Vikipediya

Eng qadimgi masjidlar roʻyxati

Dunyodagi eng qadimgi masjidlar eng eski, saqlanib qolgan masjid binosi boʻlishi mumkin. Masjid sifatida uzluksiz foydalanilayotgan eski masjid binolari bilan masjid sifatida boshqa foydalanilmayotgan binolar orasida ham farq bor.

Ushbu roʻyxatga kirish uchun quyidagilar kerak:

  • mamlakatdagi eng qadimgi masjid, yirik shahar (eng yaxshi 50 ta) yoki uning turidagi eng qadimgi masjid (mazhab, meʼmoriy va hokazo) boʻlishi;
  • yoʻnalishidagi (mazhab) eng qadimgi jamoat boʻlishi.

Afrika

tahrir
Bino Tasvir Manzili Mamlakat Birinchi qurilishi Denominatsiya Izohlar
Masjid As-Sahoba
 
 Massava   Eritrea 620–630[1] Afrika qitʼasidagi birinchi masjid va 7-asrda Muhammadning sahobalari tomonidan qurilgan dunyodagi birinchi masjid ekanligiga ishoniladi[1].
Al Nejashi masjidi
 
 Negash   Efiopiya 613 7-asrda Negash shahrida qurilgan, Negashdagi masjid, tarixga koʻra, Muhammadning bir necha izdoshlari dafn etilgan joy boʻlib, ular hayoti davomida Makkadagi taʼqiblardan qochish uchun Aksumiylar qirolligiga qochib ketgan[2]. Turkiya hamkorlik tashkiloti TIKA tomonidan taʼmirdan chiqarilgan[3]
Masjid al-Qiblatayn
 
 Zeyla   Somaliya 615[4] 7-asrda hijratdan koʻp oʻtmay Zeylada qurilgan; dunyodagi eng qadimiy masjidlardan biri va ehtimol Afrikadagi eng qadimiy.
Korijib masjidi Tadjoura   Jibuti 630–640 Mamlakatdagi eng qadimgi masjid boʻlishi mumkin.
Amr ibn al-Os masjidi
 
 Qohira   Misr 641 Xalifa Umarning buyrugʻi bilan Misrni bosib olgan qoʻmondoni Amr ibn al-Os nomi bilan atalgan. Milodiy 641–642-yillarda Fustat (Misrning yangi tashkil etilgan poytaxti) markazi sifatida qurilgan va 1179- va 1875-yillarda qayta qurilgan.
Ibn Tulun masjidi
 
 Qohira   Misr 879
Fakr ad-Din masjidi
 
 Mogadishu   Somaliya 969 sunniy Mogadishu sultonligi sultoni Fakr ad-Din tomonidan qurilgan masjid (9-asr – 13-asr).
Al-Azhar masjidi
 
 Qohira   Misr 972 sunniy
Arba'a Rukun masjidi
 
 Mogadishu   Somaliya 1268/9 sunniy
Shimoliy-Gʻarbiy Afrika
Bino Tasvir Manzili Mamlakat Birinchi qurilishi Denominatsiya Izohlar
Uqba masjidi
 
 Kairouan   Tunis 670 sunniy Magʻribdagi birinchi masjid ekanligiga ishonilgan, 9-asrda qayta qurilgan.
Sidi Gʻanim masjidi
 
 Mila   Jazoir 678 sunniy Jazoirdagi eng qadimgi masjid Abu al-Muhojir Dinor tomonidan qurilgan
Sidi Okba masjidi
 
 Sidi Okba   Jazoir 686[5]
Al-Zaytuna masjidi
 
 Tunis   Tunis 709 sunniy
Buyuk Sfaks masjidi
 
 Sfaks   Tunis 850[6]
Sousse buyuk masjidi
 
 Sousse   Tunis 851[7]
Al-Qaroviyyin masjidi Fos   Marokash 859
Andalusiya masjidi Fos   Marokash 859
Tlemsen katta masjidi Tlemsen   Jazoir 1082
Atiq masjidi, Avjila
 
