Foydalanuvchi:Jaloladdin/qumloq

Kitoblar qanday o'qiladi
	Fayl:Kitoblar qanday o'qiladi (kitob).jpg
Muallif(lar)	Mortimer J. Adler,Charlz Van Doren
Muharrir(lar)	Feruza Egamova
Til	o'zbekcha
Nashr etilgan sanasi	1940; 1972
Nashriyot	Yangi Asr Avlodi
Oʻzbek tilida nashr etilgan sanasi	2022
Sahifalar soni	480 (2022)
ISBN	ISBN 978-9943-20-931-2 (2022)

"Kitoblar qanday oʻqiladi" (inglz. How to Read a Book) — Mortimer Adlerning 1940 yilda yozilgan kitobni tanqidiy oʻqish va tushunish haqidagi kitobi. 1972 yilda u muharrir Charlz Van Doren bilan birgalikda har qanday yaxshi va buyuk kitoblar uchun tanqidiy oʻqish boʻyicha maslahatlar beradigan, jiddiy qayta koʻrib chiqilgan nashrining hammuallifi boʻldi. 1972 yilgi nashr, birinchi nashrga qoʻshimcha ravishda, janrlarni (sheʼr, tarix, ilmiy, fantastika va boshqalar), tekshirish va sintopik oʻqishni koʻrib chiqadi.

2022 — yilgi nashr

„Kitoblar qanday oʻqiladi“ kitobi 4 qismga boʻlingan va ularning har biri bir nechta boʻlimlardan iborat.

Birinchi qism. Oʻqish oʻlchamlari

Adler kitob kimga mo‘ljallanganligini tushuntiradi, turli o‘qish darajalarini aniqlaydi va qaysi darajalar koʻrib chiqilishini aytadi. Shuningdek, u Buyuk Kitoblar uchun qisqacha dalillar keltiradi va kitobni yozish sabablarini tushuntiradi.

Bilimning uch turi mavjud: amaliy, axborot va keng qamrovli. U bilimlarni o‘zlashtirish usullarini muhokama qiladi, amaliy bilimlarni, garchi egallash mumkin bo‘lsa-da, tajribasiz chinakam tushunib bo‘lmaydi, degan xulosaga keladi; axborot bilimini faqat muallifning tushunchasiga teng boʻlgan kishi olishi mumkin; tushunishni eng yaxshi shunday tushunchaga erishgan kishidan — „asl manbadan“ oʻrganish mumkin. Gʻoyani birinchi boʻlib kashf etganlar bilan bevosita muloqot qilish tushunishga erishishning eng yaxshi yoʻli degan fikr Adlerning Buyuk Kitoblarni oʻqish haqidagi argumentidir; asl material bo‘lmagan har qanday kitob manba sifatida undan pastda turadi, o‘zi o‘rgatgan fanni kashf etganlardan tashqari har qanday o‘qituvchi tushuncha manbai sifatida „Buyuk kitoblar“dan pastroqda turadi.

Adler ushbu birinchi boʻlimning koʻp qismini nima uchun ushbu kitobni yozishga majbur boʻlganini tushuntirishga sarflaydi. Uning taʼkidlashicha, kitobni juda kam odam o‘qib, tushuna oladi, biroq ularning ko‘pchiligi to‘g‘ri yo‘l-yo‘riq ko‘rsatilsa va buni qilishga tayyor bo‘lsa, bunga qodir deb hisoblaydi. U oʻquvchiga, uning fikricha, taʼlim tizimi talabalarga bakalavriat va oliy oʻquv yurtlarigacha yaxshi oʻqish sanʼatini oʻrgata olmaganini aytib berishga vaqt ajratadi. U shunday xulosaga keladi: taʼlimdagi ana shunday kamchiliklar tufayli insonlar bu qobiliyatlarni o‘zlarida rivojlantirishlari kerak. Ushbu boʻlim davomida u ushbu daʼvolarni qoʻllab-quvvatlash uchun latifalar va taʼlimdagi tajribasini aytib beradi.

