Yevropadagi oʻrni va koʻplab yevropaliklarning Islomni qabul qilgani haqida yuksak baho bilan yozishgan.[9] Bu yozuvchilar harakat ichidagi boʻlinishdan va oʻsha paytda Yevropadagi Ahmadiy faoliyatining aksariyati oʻzini Lahor Ahmadiya Harakatining boʻlinib ketgan guruhi bilan uygʻunlashganidan xabardor edilar. Angliyadagi Uoking masjididagi Lahor guruhi rahbari Xoja Kamoliddin Rido tomonidan Ahmadiyaning „moʻtadil“ tarafdori hisoblangan va u Misrdagi oʻz tarafdorlari bilan taʼlimotga rozi boʻlgan.[9] 1923-yilda Kamoliddin Abdul Mohye (Voking masjidi muftiysi) va Uoking masjidi bilan bogʻliq boʻlgan islomni qabul qilgan taniqli britaniyalik baron Lord Xedli Haj ziyoratiga ketayotib, Misrga tashrif buyurgan. Port-Said, Qohira va Iskandariya shaharlaRido qabul komissiyalari tashkil etildi, ularni qabul qilish uchun vokzallarda katta yigʻinlar paydo boʻldi va „Britaniya musulmonlari“ sharafiga Al-Husayn masjidida juma namozidan soʻng duo va nutqlar oʻqildi.[9] Tashrif Misrdagi islomiy matbuotda, jumladan, al-Manorda ham ijobiy yoritildi, lekin uning muharriri Ridoning oʻzi guruh bilan uchrasha olmadi.[9] Umuman olganda, Ridoning Ahmadiya harakatiga munosabati uning aqidasi va Hindiston va Yevropadagi diniy faoliyati bilan mos kelmas edi. U har ikki toifadagi Ahmadiylarni „botilga ergashuvchilar“, degan xulosaga kelgan boʻlsa-da, u oʻlimidan soʻng Kamoliddinni ulugʻlagan va uni oʻsha paytda „islomning eng buyuk missioneri“ deb hisoblagan.[9]
1920-yillarning oxiriga kelib Ridoning intellektual salafiyligiga nisbatan oʻz muharriri Muhibiddin al-Xatib boshchiligidagi al-Fath (Ochilish) jurnali salafiylikning koʻproq populistik yoʻnalishini namoyish qila boshladi va Ahmadiyaga qarshi qatʼiyroq pozitsiyani egalladi.[9] Musulmonlar oʻrtasida Ahmadiy prozelitizmiga qarshi kurashish harakatlarining bir qismi sifatida „al-Fath“da Ahmadiyaga qarshi qizgʻin maqolalar chiqa boshladi va 1932-yilda Qohirada oʻzlarining harakatga aloqadorligidan ommaviy ravishda voz kechmoqchi boʻlgan sobiq Ahmadiylarni nishonlashga bagʻishlangan marosimlar oʻtkazildi.[9] 1933-yilda Al-Azhar universitetining rasmiy organi Ahmadiy eʼtiqodlarini inkor etuvchi bir nechta maqolalar chop etdi[1] va 1930-yillarning oxiRido Lahor Ahmadiya Harakatiga mansub ikki alban talaba Al-Azhardan chiqarib yuborildi.[10] Ahmadiylarga qarshi kampaniya 1940-yilda al-Manor muharriri boʻlganida „Musulmon birodarlar“ asoschisi Hasan al-Banna tomonidan davom ettirildi.[9] 1939-yilda Ahmadiy manbasi Ahmadiylar sonini Misrda 100 ta deb keltirgan.[1]
Gʻoyaviy qarama-qarshiliklar tahrir