 Avjila   Liviya 1101 sunniy
Kutubiyya masjidi Marrakesh   Marokash 1147
Bou Jeloud masjidi Fos   Marokash 1184—1199-yillar
Sale katta masjidi Sale   Marokash 1196
Janubi-Sharqiy Afrika (shu jumladan Hind okeanining yaqin orollari. Janubiy Afrikada joylashgan davlatlar masjidlari roʻyxatga kirmagan)
Bino Tasvir Manzili Mamlakat Birinchi qurilishi Denominatsiya Izohlar
Shanga masjidi Shanga, Pate Island   Keniya Jamgʻarma 1980-yillarda olib borilgan qazishmalar paytida sanasi koʻrsatilgan tangalar bilan topilgan. Sharqiy Afrikadagi musulmonlarning dastlabki aniq dalillari[8]:97
Katta Kilva masjidi
 
 Kilwa Kisiwani   Tanzania 1000–1100
Kizimkazi masjidi
 
 Dimbani   Tanzania 1107 (according to an inscription)[9]
Tsingoni masjidi
 
 Tsingoni, Mayotte   Fransiya 1538[10]
Al-Fatah masjidi(Yashil masjid) Kigali   Ruanda (then German East Africa) 1913[11] Nemis maʼmuriyatida ishlash uchun Ruandaga kelgan qirgʻoq boʻyidagi suahili tilida soʻzlashuvchi tanzaniyalik musulmonlar tomonidan asos solingan[11].
Gʻarbiy Afrika
Bino Rasm Manzil Mamlakat Birinchi qurilishi Denominatsiya Izohlar
Larabanga masjidi
 
 Larabanga   Gana 1421 Ganadagi eng qadimgi gʻishtli masjid.
Katta Kano masjidi Kano   Nigeriya 15-asr Amir Muhammad Rumfa uchun qurilgan
Agadez masjidi
 
 Agadez   Niger 1515 Nigerdagi eng qadimgi masjid.
Katta masjid, Sokode
 
 Sokode   Togo 1820[12]

Amerika

tahrir
Janubiy Amerika
Bino Tasvir Manzili Mamlakat Birinchi qurilishi Denominatsiya Izohlar
  Surinam (oʻsha paytda Niderlandiyaning mustamlakasi) 1906[13] Immigrant Yava guruch dehqonlari tomonidan qurilgan[13].
Mesquita Brasil (San-Paulu)   San-Paulu   Braziliya 1929[14] Hozirgi bino 1952-yilda ochilgan. Braziliyadagi birinchi masjid[15].
  Panama 1930[16] Ahmadiya[16]
El Paraiso, Karakas   Venesuela 1968[17]
At-Tauhid masjidi Buenos-Ayres   Argentina 1983[18] Shia 1983-yil oktyabr oyida Buenos-Ayres shia jamoasi tomonidan va Eron Islom Respublikasining Argentinadagi elchixonasi koʻmagida ochilgan. Bu juda oddiy bino boʻlib, uning fasadida nozik islomiy uslub mavjud[19].
Mezquita as-Salom   Santyago   Chili 1995[20] 1989-yilda ishga tushirilgan, 1995-yilda ochilgan.
Kokimbo   Chili 2007-yil
Shimoliy Amerika (shu jumladan Markaziy Amerika va Karib dengizi orol-davlatlari)
Bino Tasvir Manzili Mamlakat Birinchi qurilishi Denominatsiya Izohlar
Al-Sodiq masjidi   Chikago, Illinoys   AQSh 1922-yil Ahmadiya Amerikadagi eng qadimgi masjid.
Amerika ona masjidi (Musulmonlar ibodatxonasi)
 
 Sidar Rapids, Ayova   AQSh 1934-yil Qoʻshma Shtatlardagi eng qadimiy maqsadli qurilgan masjid
Ar-Rashid masjidi
 