Ikkinchi qism. Oʻqishning uchinchi darajasi: Tahliliy oʻqish

Bu erda Adler mashhur ilmiy kitobni tushunish uchun uni oʻqish usulini bayon qiladi. Uning taʼkidlashicha, kitobdan maksimal darajada foydalanish uchun har uch xil yondashuvni qoʻllash kerak, ammo bu uch darajadagi oʻqishni yakunlash kitobni uch marta oʻqishni anglatmaydi, chunki tajribali oʻquvchi faqat uchtasini bajara oladi. Kitobni bir marta oʻqish jarayonida Adler yondashuvlarni „strukturaviy“, „interpretativ“ va „tanqidiy“ deb ataydi.

Strukturaviy yondashuv: Analitik oʻqishning birinchi bosqichi kitobning tuzilishi va maqsadini tushunish bilan bogʻliq. U oʻqilayotgan kitobning asosiy mavzusi va turini aniqlashdan boshlanadi, bu esa kitobning mazmunini yaxshiroq taxmin qilish va kitobni boshidanoq tushunishga yordam beradi. Adlerning yozishicha, kitobxon amaliy va nazariy kitoblarni farqlashi, shuningdek, kitob qaysi fan sohasiga bag‘ishlanganligini aniqlashi kerak. Adler o‘quvchi kitobdagi bo‘limlarni belgilab qo‘yishi kerakligini va ular faqat mundarijada ko‘rsatilgan bo‘limlar bilan cheklanib qolmasligini yozadi. Va nihoyat, oʻquvchi muallif qanday muammolarni hal qilmoqchi ekanligini aniqlashi kerak.

Interpretativ yondashuv: Analitik oʻqishning ikkinchi bosqichi muallif dalillarini qurishni oʻz ichiga oladi. Bu, birinchi navbatda, oʻquvchidan muallif ishlatadigan har qanday maxsus ibora va atamalarni qayd etish va tushunishni talab qiladi. Bu amalga oshirilgandan soʻng, Adler oʻquvchi muallifning har bir daʼvosini topishi va tushunishi kerakligini aytadi.

Tanqidiy yondashuv: Analitik oʻqishning uchinchi bosqichida Adler oʻquvchini kitobni tanqid qilishga yoʻnaltiradi. Uning taʼkidlashicha, o‘quvchi muallifning taklif va dalillarini tushunish orqali muallif tushunchasi darajasiga ko‘tarilgan va kitobning ahamiyati va to‘g‘riligiga baho bera oladi (va kerak). Adler kitoblarni argumentlarining asosliligiga qarab baholashni yoqlaydi. Adlerning taʼkidlashicha, muallifning fikrlashlarida xatoliklarni topa olmasa, hech kim argumentga qoʻshila olmaydi.

Garchi bu atama kitobda ishlatilmagan boʻlsa ham taqdim etilgan usul baʼzan Strukture-Proposition-Evaluation (SPE) usuli deb ataladi.

Uchinchi qism. Turli xil mutolaa manbalariga nisbatan yondashuv

Uchinchi qismda Adler turli adabiyot turlariga yondashuvdagi farqlarni qisqacha muhokama qiladi va yana bir qancha kitoblarni oʻqishni taklif qiladi. U Buyuk Kitoblarga yaqinlashish usulini tushuntiradi — muallifning asarlarini oʻqishdan oldin oʻsha muallifga taʼsir qilgan kitoblarni oʻqing — va bu usulga bir nechta misollar keltiradi.

Toʻrtinchi qism. Oʻqishdan yakuniy maqsadlar

Kitobning oxirgi qismi oʻqishning toʻrtinchi darajasiga bagʻishlangan: sintopik oʻqish. Bu bosqichda o‘quvchi maʼlum bir mavzuga (masalan, sevgi, urush, zarralar fizikasi va boshqalar haqida) oid bir nechta kitoblarni o‘qish orqali o‘z bilimini kengaytiradi va chuqurlashtiradi. Ushbu qismning oxirgi sahifalarida muallif oʻqishning falsafiy afzalliklarini bayon qiladi: „ongni rivojlantirish“, ongli boʻlishning toʻliq tajribasi.