Abuzal Ota Jalandhariyning 1933-yilda chop etilgan "Qohira munozaralari " traktasiga yozgan soʻzboshisidan koʻrinib turibdiki, Ahmadiylarning bu davrda arab dunyosidagi faoliyati asosan nasroniylarning islomga qarshi missionerlik harakatlariga qarshi kurashish va bu harakat oʻrtasida haqiqiy islom ruhini qayta tiklash bilan bogʻliq edi.[2] Shu nuqtai nazardan, Ahmadiy taʼlimotlari, xususan , Iso alayhissalomning oʻlimi va uning Islomdagi mavqeyi bilan bogʻliq boʻlgan Muhammad Abduh va Rashid Rido kabi salafiy arboblarining qarashlari bilan qoʻshiladi. Isoning tana yuksalishini rad etgan va u xochga mixlanishdan qochgan, tabiiy oʻlim bilan vafot etgan va boshqa kelmaydi, degan fikrni qabul qilgan.[11][12] Bu qarashlar „ al-Manor“da ketma-ket nashr etilgan keng qamrovli Qurʼon tafsiRido ifodalangan, garchi Ahmadiylarning Iso xochga mixlanganidan keyin omon qolganini taʼkidlagan qarashlaRidon farqli oʻlaroq, ular u umuman xochga mixlanmagan deb hisoblashgan. Rido, shuningdek, Misr adabiy arbobi Abbos Mahmud al-Aqqod kabi, Isoning Kashmirda dafn etilishi haqidagi Ahmadiy nazariyasini ijobiy ohangda[11] muhokama qildi.[13] Xuddi shunday, Al-Azhar universiteti rektori Mustafo al-Maragiy ham Isoning tabiiy oʻlim bilan oʻlganiga ishongan va uning koʻtarilishi va qaytishini majoziy maʼnoda talqin qilgan.[14][15][16] Hind Ahmadi Al-Azhar ustozi (keyinchalik shayxi) Mahmud Shaltutga Qurʼon va sunnatga koʻra Iso tirikmi, oxirzamonda qaytib keladimi yoki yoʻqmi degan savoliga javoban Shaltut 1942-yilda Qur’onga koʻra, Iso vafot etganligini va uning jannatda yashashiga hech qanday dalil yoʻqligini bildirgan fatvo berdi. Uning qaytishiga oid hadis materiallariga kelsak, Shaltut ularning sogʻligʻiga shubha qildi va yaxshi musulmon Isoning qaytishiga ishonishi shart emas degan xulosaga keldi.[11][12]. Bu fatvo rozilikdan uzoq edi va fatvo Al-Azhardagi boshqa muallimlar tomonidan darhol qarshilikka uchradi. Masalan, Siddiq al-Gʻumariy Isoning jismoniy koʻtarilishi haqidagi musulmonlarning anʼanaviy eʼtiqodini qatʼiy qoʻllab-quvvatlab, uning qaytishi bilan bogʻliq hadis adabiyotining asosliligini taʼkidlagan bayonot bilan chiqdi, uni Islom asoslaRidon deb eʼlon qildi.[11][12] Al-Azharning boshqa ulamolari betaraf pozitsiyani egallab, ikkala qarashni ham „butunlay islomiy“ deb eʼlon qildilar.[17]
20-asr oxiri — hozirgi kun tahrir
1962-yilda Al-Azhar fatvo chiqardi va unda Ahmadiylar islomdan ogʻishgan deb taʼkidlangan.[18] Sof ilmiy munozaralar doirasidan tashqari, Ahmadiya harakatiga koʻproq jamoatchilik qarshiligi tarixan Musulmon Birodarlar tomonidan qoʻllab-quvvatlangan va ular Ahmadiylarni „Islomga xavf tugʻdiradi“ deb hisoblagan mazhablar guruhiga joylashtirgan va boshqa musulmonlarni qoʻshilishdan faol ravishda qaytargan. ularni musulmon qabristonlariga dafn qilishni rad etish.[19] 21-asrdan boshlab Misrda Ahmadiyaga nisbatan dushmanlik kuchaygan. 2008-yilda Misrga tegishli Nilesat kompaniyasi[20] orqali qariyb bir yil davomida arab mintaqalariga uzatuvchi Ahmadiya sunʼiy yoʻldosh telekanali MTA 3 Al Arabiya[1] hukumat tomonidan oldindan ogohlantirmasdan yopildi.[21] Kanal endi Yevropada joylashgan Eutelsat — Atlantic Bird 4[22] orqali Yaqin Sharq va Shimoliy Afrikani qamrab oldi.