 Edmonton, Alberta   Kanada 1938-yil Kanadadagi birinchi maqsadli masjid.
Westmoreland va Ispaniya shaharchasi   Yamayka 1950-yillar[21] 1950-yilda tashkil etilgan Yamayka Islom jamiyati tomonidan qurilgan.
Bridjtaun masjidi Bridjtaun   Barbados 1957[22] Barbadosdagi birinchi maqsadli masjid.
Umar bin al-Xattob masjidi   Villemstad   Kyurasao 1965[23]
  Gaiti 1985[24] Oʻzgartirilgan xususiy turar joy.
Suraya masjidi
 
 Torreon   Meksika 1989-yil Shia Torreonda yashovchi Yaqin Sharqdan kelgan muhojirlar tomonidan qurilgan.
Umar masjidi   San-Xose   Kosta Rika 1995[25] sunniy Kosta-Rika Islom madaniyati uyushmasi tomonidan asos solingan.
Beliz Siti[26]   Beliz 2008 (taxminan)[27] AQShda islomni qabul qilgan Belizliklar tomonidan asos solingan[27].
Boukman Buhoro masjidi Kap-Haitien   Gaiti 2016[28] Gaitidagi birinchi maqsadli qurilgan masjid. Minorasi mavjud. 2010-yilgi Gaiti zilzilasidan keyin Turkiyaning Diyanet jamgʻarmasi tomonidan qurilgan[28].

Osiyo

tahrir
Arabiston yarim oroli (shu jumladan Bahrayn orol-davlati)
Bino Tasvir Manzili Mamlakat Birinchi qurilishi Denominatsiya Izohlar
Al-Masjid an-Nabaviy
 
 Madina   Saudiya Arabistoni 622 Islomdagi ikkinchi muqaddas joy (Al-Haram masjididan keyin) va Muhammad masjidi, uning qabri dastlab uning va uning rafiqasi Oyshaning uyida joylashgan. Usmonlilarning oldingi qurilishi va paygʻambar maqbarasi tepasida joylashgan yashil gumbazni oʻzida saqlab qolgan holda, 20-asrning oxirida katta darajada qayta qurilgan va sezilarli darajada kengaytirilgan.
Masjid al-Qiblatayn
 
 Madina   Saudiya Arabistoni 623 Masjid dastlab ikkita qibla devoriga ega boʻlgan: biri Quddusga, birinchi qiblaga va boshqasi Makkaga qaragan.
Jawata masjidi
 
 Al-Kilabiya   Saudiya Arabistoni 629/639[29][30] Yaqinda taʼmirlangan va namoz hali ham bu masjidda oʻqiladi[31].
Sanʼa katta masjidi
 
 Sana   Yaman 7-asr Ehtimol, mamlakatdagi eng qadimgi masjid.
Al-Ashoir masjidi
 
 Zabid   Yaman 629 YuNESKOning Jahon merosi roʻyxatiga kiritilgan tarixiy Zabid shahrining bir qismi[32]. Sahobiy Abu Muso al-Ash’ariy asos solgan.
Mazin masjidi Samoil   Ummon 600[33] Muhammadning hayotligida Islomni qabul qilgan birinchi ummonlik hisoblangan Mazin Ben Ghaduba tomonidan asos solingan[33].
Al-Hadi masjidi
 
 Sa'da   Yaman 897
Xamis masjidi
 
 Xamis, Manama   Bahrayn 1000–1200 (taxminan)[34] Tuzilishning aksariyati 11—12-asrlarga tegishli boʻlsa-da, u 600-yillarda xalifa Umar tomonidan asos solingan deb ishoniladi[35].
Al-Ayndagi masjid Al Ayn   Birlashgan Arab Amirliklari 1000-yillar (Islom oltin davri) Mamlakatdagi eng qadimgi masjid boʻlishi mumkin[36][37].
Al Badiya masjidi
 
 Fujayra   Birlashgan Arab Amirliklari 1400[38]
Buyuk Xitoy
Bino Tasvir Manzili Mamlakat Birinchi qurilishi Denominatsiya Izohlar
Huaisheng masjidi
 