„Buyuk kitoblar“ roʻyxati

2022 — yilgi nashrdagi oʻqish tavsiya qilinadigan kitoblar roʻyxati:

Gomer (taxminan m.a. IX asr) — Iliada, Odisseya
Qadimgi Ahd
Esxil (m.a. 525 — 456) — Tragediyalar
Sofokl (m.a. 495 — 406) — Tragediyalar
Gerodot — (Fors urushlari)Tarixi
Yevripid (m.a. 485 — 406) — Tragediyalar (ayniqsa, „Medea“, „Ippolit“, „Vakxalar“)
Fukidid (m.a. 460 — 400) — Peloponnes urushi tarixi
Gippokrat (taxminan m.a. 460 — 377) — Tibbiy qoʻlyozmalari
Aristofan (m.a. 448 — 380) — Komediyalar (ayniqsa, „Bulutlar“, „Qushlar“, „Qurbaqalar“)
Aflotun (m.a. 427 — 347) — Dialoglar (ayniqsa, „Davlat“, „Majlis“, „Fedon“, „Menon“, „Apologiya“, „Faedra“, „Protagor“, „Gorgiy“, „Sofist“, „Teatet“)
Arastu (m.a. 384 — 322) — Asarlari (ayniqsa, „Organon“, „Fizika“, „Metafizika“, „Jon haqida“, „Nikomax etikasi“, „Siyosat“, „Ritorika“, „Poetika“)
Epikur (m.a. 341 — 270) — Gerodotga maktub; Menekeyga maktub
Evklid (taxminan m.a. 300) — Geometriya elementlari
Arximed (m.a. 287 — 212) — Asarlari (ayniqsa, „Yuzalar muvozanati toʻgʻrisida“, „Qalqib turuvchi jismlar toʻgʻrisida“, „Psammit yoki qum hisoblovchi“)
Pergalik Apolloniy (taxminan m.a. 240) — Konik qismlar toʻgʻrisida
Sitseron (m.a. 106 — 43) — Asarlari (ayniqsa, „Nutqlar“, „Doʻstlik bobida“, „Qarilik bobida“)
Lukretsiy Kar (m.a. 95 — 55) — Narsalarning tabiati haqida
Vergiliy (m.a. 70 — 19) — Asarlari
Goratsiy — Asarlari (ayniqsa, „Odalar“, „Epodalar“, „Sheʼriyat sanʼati“)
Tit Liviy (m.a. 59 — 17) — Rim tarixi
Ovidiy (m.a. 43 — 17) — Asarlari (ayniqsa, „Metamorfozalar“)
Plutarx (45 — 120) — Oliyjanob yunonlar va rimliklar hayoti, Pandnomalar
Tatsit (55 — 117) — Tarixlar, Solnomalar, Agrikola, Germaniya
Gerasalik Nikomax (taxminan 100 — yil) — Arifmetikaga kirish
Epiktet (60 — 120) — Muhokamalar, Enhiridion (Yoʻriqnoma)
Ptolomey (100 — 178) — Almagest (Al — Majistiy)
Lukian (120 — 190) — Asarlari (ayniqsa, „Tarix yozish yoʻli“, „Chin tarixi“, „Eʼtiqodlar savdosi“)
Mark Avreliy (121 — 180) — Meditatsiyalar (Oʻzlik bilan tanholikda)
Galen (130 — 200) — Tabiiy qobiliyatlar toʻgʻrisida
Yangi Ahd
Plotin (205 — 270) — Enneadalar
Avliyo Avgustin (354 — 430) — Asarlari (ayniqsa, „Muallim bobida“, „Tavbalar“, „Xudo shahri“, „Xristian taʼlimoti“)
Roland haqida qoʻshiq (taxminan XII asr)
Nibelunglar haqida qoʻshiq (taxminan XIII asr)
Kuygan Nyall afsonasi
Avliyo Foma Akvinskiy (1225 — 1274) — Ilohiyot toʻplami
Dante Aligyeri (1265 — 1321) — Asarlari (ayniqsa, „Yangi hayot“, „Monarxiya bobida“, „Ilohiy komediya“)
Jeffri Choser (1340 — 1400) — Asarlari (ayniqsa, „Troil va Kressida“, „Kenterberi afsonalari“)
Leonardo da Vinchi (1452 — 1519) — Kundaliklar
Nikkolo Makiavelli (1469 — 1527) — Hukmdor, Tit Liviyning dastlabki oʻn kitobi ustida munozaralar
Dezideriy Erazmus (1496 — 1536) — Nodonlik madhi
Nikolay Kopernik (1473 — 1543) — Osmon jismlarining aylanishi toʻgʻrisida
