Samarqand tumani
Samarqand tumani — Oʻzbekiston Respublikasining Samarqand viloyatidagi maʼmuriy birlik. Maʼmuriy markazi Gulobod shahar posyolkasi. Tuman hududida Samarqand viloyatining maʼmuriy markazi – Samarqand shahri joylashgan boʻlib, tuman tarkibiga kirmaydi va viloyatga boʻysunuvchi shahar hisoblanadi.
| tuman | |
|---|---|
| Tarkibida | Samarqand viloyati |
| Maʼmuriy markazi | Gulobod |
| Rasmiy tillar | Oʻzbekcha |
| Aholi (2012) | 305 854 |
| Dinlar tarkibi | musulmonlar |
| Maydoni | 500 km² |
| Vaqt mintaqasi | UTC+5 |
| Rasmiy sayti | http://samgulobod.uz/ |
| Xaritada | |
 | |
| 39°34′48″N 66°55′34″E / 39.58000°N 66.92611°E | |
Tarixi
tahrir1868-yilda Buxoro amirligi hududlari Rossiya imperiyasi tomonidan bosib olingandan soʻng Rossiya imperiyasining Oʻrta Osiyo mulklari tarkibida maʼmuriy birlik – Zaravshon okrugi tashkil etildi.
Bu tumanga Samarqand, Urgut, Kattaqoʻrgʻon, Chilek va Payshanba shaharlari kirdi. Shunday qilib, bugungi Samarqand viloyati hududi birinchi marta aniq belgilangan maʼmuriy birlik tarkibiga kirdi.
1887-yil 1-yanvarda Zaravshon okrugi tugatilib, uning hududi yangi tashkil etilgan Samarqand viloyati tarkibiga kiritildi. Bu viloyat 4 ta tumanga boʻlingan: Jizzax uyezdi, Kattaqoʻrgʻon uyezdi, Samarqand uyezdi va Xoʻjand uyezdi. Hozirgi Samarqand tumani hududi viloyatning Samarqand uyezdi tarkibiga kirgan.
1918-yil 30-aprelda Samarqand viloyati hududi Turkiston Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi, 1924-yil 27-oktyabrda Oʻrta Osiyoning SSSR tarkibidagi milliy-hududiy chegaralanishi natijasida Samarqand viloyati yangi tuzilgan Oʻzbekiston SSR hududi tarkibiga kirdi.
1926-yil 29-sentyabrda Samarqand viloyati Oʻzbekiston SSR tarkibiga kirgach, Oliy Dargʻom okrugi (Yuqoridargʻom) tashkil etilib, keyinchalik u Samarqand tumani deb oʻzgartirildi. Hudud bugungi kungacha Samarqand viloyati tarkibiga kiradi.
1939-yil 10-fevralda Samarqand viloyatining 11 qishloq qishloq yigʻini yangi Komsomol okrugiga ajratildi. 1959-yil 2-martda Komsomol tumani yana Samarqandga qoʻshib olindi[1].
Geografiyasi
tahrirSamarqand tumani Samarqand viloyatining janubi-sharqiy qismida joylashgan. Shimol tomondan Oqdaryo bilan, shimoli-sharqdan Jambay tumani bilan, shimoli-gʻarbdan va gʻarbdan Samarqand viloyatining Pastdargʻom tumanlari bilan, janubdan Qashqadaryo viloyatining Chiroqchin tumani bilan, janubi-sharqdan Urgut tumani bilan, janubi-gʻarbdan Nurobod bilan, sharqdan Samarqand viloyatining Tayloq tumanlari bilan chegaradosh. Tumanning maydoni 430 km² .
Tabiati
tahrirHavosi
tahrirHududning iqlimi quruqlikdagi subtropik, yozi issiq va quruq, qishi esa sovuq. Oʻrtacha yillik harorat +13,4 °C; yanvarning oʻrtacha harorati 0,2 °C, iyulning oʻrtacha harorati +25,0 °C. Mutlaq minimal harorat −26 °C, mutlaq harorat maksimal +56 °C. Mintaqaga yiliga oʻrtacha 300–320 mm yogʻin tushadi (yogʻinning asosiy qismi bahor va kuzga toʻgʻri keladi). Vegetatsiya davri 215-218 kun davom etadi[2].
Tuproqlari
tahrirAdirlarning tuproq qoplamini, asosan, oʻtloq-boʻz tuproqlar, qumlar va shoʻrlangan tuproqlar tashkil etadi[2].
Relyefi
tahrirSamarqand viloyatining relefi asosan oʻrta balandlikdagi adir va togʻlardan iborat boʻlib, viloyatning janubiy va sharqiy qismlarini togʻlar egallagan. Pasttekisliklar ham bor. Viloyatning togʻli hududlari dengiz sathidan oʻrtacha 700-900 metr balandlikda joylashgan. Hududning oʻrtacha balandligi 445-450 metrni tashkil qiladi. Viloyatning markaziy, shimoliy va gʻarbiy qismlarida pasttekisliklar keng tarqalgan, adirlar hamma joyda keng tarqalgan. Viloyat hududidan janubda Zarafshon tizmasi, shimolda Turkiston tizmasi choʻzilgan. Viloyat hududida oʻrtacha balandlikdagi Ohalik, Mironkoʻl va Sarikoʻl togʻlari bor. Tepaliklar asosan qumtoshlardan tashkil topgan. Samarqand viloyati seysmik zonada joylashgan[2].