 Guanchjou   Xitoy 627 Huaisheng masjidi Guanchjouning asosiy masjididir. Oʻz tarixi davomida u koʻp marta qayta qurilgan. Dastlab 1300-yil oldin 627-yilda Islom paygʻambari Muhammadning amakisi boʻlgan Saʼd ibn Abu Vaqqos tomonidan qurilgan va Muhammad xotirasiga atalgan.
Syanxian masjidi
 
 Guanchjou shahri   Xitoy 629 Masjid dastlab 629-yilda Tang sulolasi davrida qurilgan.
Sian katta masjidi
 
 Sian, Shensi   Xitoy 742[39] Garchi eng qadimgi toshlar 18-asrga tegishli boʻlsa-da[40], masjid 742-yilda qurilgan[41]. Lekin Xitoydagi eng qadimgi masjid 627-yilda qurilgan Guanchjoudagi Mayoq minorasi masjididir[42]
Jomiy masjidi     Gonkong (keyin Britaniya Gonkongi)   Xitoy 1890
Taypey katta masjidi   Taypey   Tayvan 1947 Tayvandagi eng qadimgi va eng mashhur masjid. Asl bino birinchi marta 1947 yilda ishlatilgan, keyin 1960 yilda rekonstruksiya qilingan yangi joyga koʻchirilgan.
Kaohsiung masjidi   Taypey   Tayvan 1949 Tayvandagi ikkinchi eng qadimgi masjid. Asl bino 1949-yilda qurilgan, keyin ikkinchi bino 1951-yilda qurilgan va uchinchi va oxirgi bino 1992-yilda qurilgan yangi joyga koʻchirilgan.
Makao masjidi     Makao (keyinchalik Portugaliya Makao)   Xitoy 1980 Makaodagi birinchi va yagona masjid.
Sharqiy Osiyo (Buyuk Xitoydan tashqari)
Bino Tasvir Manzili Mamlakat Birinchi qurilishi Denominatsiya Izohlar
Kobe masjidi
 
 Kobe   Yaponiya 1935[43] Chex arxitektori tomonidan turkcha uslubda qurilgan. 1943-yilda Yaponiya Imperator dengiz floti tomonidan musodara qilingan va keyinroq qaytib kelgan.
Seul markaziy masjidi
 
 Seul   Janubiy Koreya 1976[44]
Janubiy Osiyo
Bino Tasvir Manzili Mamlakat Birinchi qurilishi Denominatsiya Izohlar
Barwada masjidi Ghogha, Gujarat Hindiston 623-yildan oldin Arab savdogarlari tomonidan Gujarat shtatining Bhavnagar tumanidagi qadimiy Ghogha portida qurilgan. Masjidning qiblasiBaytul Muqaddasga (Quddus) qaragan. Milodiy 623-yilda qibla Makkaga oʻzgartirilgandan soʻng va ayni vaqtda boshqa masjid qurilganidan soʻng, masjid dindorlar tomonidan tashlab ketilgan[45][46][47][48][49]
Cheraman Juma masjidi
 
 Kodungallur   Hindiston 629 Hindiston yarimorolidagi eng qadimgi masjiddir[50].
nomsiz Ramjapur masjidi Lalmonirhat, Rangpur   Bangladesh Muhammadning hayotlik davrida Sunniy
Palaiya Jumma Palli
 
 Kilakarai   Hindiston 630 Sunniy Tamilnaduda qurilgan birinchi masjid va Hindistondagi ikkinchi masjid hisoblanadi. Pandiya podshohligida Yaman savdogarlari va koʻchmanchilar tomonidan qurilgan va Muhammad davrida Yaman hokimi boʻlgan Bazan ibn Sosan buyrugʻi bilan qurilgan[51].
Al-Abrar masjidi Beruwala, Kalutara District, Western Province   Shri Lanka Hijriy kalendarda birinchi asr Xurmo uning tosh ustunlariga oʻyilgan. Shri-Lankaning gʻarbiy provinsiyasida joylashgan.
Haji Piyada Balkh   Afgʻoniston 9-asrning ikkinchi yarmi[52] Afgʻonistondagi eng qadimiy islomiy bino hisoblangan[52].
Jamia masjidi, Banbhore
 