Ser Tomas Mor (1478 — 1535) — Utopiya
Martin Lyuter (1483 — 1546) — Uch traktat, Stol atrofidagi suhbat
Fransua Rabelye (1495 — 1553) — Gargantua va Pantagruel
Jan Kalvin (1509 — 1564) — Xristian dini muassasalari
Mishel de Monten (1533 — 1592) — Esselar
Uilyam Gilbert(1540 — 1603) — Magnit jismlar va Katta magnit — Yer toʻgʻrisida
Migel de Servantes (1547 — 1616) — Don Kixot
Edmund Spenser (1552 — 1599) — Protalamion, Qirolicha Feya
Frensis Bekon (1561 — 1626) — Esselar („Bilimlarning oshishi“, „Yangi Organon“, „Yangi Atlantida“)
Uilyam Shekspir (1564 — 1616) — Asarlari
Galileo Galiley (1564 — 1642) — Yulduzlar xabarchisi, Ikki yangi fan toʻgʻrisida dialoglar
Iogann Kepler (1571 — 1630) — Muxtasar Kopernik Astronomiyasi, Olam uygʻunligi toʻgʻrisida
Uilyam Garvi (1578 — 1657) — Hayvonlarda yurak va qon harakati toʻgʻrisida, Qon aylanishi toʻgʻrisida, Hayvonlar avlodlari toʻgʻrisida
Tomas Gobbs (1588 — 1650) — Leviafant
Rene Dekart (1569 — 1650) — Aqlni yoʻnaltirish qoidalari, Uslub toʻgʻrisida muhokamalar, Geometriya, Dastlabki falsafa toʻgʻrisida mushohadalar
Jon Milton (1608 — 1674) — Asarlari (ayniqsa, „kichik sheʼrlar“, „Aeropagitika“, „Yoqolgʻon jannat“, „Pahlavon Samson“)
Molyer (1622 — 1673) — Komediyalar (ayniqsa, „Xasis“, „Xotinlar maktabi“, „Mizantrop“, „Ixtiyorsiz tabib“, „Qallob“)
Blez Paskal (1623 − 1662) — Qishloqqa maktublar, Mushohadalar, Ilmiy risolalar
Kristian Hyuygens (1629 − 1695) — Yorugliq toʻgʻrisida risola
Benedikt (Barux) Spinoza (1632 − 1677) — Etika
Jon Lokk (1632 − 1704) — Bagʻrikenglik toʻgʻrisida maktub, Fuqarolik hokimiyati toʻgʻrisida (Hukumat toʻgʻrisida ikki risola asaridagi ikkinchi risola), Inson tushunish qobiliyati toʻgʻrisida esse, Taʼlim borasidagi mushohadalar
Jan Batist Rasin (1639 − 1699) — Tragediyalar (ayniqsa, „Andromaxa“, „Faedra“)
Isaak Nyuton (1642 − 1727) — Tabiiy falsafaning matematik tamoyillari („Philosophiae Naturalis Principia Mathematica“), Optika
Gottfrid Vilgelm fon-Leybnits (1646 − 1716) — Metafizika borasida muhokamalar, Inson tushunish qobiliyati toʻgʻrisida yangi esselar, Monadologiya
Daniel Defo (1660 − 1745) — Robinzon Kruzo
Jonatan Svift (1667 − 1745) — Bochka haqida ertak, Stella uchun kundalik, Gulliverning sayohatlari, Kamtarin taklif
Uilyam Kongriv (1670 − 1753) — Dunyoning ishi
Jorj Berkli (1685 − 1753) — Inson bilimi tamoyillari
Aleksandr Poup (1688 − 1744) — Tanqid toʻgʻrisida esse, Kokilning oʻgʻrilanishi, Inson toʻgʻrisida esse
Sharl de Monteskye (1689 − 1755) — Fors maktublari, Qonunlar ruhi
Volter (1694 − 1778) — Inglizlar toʻgʻrisida maktublar, Kandid, Falsafiy lugʻat
Genri Filding (1707 − 1754) — Jozef Endryus, Tom Jons
Samuel Jonson (1709 − 1784) — Insoniy istaklar behudaligi, Lugʻat, Rasselas, Shoirlar hayotlari (ayniqsa, Milton va Poup haqidagi esselar)