2010-yil 15-martda Misrda 11 nafar Ahmadiy, yana toʻqqiz nafari Misrning favqulodda qonuni (goʻyoki terrorizm yoki giyohvand moddalar savdosi bilan bogʻliq jinoyatlarni koʻrib chiqish bilan cheklangan qonun) „dinlarni hurmat qilmaslik“ va „milliy barqarorlikka putur yetkazish“ ayblovlari bilan[23][24][25] boʻyicha hibsga olindi. Bu Ahmadiylar Qohira, Qalyubiya, Minya va Sohag guberniyatlaRido Davlat xavfsizlik tergovi tomonidan ushlab turilgan va ikki oy davomida sudga olib kelinmasdan yoki ayblov qoʻyilmagan holda ularning diniy eʼtiqodlari yuzasidan maxsus soʻroq qilingan.[26] Shaxs huquqlari boʻyicha Misr tashabbusi (EIPR) maʼlumotlariga koʻra, hibsga olish va soʻroq qilish Misrning eʼtiqod va soʻz erkinligini himoya qiluvchi konstitutsiyasiga hamda xalqaro majburiyatlariga zid boʻlgan.[27]
Demografiyasi tahrir
Professor Bryus Lourens (2013) soʻzlariga koʻra, Misrdagi Ahmadiylar soni „50 000 dan kam“. Bu maʼlumot uning mamlakat ichidagi aloqalariga asoslangan.[3] 2012-yilda Misrda chiqadigan „Al-Masry Al-Youm“ gazetasi xabaRido, Misrdagi „Qodiyoniylar“ tarafdorlarining soni ortib borayotgani va minglab kishilarga yetib borayotgani, shu bilan birga, ularning saytlariga roʻyxatdan oʻtgan 10 000 dan ortiq tashrifchilarni jalb qilingani aytilgan.[28]
Yana qarang tahrir
- Jazoirdagi Ahmadiya
- Marokashdagi Ahmadiya
- Misrdagi shia islomi
Havolalar tahrir
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Friedmann 2003.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Khan 2015.
- ↑ 3,0 3,1 Lawrence 2013.
- ↑ „Population Estimates By Sex & Governorate 1/1/2021 (Theme: Population - pg.4)“. Capmas.gov.eg. Qaraldi: 8-iyul 2021-yil.
- ↑ „Population of Egypt Now (PopulationClock)“. www.capmas.gov.eg. Qaraldi: 8-iyul 2021-yil.
- ↑ 6,0 6,1 „World Economic Outlook Database, Oktabr 2019“ (en). IMF.org. Xalqaro valyuta fondi. Qaraldi: 14-dekabr 2019-yil.
- ↑ Dard 2008.
- ↑ 8,0 8,1 Ahmad 2010.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 9,7 9,8 Ryad 2015.
- ↑ Clayer 2015.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Leirvik 2010.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Ryad 2009.
- ↑ Al-Aqqad & Ford 2001.
- ↑ Zahniser 2008.
- ↑ Ayoub 2010.
- ↑ Demiri 2013.
- ↑ Abbott 1968.
- ↑ Jones-Pauly & Tuqan 2011.
- ↑ Tadros 2012.
- ↑ „"القاديانية".. جماعة تمارس التبشير عبر الـ"نايل سات"“ (4-iyul 2012-yil). Qaraldi: 26-sentabr 2017-yil.
- ↑ „Friday Sermon 8-fevral 2008-yil“. alislam.org. 2008-yil 26-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-dekabr 2010-yil.
- ↑ „Atlantic Bird 4A channel lists“. tracksat.com. Qaraldi: 15-dekabr 2010-yil.