 Banbhore, Sindh   Pokiston 727 Bu Bhamborda joylashgan Pokistonning eng qadimgi masjididir[53]. Shuningdek, u Janubiy Osiyodagi birinchi masjiddir[54]. Sind zabt etilgandan keyin qurilgan.
Kazimar Big masjidi
 
 Madurai   Hindiston 1284 Sunniy, Hanafiy, Shodhiliy Maduraidagi birinchi masjid.
Chaqchan masjidi
 
 Khaplu, Gilgit Baltistan   Pokiston 1370 Bu Xaplu shahrida joylashgan Gilgit Baltistonning eng qadimgi masjididir[55][56].
Sixty Dome masjidi
 
 Bagerhat   Bangladesh 1450 Xon Jahon Ali tomonidan qurilgan bu Bangladeshdagi ikkinchi eng qadimgi masjid hisoblanadi.
Neevin masjidi
 
 Lahore   Pokiston 1460
Bino Tasvir Manzili Mamlakat Birinchi qurilishi Denominatsiya Izohlar
Shayx Karimal Makdum masjidi Tubig Indangan, Simunul oroli, Bangsamoro   Filippin 1380[57] Maxdum Karim asos solgan. Masjid Janubi-Sharqiy Osiyodagi eng qadimiy masjiddir.
Eski Wapauve masjidi
 
 Kaitetu, Markaziy Maluku Regency, Maluku   Indoneziya 1414 Indoneziyadagi saqlanib qolgan eng qadimgi masjid.
Ampel masjidi
 
 Ampel, Surabaya, Sharqiy Java   Indoneziya 1421[58] Yavada saqlanib qolgan eng qadimgi masjid va Indoneziyadagi ikkinchi eng qadimgi masjid.
Sulton Sharif Ali masjidi Bruney   Bruney 1430 (taxminan)[59] 1425–1432-yillarda hukmronlik qilgan Sharif Ali („Sulton Berkat“) rahbarligida qurilgan.
Demak katta masjidi
 
 Demak, Markaziy Java   Indoneziya 15-asr[60] Markaziy Javadagi eng qadimgi masjid[60].
300 yil masjidi Narathiwat   Tailand 17-asr Bu Tailanddagi eng qadimiy masjidlardan biri hisoblanadi[61].
Omar Kampong Melaka masjidi
 
 Markaziy hudud   Singapur 1820[62] Dastlab arab savdogar Syed Umar Ali Aljunied tomonidan qurilgan yogʻoch inshoot.
Bino Tasvir Manzil Mamlakat Birinchi qurilgan Denominatsiya Izohlar
Al-Omariy masjidi Bayrut Livan 635 sunniy Mehrob masjidning eng qadimiy qismi boʻlib, u Umar xalifaligi davridan qolgan.
Al-Masjid al-Aqso
 
 Quddus (eski shahar)   Falastin (Isroil tomonidan bahsli) 637 Rashidun xalifasi Umar ibn Al-Xattob tomonidan qurilgan Al-Aqsoning (Maʼbad togʻining) janubiy qismida joylashgan kumush rangli qoʻrgʻoshin gumbazli musulmon ibodatxonasi .
Al-Shuaybiya masjidi Aleppo   Suriya< 637
Ibrohimiy masjidi
 
 Xevron   Falastin 637 [63]
Halab katta masjidi
 
 Aleppo   Suriya 715
Umaviylar masjidi
 
 Damashq   Suriya 715 sunniy Suriya milliy masjidi. Dastlab 634-yilda musulmonlar shaharni bosib olgandan keyin qurilgan. Hozirgi tuzilma 715-yilga toʻgʻri keladi.
Oq masjid
 