Devid Yum (1711 − 1776) — Inson tabiati toʻgʻrisida risola, Axloqiy va siyosiy esselar, Inson tushunish qobiliyati toʻgʻrisida tadqiqot
Jan Jak Russo (1712 − 1778) — Tengsizlikning kelib chiqishi haqida, Siyosiy iqtisodiyot haqida, Emil, Ijtimoiy shartnoma
Lourens Stern (1713 − 1768) — Tristram Shendi, Fransiya va Italiya boʻylab hissiyotga boy sayohat
Adam Smit (1723 − 1790) — Axloqiy hislar nazariyasi, Millatlar boyligining tabiati va sabablari ustida tadqiqot
Immanuel Kant (1724 − 1804) — Sof aql tanqidi, Axloq metafizikasining fundamental tamoyillari, Amaliy aql tanqidi, Huquqlar ilmi, Baholash qobiliyati tanqidi, Abadiy tinchlik
Eduard Gibbon (1737 − 1794) — Rim Imperiyasi inqirozi va qulashi, Avtobiografiya
Jeyms Bozuell (1740 − 1795) — Jurnal (ayniqsa, London Jurnali), Samuel Jonson hayoti
Antuan Loryen Lavuazye (1743 − 1794) — Kimyo elementlari
Jon Jey (1745 − 1829), Jeyms Medison (1751 − 1836) va Aleksandr Gamilton (1757 − 1804) — Federalist hujjatlari (jumladan, Konfederatsiya moddalari, Qoʻshma Shtatlar Konstitutsiyasi va Mustaqillik Deklaratsiyasi)
Jeremi Bentam (1748 − 1832) — Axloq va qonunchilik tamoyillariga kirish, Badiiy toʻqima nazariyasi
Iogann Volfgang fon − Gyote (1749 − 1832) — Faust, Sheʼriyat va haqiqat
Jan Batist Jozef Furye (1768 − 1830) — Issiqlikning tahliliy nazariyasi
Georg Vilgelm Fridrix Gegel (1770 − 1831) — Ruh femonemologiyasi, Huquq falsafasi, Tarix falsafasi haqida maʼruzalar
Uilyam Vordsvort (1770 − 1850) — Sheʼrlar (ayniqsa, Lirik qoʻshiqlar, Lyusiga atalgan sheʼrlar, qoʻshiqlar; Muqaddima)
Samuel Teylor Koulridj (1772 − 1834) — Sheʼrlar (ayniqsa, Xubilay Xon, Qadimgi dengizchi qissasi), Biographia Literaria
Jeyn Ostin (1775 − 1817) — Andisha va gʻurur, Emma
Karl fon – Klauzevits (1780 − 1831) — Urush haqida
Stendal (1783− 1831) — Qizil va qora, Parma ibodatxonasi, Muhabbat haqida
Jorj Gordon Bayron (1788 − 1824) — Don Juan
Artur Shopengauer (1788 − 1860) — Pessimizm ustida tadqiqotlar
Maykl Faradey (1791 − 1867) — Shamning kimyoviy tarixi, Elektr ustida tajribalar
Charlz Layell (1797 − 1875) — Geologiya tamoyillari
Ogyust Kont (1798 − 1857) — Pozitiv falsafa kursi
Onore de Balzak (1799 − 1850) — Gorio ota, Yevgeniya Grander
Ralf Uoldo Emerson (1803 − 1882) — Vakil inson, Esselar, Kundaliklar
Nateniel Gotorn (1804 − 1864) — Alvon maktub
Aleksis de Tokvill (1805 — 1859) — Amerikada demokratiya
Jon Styuart Mill (1806 − 1873) — Mantiq tizimi, Erkinlik haqida, Vakillik hukumati, Utilitarizm, Ayollarning boʻysundirilishi, Avtobiografiya
Charlz Darvin (1809 − 1882) — Turlarning kelib chiqishi, Insonning kelib chiqishi, Avtobiografiya
Charlz Dikkens (1812 − 1870) — Asarlari (ayniqsa, „Pikvik qoʻlyozmalari“, „Devid Kopperfild“, „Qora kunlar“)
Klod Bernar (1813 − 1878) — Tajribaviy tibbiyotni oʻrganishga kirish
Genri Devid Toro (1817 − 1862) — Fuqaro itoatsizligi, Uolden yoki oʻrmondagi hayot
Karl Marks (1818 − 1883) — Kapital (jumladan, Kommunist manifesti ham)
Jorj Eliot (1819 − 1880) — Adam Bid, Middlmark
Germann Melvill (1819 − 1891) — Mobi Dik yoki Oq kit, Billi Badd
Fyodor Dostoyevskiy (1821 − 1881) — Jinoyat va jazo, Telba, Aka−uka Karamazovlar
Gustav Flober (1821 − 1880) — Madam Bovari, Uch hikoya
Henrik Ibsen (1828 − 1906) — Pyesalar (ayniqsa, „Gedda Gabler“, „Qoʻgʻirchoqxona“, „Yovvoyi oʻrdak“)
Lev Tolstoy (1828 − 1910) — Urush va tinchlik, Anna Karenina, Sanʼat nima, Yigirma uch hikoya
Mark Tven (1835 − 1910) — Huklberri Finn sarguzashtlari, Sirli notanish
Uilyam Jeyms (1842 − 1910) — Psixologiya tamoyillari, Diniy kechinma koʻrinishlari, Pragmatizm, Radikal empirizm toʻgʻrisida esselar
Genri Jeyms (1843 − 1916) — Amerikalik, Elchilar
Fridrix Vilgelm Nitshe (1844 − 1900) — Zardusht tavallosi, Ezgulik va yovuzlik ortida, Axloq geneologiyasi, Hokimiyatga intilish
Jyul Anri Puankare (1854− 1912) — Fan va gipoteza, Fan va uslub
Zigmund Freyd (1856 − 1939) — Tushlar talqini, Psixoanalizga kirish maʼruzalari, Sivilizatsiya va uning tarkibiy qismlari, Yangi psixoanalizga kirish maʼruzalari
Jorj Bernard Shou (1856 − 1950) — Pyesalar (va soʻzboshilari) (ayniqsa, „Inson va oliy inson“, „Major Barbara“, „Sezar va Kleopatra“, „Pigmalion“, „Sent Joan“)
Maks Plank (1858 — 1947) — Fan qayerga ketmoqda?, Ilmiy avtobiografiya
Anri Bergson (1859 − 1941) — Vaqt va ixtiyor erkinligi, Materiya va xotira, Kreativ evolyutsiya, Axloq va dinning ikki manbasi
Jon Dyui (1859 − 1952) — Qanday fikrlaymiz, Demokratiya va taʼlim, Tajriba va tabiat, Mantiq tadqiqot nazariyasi
Alfred Nort Uaytxed (1861 − 1947) — Matematikaga kirish, Fan va zamonaviy dunyo, Taʼlim maqsadlari va boshqa esselar, Gʻoyalar sayohati
Jorj Santayana (1863 − 1952) — Aql hayoti, Skeptitsizm va hayvon eʼtiqodi, Shaxslar va joylar
Lenin (1870 − 1924) — Davlat va inqilob
Marsel Prust (1871 − 1970) — Oʻtmish voqealar yodi
Bertran Rassel (1872 − 1970) — Falsafa muammolari, Aql tahlili, Maʼno va haqiqat ustida tadqiqot, Inson bilimi: uning koʻlami va chegaralari
Tomas Mann (1875 − 1955) — Sehrli togʻ, Jozef va birodarlari
Albert Eynshteyn (1879 − 1955) — Nisbiylik maʼnosi, Nazariy fizika uslubi toʻgʻrisida, Fizika evolyutsiayasi (L. Infeld bilan birga)
Jeyms Joys (1882 − 1941) — Dublinliklar hikoyalar toʻplamidagi oʻlik hikoyasi, Musavvirning yoshlikdagi shamoyili, Uliss
Jak Mariten (1882 − 1973) — Sanʼat va sxolastika, Bilim darajalari, Inson huquqlari va tabiiy qonun, Chin insoniylik
Frans Kafka (1883 −1924) — Sud, Qal’a
Arnold Toynbi (1889 − 1975) — Tarix ustida tadqiqot, Sinovdagi sivilizatsiya
Jan Pol Sartr (1905−1980) — Koʻngil aynishi, Yopiq eshik ortida, Borliq va yoʻqlik
Aleksandr Isayevich Soljenitsin (1918 − 2008) — Birinchi halqada, Saraton boʻlimi

Yana qarang

Kitob