- ↑ „Ahmadis of Egypt“, Minority Rights Group International
- ↑ „Rights group demands release of Ahmadiyya detainees“ (16-may 2010-yil). Qaraldi: 4-oktabr 2017-yil.
- ↑ „Egypt Ahmadis detained under emergency law: rights group“ (14-may 2010-yil). 6-iyun 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-oktabr 2017-yil.
- ↑ „Rights group demands release of Ahmadiyya detainees“ (16-may 2010-yil). Qaraldi: 4-oktabr 2017-yil.
- ↑ „Rights group demands release of Ahmadiyya detainees“ (16-may 2010-yil). Qaraldi: 4-oktabr 2017-yil.
- ↑ „"القاديانية".. جماعة تمارس التبشير عبر الـ"نايل سات"“ (4-iyul 2012-yil). Qaraldi: 26-sentabr 2017-yil.
Manbalar tahrir
- Abbott, Freeland. Islam and Pakistan. Cornell University Press, 1968. ISBN 978-0801400032.
- Ahmad, Syed Hasanat. An Introduction to the Hidden Treasures of Islam. Islam International Publications, 2010. ISBN 978-1-84880-050-2.
- Al-Aqqad, Abbas Mahmud; Ford, F. Peter. The Genius of Christ. Global Academic Publishing, 2001. ISBN 1586841041.
- Ayoub, Mahmoud. Muslim View Of Christianity: Essays on Dialogue by Mahmoud Ayoub. Logos Press, 2010. ISBN 978-81-7268-197-5.
- Clayer, Nathalie. 'Transnational Connections and the Building of an Albanian and European Islam in interwar Albania (2014)' in The Bloomsbury Reader on Islam in the West. Bloomsbury Publishing, 2015. ISBN 978-1-4742-4536-4.
- Dard, A.R.. Life of Ahmad: Founder of the Ahmadiyya Movement. Islam International Publications, 2008. ISBN 978-1-85372-977-5.
- Demiri, Lejla. Muslim Exegesis of the Bible in Medieval Cairo: Najm Al-Din Al-Tufi's (d. 716/1316) Commentary on the Christian Scriptures. Brill, 2013. ISBN 978-90-04-24316-3.
- Friedmann, Yohanan. Prophecy Continuous: Aspects of Ahmadi Religious Thought and Its Medieval Background. Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-566252-0.
- Jones-Pauly, Christina; Tuqan, Abir Dajani. Women Under Islam: Gender Justice and the Politics of Islamic Law. I.B.Tauris, 2011. ISBN 978-1-84511-386-5.
- Khan, Adil Hussain. From Sufism to Ahmadiyya: A Muslim Minority Movement in South Asia. Indiana University Press, 2015. ISBN 978-0-253-01529-7.
- Lawrence, Bruce B.. 'Citizen Ahmad among the Believers: Salvation Contextualized in Indonesia and Egypt' in Between Heaven and Hell: Islam, Salvation, and the Fate of Others. Oxford University Press, 2013. ISBN 978-0-19-994541-2.
- Leirvik, Oddbjørn. Images of Jesus Christ in Islam: 2nd Edition. Continuum, 2010. ISBN 978-1-4411-7739-1.
- Ryad, Umar. Islamic Reformism and Christianity: A Critical Reading of the Works of Muḥammad Rashīd Riḍā and His Associates (1898-1935). Brill, 2009. ISBN 978-90-04-1791-10.
- Ryad, Umar. 'Salafiyya, Ahmadiyya, and European Converts to Islam in the Interwar Period' in Muslims in Interwar Europe: A Transcultural Historical Perspective. Brill, 2015. ISBN 978-90-04-28783-9. [sayt ishlamaydi]
- Tadros, Mariz. The Muslim Brotherhood in Contemporary Egypt: Democracy Redefined or Confined?. Routledge, 2012. ISBN 978-0-415-46596-0.
- Zahniser, A. H. Mathias. The Mission and Death of Jesus in Islam and Christianity. Orbis Books, 2008. ISBN 978-1-57075-807-2.