 Ramla   Isroil 720
Al-Omariy masjidi
 
 Bosra   Suriya 721
Raqqa katta masjidi Raqqa   Suriya 772
Arab Ahmad masjidi
 
 Nikosiyaning Arab Ahmet mahallasi   Kipr Respublikasi 16-asr oxiri[64] Masjid nomi Usmonli qoʻshini qoʻmondoni nomiga qoʻyilgan[64][65].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ 1,0 1,1 Reid, Richard J. „The Islamic Frontier in Eastern Africa“, . A History of Modern Africa: 1800 to the Present. John Wiley and Sons, 12 January 2012 — 106-bet. ISBN 978-0470658987. 
  2. ↑ „The untold story of King Negash and the al Nejashi Mosque“ (2019-yil 18-iyul).
  3. ↑ „Negash Āmedīn Mesgīd“. Madain Project. Qaraldi: 2019-yil 30-may.
  4. ↑ „Liste des premières mosquées au monde prophètique, rashidun et omeyyade selon les écris historique et les traces archéologiques“ (fr-FR). Histoire Islamique (2014-yil 15-iyun). 2017-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 24-sentyabr.
  5. ↑ Sidi 'Uqba (mosque, minaret and tomb) Museum With No Frontiers. Retrieved 8-1-2017
  6. ↑ Great Mosque of Sfax. Museum with No Frontiers. Retrieved 8-2-2017.
  7. ↑ Great Mosque of Sousse. Museum with No Frontiers. Retrieved 8-1-2017.
  8. ↑ Westerlund, David. Islam Outside the Arab World. Psychology Press, 1999. ISBN 978-0-7007-1124-6. 
  9. ↑ „Kizimkazi Mosque“. ArchNet. Massachusetts Institute of Technology. 2005-yil 19-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 4-sentyabr.
  10. ↑ Pauly. „La mosquée de Tsingoni, la plus ancienne mosquée en activité de France (Tsingoni Mosque, the oldest active mosque in France)“ (fr). Archeologie Mayotte, Océan Indien (2011-yil 10-fevral). Qaraldi: 2017-yil 10-iyun.
  11. ↑ 11,0 11,1 Adekunle, Julius. Culture and Customs of Rwanda. Bloomsbury, 2007. ISBN 9780313331770. Qaraldi: 2015-yil 15-mart. 
  12. ↑ Melton, John Gordon. Religions of the world: a comprehensive encyclopedia of beliefs and practices. S – Z (en). ABC-CLIO, 2002-01-01 — 1285-bet. ISBN 9781576072233. 
  13. ↑ 13,0 13,1 Arabian American Oil Company. Aramco world. Aramco, 1987 — 67-bet. Qaraldi: 2012-yil 5-iyul.  – Then, in 1902, Indonesian Muslims from Java arrived to cultivate Surinameʼs coastal rice fields, and four years later, the country’s first mosque was built at Wanica.
  14. ↑ J. Gordon Melton. Religions of the World, Second Edition: A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices. ABC-CLIO, 21 September 2010 — 395–-bet. ISBN 978-1-59884-204-3. Qaraldi: 2012-yil 5-iyul. 
  15. ↑ Mesquita Brasil: Nossa História (Wayback Machine saytida 2018-04-23 sanasida arxivlangan) in Portuguese.
  16. ↑ 16,0 16,1 David Westerlund. Islam Outside the Arab World. Palgrave Macmillan, 13 November 1999 — 453–-bet. ISBN 978-0-312-22691-6. Qaraldi: 2012-yil 5-iyul. 
  17. ↑ Westerlund, David. Islam Outside the Arab World. St. Martin's Press, 1999. ISBN 9780312226916. Qaraldi: 2015-yil 15-mart. 
  18. ↑ „Circuitos Halal“. City of Buenos Aires. 2018-yil 26-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-noyabr.
  19. ↑ „Circuitos Halal“. City of Buenos Aires (2013-yil 29-oktyabr). 2018-yil 26-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-noyabr.
  20. ↑ Florian Pohl. Modern Muslim Societies. Marshall Cavendish, 1 September 2010 — 374–-bet. ISBN 978-0-7614-7927-7. Qaraldi: 2012-yil 5-iyul. 
  21. ↑ Social and Economic Studies, 1999. Qaraldi: 2015-yil 15-mart. 
  22. ↑ „City Mosque celebrating 60 years“ (en). Barbados Advocate (2017-yil 3-dekabr). Qaraldi: 2020-yil 31-iyul.
  23. ↑ „Invitation to celebrate the end of the Ramadan“ (en-US). Curaçao Chronicle (2018-yil 16-iyun). Qaraldi: 2020-yil 31-iyul.
  24. ↑ „Faith facts about Haitian New Yorkers“. A Journey through NYC religions. 2013-yil 22-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-mart.
  25. ↑ Guzmán, Roberto Marín. A Century of Palestinian Immigration Into Central America. Editorial Universidad de Costa Rica, 2000. ISBN 9789977675879. Qaraldi: 2015-yil 15-mart. 
  26. ↑ „Muslim community officially opens Belize City Mosque“. 2018-yil 14-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-noyabr.
  27. ↑ 27,0 27,1 Mwakikagile, Godfrey. Belize and Its People. Continental Press, June 2010. ISBN 9789987932214. Qaraldi: 2015-yil 15-mart. 
  28. ↑ 28,0 28,1 AA. „Haiti's first mosque with minaret opens“ (en). Daily Sabah (2016-yil 28-iyun). Qaraldi: 2020-yil 1-avgust.
  29. ↑ Abdul-Ali (August 24, 2005), Jawatha Mosque in danger of going down, Al-Ahsa: Jafariya News
  30. ↑ Roger Wood. An introduction to Saudi Arabian antiquities. Department of Antiquities and Museums, Ministry of Education, Kingdom of Saudi Arabia, 1975 — 151-bet. Qaraldi: 2010-yil 18-oktyabr. 
  31. ↑ John, Lawton (1991), The Arab Heartland, 42-jild, Saudi Aramco World, 2012-10-04da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2023-11-07
  32. ↑ 611. UNESCO
  33. ↑ 33,0 33,1 Darke, Diane. Oman: The Brad Travel Guide. Bradt Travel Guides, 2010. ISBN 9781841623320. Qaraldi: 2015-yil 15-mart. 
  34. ↑ Petersen, Andrew. Dictionary of Islamic Architecture. Taylor & Francis, 2002-03-11. ISBN 9780203203873. Qaraldi: 2015-yil 15-mart. 
  35. ↑ Middle East on a Shoestring (en). Lonely Planet Publications, 1997-01-01 — 131-bet. ISBN 9780864424075. 
  36. ↑ „Remains of 1,000-year-old mosque reveal a rich past“. The National. Emirates 24/7 (2018-yil 10-sentyabr). Qaraldi: 2018-yil 10-oktyabr.
  37. ↑ Power, Timothy. „How a 1,000-year-old mosque in Al Ain anchors the UAE in human history“. The National (2018-yil 13-sentyabr). Qaraldi: 2018-yil 10-oktyabr.
  38. ↑ Eugene Harnan. „Oldest UAE mosque holds onto its secrets“ (2011-yil 21-avgust).
  39. ↑ China By Shelley Jiang, pg. 274
  40. ↑ Fodor’s China edited by Margaret Kelly, pg 618
  41. ↑ Geography of China: Sacred and Historic Places By Britannica Educational Publishing, pg. 181–182, Kenneth Pletcher
  42. ↑ Britannica Educational Publishing. The Geography of China: Sacred and Historic Places. Britannica Educational Publishing, 2010 — 181-bet. ISBN 9781615301829. Qaraldi: 2014-yil 18-oktyabr. 
  43. ↑ Farah, Caesar E.. Islam: Beliefs and Observances. Barron's Educational Series, 1 February 2003 — 291–-bet. ISBN 978-0-7641-2226-2. Qaraldi: 2012-yil 5-iyul. 
  44. ↑ Heon Choul Kim. The Nature and Role of Sufism in Contemporary Islam: A Case Study of the Life, Thought and Teachings of Fethullah Gulen, 2008 — 1–-bet. ISBN 978-0-549-70579-6. Qaraldi: 2012-yil 5-iyul. 
  45. ↑ „Oldest Indian mosque: Trail leads to Gujarat“. The Times of India (2016-yil 5-noyabr). Qaraldi: 2019-yil 28-iyul.
  46. ↑ „India's oldest mosque and growing irrelevance of Muslim vote in Gujarat“. The Times of India (2017-yil 8-dekabr).
  47. ↑ Sharma. „Top 11 Famous Muslim Religious Places in Gujarat“. Gujarat Travel Blog (2018-yil 22-mart). Qaraldi: 2019-yil 28-iyul.
  48. ↑ Prof. Mehboob Desai,Masjit during the time of Prophet Nabi Muhammed Sale Allahu Alayhi Wasalam,Divy Bhasakar,Gujarati News Paper, Thursday, column 'Rahe Roshanʼ,24 May, page 4
  49. ↑ Kumar(Gujarati Magazine), Ahmadabad,July 2012,P 444
  50. ↑ „INTERVIEW“. iosworld.org. 2018-yil 4-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 15-noyabr.
  51. ↑ Gibb & Beckingham 1994, pp. 814–815 Vol. 4.
  52. ↑ 52,0 52,1 „City of Balkh (antique Bactria) – UNESCO World Heritage Centre“. 2007-yil 16-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 18-oktyabr.
  53. ↑ „Mosque of Bhambore“. discover-pakistan.com. 2018-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 17-sentyabr.
  54. ↑ „First Mosque of South Asia“. Pakistan Today. Qaraldi: 2018-yil 17-sentyabr.
  55. ↑ „Chaqchan Mosque, Khaplu, Gilgit Baltistan“. achinsights.tumblr.com. Qaraldi: 2018-yil 17-sentyabr.
  56. ↑ „Chaqchan Mosque – Pakistan“. Dunya News. Qaraldi: 2018-yil 17-sentyabr.
  57. ↑ Erich Kolig. Identity in Crossroad Civilisations: Ethnicity, Nationalism and Globalism in Asia. Amsterdam University Press, 1 March 2010 — 201–-bet. ISBN 978-90-8964-127-4. Qaraldi: 2012-yil 5-iyul. 
  58. ↑ Let's Go, Inc. Staff. Let's Go Southeast Asia 9th Edition, illustrated, Macmillan, 2004. ISBN 978-03123-35670. 
  59. ↑ Richmond, Simon. Malaysia, Singapore & Brunei. Lonely Planet, 2010 — 580-bet. ISBN 9781741048872. Qaraldi: 2015-yil 15-mart. „first mosque singapore.“ 
  60. ↑ 60,0 60,1 Florida, Nancy K. „5: The Demak Mosque: A Construction of Authority“, . Babad Jaka Tingkir: Writing the past, inscribing the future: history as prophesy in colonial Java. Durham, N. C.: Duke University Press, 1995. ISBN 978-0-8223-1622-0. 
  61. ↑ „300 Years Mosque“. 2014-yil 29-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 9-may.
  62. ↑ Ariff, Mohamed. The Islamic Voluntary Sector in Southeast Asia. Institute of Southeast Asian Studies, 1991. ISBN 9789813016071. Qaraldi: 2015-yil 15-mart. 
  63. ↑ Mann, Sylvia. This is Israel: pictorial guide & souvenir. Palphot Ltd., January 1, 1983. ISBN 9789652800008. 
  64. ↑ 64,0 64,1 The Arabahmet Mosque, Nicosia, North Cyprus
  65. ↑ Arabahmet (Arap Ahmet) Mosque in North Nicosia – Cyprus44, the north cyprus guide 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Eng_qadimgi_masjidlar_roʻyxati&oldid=5228838" dan olindi