Gidrografiyasi
tahrirViloyat hududidan Zaravshon daryosi oqib oʻtadi, u muhim suv yoʻli, mintaqadagi eng katta va eng uzun daryo hisoblanadi. Shuningdek, hududdan bir nechta kanallar oqib oʻtadi, ulardan eng yiriklari: Dargʻom, Eskianhor, Magistralniy va Chop Qirgʻoq. Ularning suvlaridan sugʻorma dehqonchilikda, pasttekisliklarda va togʻ etaklari yonbagʻirlarida foydalaniladi[2].
Flora va fauna
tahrirBu yerda yetishtiriladigan qorakoʻl qoʻylari va boshqa hayvonlar uchun ozuqaviy ahamiyatga ega boʻlgan yulgʻun, yantoq, shuvoq, ajriq, bugʻdoyiq, roʻvak va boshqa oʻsimliklar viloyatda hamma joyda tarqalgan. Togʻli hududlarda archa, olma, yongʻoq, pista, bodom, astragul, zirk, irgʻay yovvoyi oʻsimlik va daraxtlar oʻsadi. Togʻlarda turli dorivor togʻ oʻtlari ham oʻsadi[2].
Hududning faunasi odamlarning yashashi va maydoni kichikligi sababli yomon. Viloyatda boʻrilar, shoqollar, quyonlar, kemiruvchilarning har xil turlari, kaltakesaklarning har xil turlari, ilonlar, jumladan, qora ilon va boʻgʻma ilonlar kam sonli tarqalgan. Eng koʻp uchraydigan qushlar: kaklik, Bulduruqlar, kalxat, burgut, lochin[2].
Maʼmuriy boʻlinishi
tahrirTuman tarkibiga 2 shahar qishloqlari (tuman markazi Gulobod, shuningdek, Xuja Ahrori Vali) va 74 ta fuqarolar mahallalari (shundan shahar qishloqlarida 8 ta mahallalar) kiradi[3].
2016-yil 1-yanvar holatiga shahar aholi punktlarida 14 034 nafar, qishloq aholi punktlarida 218 348 nafar aholi istiqomat qilgan.
Tuman hududida Samarqand viloyatining maʼmuriy markazi – tuman tarkibiga kirmaydigan Samarqand shahri joylashgan. Samarqandga maʼmuriy jihatdan boʻysunuvchi Xishrov shahar posyolkasi tuman hududida joylashgan hamda tuman hududiga Kimyogarlar tashqarisidan tutashgan.
Boshqaruv
tahrir2019-yildan Samarqand viloyati hokimligi rahbari Aminov Zarif Yusupovich[4]. Tuman hokimligi binosi Gulobod qishlogʻida joylashgan.
Aholisi
tahrirAholisi, asosan, oʻzbeklar, shuningdek, tojik, rus tatar, koreys va boshqa millat vakillari ham yashaydi. Aholining oʻrtacha zichligi 1km²ga 612 kishi (2004).
Xoʻjaligi
tahrirTumanning umumiy sugʻoriladigan yer fondi 17,8 ming gektarni tashkil etadi. Samarqand viloyatida asosan qishloq xoʻjaligi tarmoqlari: chorvachilik, paxtachilik, dehqonchilik, bogʻdorchilik, uzumchilik rivojlangan. 2000-yillarning oʻrtalarida chorvachilik, gʻallachilik, paxtachilik va sabzavotchilikka ixtisoslashgan 9 ta shirkat (kooperativ) xoʻjaliklari va bir necha oʻnlab fermer xoʻjaliklari mavjud edi. Gʻalla ekinlari 7,8 ming ga, paxta 4,9 ming ga, sabzavot 2,0 ming ga, poliz va meva, bogʻ va uzumzorlar bir necha ming gektarga ekilgan. Asalarichilik va togʻ dorivor oʻtlarini yetishtirish xoʻjaliklari mavjud[5].
1947-yildan tuman „Sharq tongi“ gazetasi nashr qilinadi (adadi 1000)[6].
Manbalar
tahrir- ↑ Vedomosti Verxovnogo Soveta SSSR. № 11 (943), 1959 g.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Ўзбекистон табиий географияси 2006.
- ↑ Spravka o rayone ne ofitsialnom sayte rayona[sayt ishlamaydi]
- ↑ „Самарқанд тумани хокимлиги“ (rus). Хокимият Самаркандского района. Qaraldi: 2018-yil 20-avgust.
- ↑ O`zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi 2008.
- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |